MİSAK-I MİLLÎYE GÖRE KUZEYDOĞU SINIRLARI VE TÜRK-RUS İLİŞKİLERİNE ETKİSİ

Yıl 2017, Cilt: 117 Sayı: 231, 25 - 42, 16.12.2017

Ali Ata Yiğit

Öz

Osmanlı Devleti 13 Temmuz 1878 tarihli Berlin Antlaşması ile Kars, Ardahan ve Batum’u Rusya’ya bıraktı. Bu durum 1918 yılına kadar sürdü. Rusya’nın Bolşevik ihtilalinden sonra imzaladığı Brest-Litovsk Antlaşması ile söz konusu topraklar Osmanlı Devleti’ne iade edildi. Ancak Mondros Mütarekesi’nden sonra İngilizler bu bölgeyi işgal ettiler ve daha sonra Ermenilere ve Gürcülere teslim ederek çekildiler. İngiltere, Bolşevik ihtilalinden sonra Kafkasya’da kurulan Gürcistan, Azerbaycan ve Ermenistan’ı nüfuzu altına almak ve böylece Türkiye ile Rusya arasında bir Kafkas Seddi oluşturmak istiyordu. Bu husus işgal altında tuttukları İstanbul’a ve Anadolu’ya hâkim olabilmeleri açısından önemliydi. Zaten Rusya’ya hâkim olan yeni rejimin niteliği ve ideolojik etkileri Batı dünyasını rahatsız ediyordu. İngiltere’nin karşıt tutumu ve yayılmacı politikası ise, Rusya tarafından bir tehdit olarak algılanıyordu. Böylece Türkiye ve Rusya’yı birbirine yakınlaştıran bir konjonktür ortaya çıkmış ve bu durumu doğru değerlendiren Türkiye’nin teşebbüsüyle ilişkiler gelişmiştir. Türk-Rus ilişkilerini etkileyen en önemli husus, Kars, Ardahan ve Batum’un Misak-ı Millîye dâhil olmasıydı. Ermenistan’ın işgal ettiği topraklarda Müslümanları göçe zorlaması ve on binlerce sivili katletmesi üzerine, TBMM’nin kararıyla Ermeni kuvvetlerine karşı askerî harekât yapıldı. Kars ve çevresi kısa zamanda kurtarılarak, 2 Aralık 1920’de Ermenistan’la Gümrü Antlaşması imzalandı. Akabinde Bolşevik kuvvetleri Ermenistan’ı işgal ederek, İngilizlerle işbirliği içinde olan Taşnak Hükûmeti’ni devirdi. Bu gelişmeler üzerine Gürcistan, Türkiye ile anlaşmak istedi. Türkiye, Misak-ı Millîye dâhil olan toprakların iade edilmesini istiyordu. Müzakereler sürerken, Kızıl Ordu birlikleri de Gürcistan’ı işgal etmeye başladı. Bunun üzerine Türkiye, Gürcistan’a ültimatom vermek suretiyle Ardahan, Artvin, Ahıska, Batum ve Ahılkelek’i aldı. Ardından Türkiye ile Sovyet Rusya arasında devam eden Moskova müzakereleri sonuçlandı. 16 Mart 1921 tarihinde imzalanan Moskova Antlaşması’yla, Gümrü Antlaşması’nda yer alan sınırlar teyit edildi. Ancak Borçka, Şavşat, Artvin ve Ardahan’ın Türkiye’ye ait olduğu kabul edi¬lirken, Türkiye’nin Ahıska, Batum ve Ahılkelek üzerindeki egemenlik hakları bazı şartlarla Gürcistan’a bırakıldı.

Anahtar Kelimeler

Misak-ı Millî, Türkiye, Rusya, Kars, Ardahan, Batum

Kaynakça

• ESMER, Ahmet Şükrü: Siyasi Tarih 1919-1939, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları, Ankara 1953.