ANADOLU’DA SON TÜRK İSKÂNI: İZNİK İMPARATORLUĞU’NDA KUMAN-KIPÇAKLAR VE YALOVA KAZIMİYE (YORTAN) İLE ELMALIK (SARUHANLI) KÖYLERİNDEKİ VARLIKLARI

Yıl 2021, Cilt: 127 Sayı: 250, 11 - 36, 19.02.2021

Cihan Yalvar

Öz

Türk boyları arasında en geniş sahaya yayılarak Türk Tarihinde mümtaz bir yere sahip olan Kuman-Kıpçaklar, Moğolların düzenlemiş oldukları II. Batı Seferi esnasında 1237 yılında büyük bir göç hareketine kalkışmışlardır. Bu doğrultuda Karadeniz’in Kuzeyinde bulunan Kuman-Kıpçak boylarının bir kısmı güçlerinin kırılmasının ardından Balkanlar’a doğru kaymışlardır. Sözü edilen bu göç hareketi XIII. yy ’ın ortasında Balkanlar’ın ve Anadolu’nun demografik ve siyasi yapısının etkilenmesi ile değişimine neden olmuştur. Moğolların tazyiki ile Kuman-Kıpçakların bir kısmı başlarındaki liderler ile beraber önce Bulgaristan ve Makedonya topraklarında görülmüşler ardından da onların savaşlardaki maharetlerini bilen II. Bulgar Devleti, Latin İmparatorluğu ve İznik İmparatorluğu tarafından kendi ülkelerine iskân edilmişlerdir. Sözü edilen bu devlet ve imparatorluklar, Kuman-Kıpçakları ordularında genellikle hafif süvari ve kısmen de piyade olarak kullanarak üstünlük kurmaya çalışmışlardır.
Dönemin İznik İmparatoru İoannes Dukas Vatatzes (1221-1254) tarafından Balkanlar’ı harab eden Kuman-Kıpçaklar’ın bir kısmını 1241 yılında dinlerini değiştirmek suretiyle Anadolu’nun farklı yerlerine yerleştirilmişlerdir. İznik toprakları içerisinde birden farklı yerlerde varlıklarına tesadüf edilen Kuman-Kıpçakların önemli bir kısmı Selçuklu Türkleri (Menderes, Frigya bölgeleri) ve İstanbul Latin İmparatorluğu sınırlarına yerleştirildikleri görülmektedir. Bu makalede, genel anlamıyla Kuman-Kıpçaklar’ın Bizans ile ilişkileri, 1237 tarihinde meydana gelen göç hareketleri sonucunda onların İznik İmparatorluğu tarafından Anadolu’ya yerleştirilmeleri, İznik ve Bizans ordularındaki faaliyetleri ve son olarak da Yalova’da bulunan Elmalık (eski adı Saruhanlı) ve Kazımiye (eski adı Yortan) köylerine yerleştirilmeleri ile onların buradaki mevcudiyetleri ele alınmıştır.

Anahtar Kelimeler

Kuman-Kıpçaklar, İznik İmparatorluğu, III. İoannes Vatatzes, Sırçan (Syrgiannes), Kleopas (Cleopas), Yalova, Çiftlikköy (Pylai), Elmalık (Saruhanlı), Kazımiye (Yortan), Höyüktepe (Pilavtepe) Kurganı

Kaynakça

• 438 NUMARALI MUHASEBE-İ VİLAYET-İ ANADOLU DEFTERİ II, (937/1530) BOLU, KASTAMONU, KENGIRI VE KOCAİLİ LİVÂLARI, yay. haz. Ahmet Özkılınç, Ali Coşkun, Mustafa Karazeybek, Abdullah Sivridağ, Murat Yüzbaşıoğlu, Ankara, 1994. AĞCA, Ferruh, “Hıristiyan Karamanlı Türkleri ve Karamanlı Ağzı Üzerine”, Türkbilig, 2006/11., s. 3-18.
• AKROPOLİTES, George, The History, trans. Ruth Macrides, Oxford Unıversıty Press, New York, 2009.
• ANGELOV, Dımıter, The Byzantine Hellene The Life of Emperor Theodore Laskaris and Byzantium in the Thirtheenth Century, Cambrıdge Unıversıty Press, Cambrıdge, 2019.
• ANGOLD, Michael, A Byzantine Government in Exile Government and Society Under the Laskarids of Nicea (1204-1261), Oxford University Press, London, 1975.
• ANNA KOMNENA, The Alexiad, trans. By. Elizabeth A.S. Dawes, In Prentheses Publications, Cambridge, Ontario, 2000.
• ANZERLİOĞLU, Yonca, Karamanlı Ortodoks Türkler, Phoneix Yayınevi, 2. Baskı, Ankara, 2009.
• ARİSTOV, N., O Zemlı Polovetskoy (İstoriko-Geografiçeskıy Oçerk), V.İ. Davidenko, Kiev, 1877.
• ASUTAY, Neslihan, Yalova “Karakilise”, T.C. İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Arkeoloji ve Sanat Tarihi Bölümü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul, 1985.
• ATTALEIATES, Mıchael, The History, çev. Anthony Kalledıs, Dımıtrı Kalledıs, Harvard Unıversıty Press, Cambrıdge, 2002.
• AVRAMEA, Anna, “Land and Sea Communacations Fourth-Fifteenth Centuries”, The Economic History of Byzantium From the Seventhy through the Fifteenth Century, Vol 1., ed. In chıef Angeliki E. Laiou, Dumbarton Oaks, Washinghton D.C., 2000, s. 57-90. AYDIN, Mithat, “Anadolu’da Hıristiyan Türkler (Başlangıçtan Cumhuriyete), SDÜ Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, S. 11, 2004, s. 1-28.
• AYÖNÜ, Yusuf, Selçuklu-Bizans Münasebetleri (1116-1308), T.C. Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı, Yayınlanmış Doktora Tezi, İzmir, 2007.
• ______________, “Bizans Ordusunda Ücretli Türk Askerler (XI.-XII. Yüzyıllar)”, Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, S. 25, 2009, s. 53-69.
• ______________, “İznik İmparatorluğu Ordusu”, Tarih İncelemeleri Dergisi, C. XXV., S. 1. , Temmuz 2010, s. 39-54.
• _______________, “Batı Anadolu’daki Türk Yayılışına Karşı Bizans İmparatorluğu’nun Kuman-Alan Topluluklarını Balkanlardan Anadolu’ya Nakletmesi”, Belleten, C. LXXVI., S. 267., 2012 Ağustos, s. 403-418.
• _______________, “IV. Haçlı Seferi’nin Ardından Batı Anadolu’da Mücadele Eden İki Rakip: İstanbul Latin Krallığı ve İznik İmparatorluğu”, Cihannüma Tarih ve Coğrafya Araştırmaları Dergisi, S.1., Temmuz, 2015, s. 9-25.
• BARTUSİS, Mark C., “On The Problem of Smallholding Soldiers in Late Byzantium”, Dumbarton Oaks Papers, Vol. 44, 1990, Dumbarton Oaks, s. 1-26.
• __________________, The Late Byzantine Army Arms and Society 1204-1453, University of Pennsylvania Press, Philedelphia, 1992.
• __________________, Land and Privilege in Byzantium The Institution of Pronoia, Cambridge University Press, Cambridge, 2012.
• BASKICI, M. Murat, Bizans Döneminde Anadolu İktisadi ve Sosyal Yapı (900-1261), 2. Baskı, Phoneix Yayınevi, Ankara, 2009.
• BAYKURT, Cami, Osmanlı Ülkesinde Hristiyan Türkler, Karma Kitapları, İstanbul, 2017.
• BELDİCEANU-STEİNHERR, Irene, “Bitinya’da Gayrimüslim Nüfus (14. Yüzyılın ikinci yarısı- 15. Yüzyılın ilk yarısı)”, Osmanlı Beyliği 1300-1389, ed. Elizabeth A. Zacharıadou, çev. Gül Çağalı Güven, İsmail Yergun, Tülin Altınova, 2. Baskı, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul, 1997, s. 8-22.
• BELKE, Klaus, “Phrygıa Between Byzantınes and Seljuks”, Manzikert to Lepanto The Byzantine World And The Turks 1071-1571, ed. Antonhy Bryer, Michael Ursınus, Adolf M. Hakkert Publısher, Amsterdam, 1991, s. 159-165.
• ________________, “Transport and Communication”, The Archaeology of Byzantine Anatolia From the End of Late Antiquity until the Coming the Turks, ed. Phılıpp Nıewöhner, Oxford University Press, Oxford, 2017, s. 28-38.
• BONDOUX, Rene, “Les Villes”, ed. B. Geyer, J. Lefort, La Bithynie au Moyen Age, Paris, 2003, s. 377-409.
• BOSWELL, A.Bruce, “The Kıpchak Turks”, The Slavonik Review, Vol.6, No. 12, Jun-1957, s. 68-85.
• BOURAS, Charalambos, “Aspects of the Byzantine City, Eighth-Fifteenth Centuries”, The Economic History of Byzantium From the Seventhy through the Fifteenth Century, Vol.1, ed. Angeliki E. Laiou, Dumbarton Oaks, Washinghton D.C., 2000, s. 497-528.
• BRAND, Charles M., “XI. ve XII. Yüzyıllarda Bizans’ta Türk Varlığı”, çev. Melek Öksüz, Uluslararası Karadeniz İncelemeleri Dergisi, C.4, S.4, 2008, s. 115-157.
• _________________, “Episkepsis”, The Oxford Dictionary of Byzatium, ed. Aleksander Kazhdan, Vol.I., Oxford Unıversıty Press, New York-Oxford, 1991, s. 717.
• BÜYÜKAKSOY, Ahmet, “Osmanlı İmparatorluğu Döneminde Yalova”, Geçmişten Günümüze Yalova, ed. Ahmet Taşağıl, Çevik Maatbacılık, İstanbul, 2019, s. 23-74.
• CANSIZOF, Üstünyân, “Balkan Şibh-i Ceziresinde Türkler”, çev. Umut Üren, Tarih İncelemeleri Dergisi, XXVIII., 1., 2013, s. 263-299.
• CHARANİS, Peter, Studies on the Demography of the Byzantine Empire, London, Variorum Reprints, 1972.
• ________________, “Cultural Diversity and Breakdown of Byzantine Power in Asia Minor”, Dumbarton Oaks Papers, 1975, Vol.29, s. 1-20.
• CHONİATES, Niketas, O City of Byzantium Annals Of Niketas Choniates, çev. Harry J. Magoulias, Wayne State Unıversıty Press, Detroıt, 1984.
• CİHAN, Cihad, “Afyonkarahisar’da Kıpçak/Kuman Yerleşimlerine Dair Bazı Tespitler”, VIII. Uluslararası Afyonkarahisar Araştırmaları Sempozyumu Bildiri Kitabı, ed. İhsan Akar, 5-7 Nisan 2018, Afyonkarahisar, s. 1160-1169.
• CODEX CUMANİCUS, çeviren ve yay. haz. Mustafa Argunşah, Galip Güner, Kesit Yayıncılık, İstanbul, 2015.
• ÇOBAN, Erdal, Ortaçağ’da Kumanlar ve Macarlar, Nobel Yayıncılık, Ankara, 2014.
• ÇORUHLU, Yaşar, Eski Türklerin Kutsal Mezarları Kurganlar-Orta ve İç Asya’nın Erken Devir Türk Mezar Mimarisi Üzerine Bir Deneme, Ötüken, 2. Basım, İstanbul, 2019.
• DAGRON, Gilbert, “The Urban Economy Seventh-Twelfth Centuries”, The Economic History of Byzantium From the Seventhy through the Fifteenth Century, Vol.1, ed. Angeliki E. Laiou, Dumbarton Oaks, Washinghton D.C., 2000, s. 393-461.
• DAWKİNS, R. M., Modern Greek In Asia Minor, Cambridge University Press, Cambridge, 1916.
• DELUG, Humberto Cesar Hugo, Wınter In The Land Of Rum: Komnenıan Defences Agaınst The Turks In Western Anatolıa, İhsan Doğramacı Bilkent Üniversitesi, Arkeoloji Bölümü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, 2015, Ankara.
• DERNSCHWAM, Hans, İstanbul ve Anadolu’ya Seyahat Günlüğü, çev. Yaşar Önen. Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara, 1992.
• DİVİTÇİOĞLU, Sencer, Orta-Asya Türk Tarihi Üzerine Altı Çalışma, İmge Kitabevi, Ankara, 2006.
• ERÖZ, Mehmet, Hıristiyanlaşan Türkler, Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü, Ankara, 1983.
• _____________, “Sosyolojik Yönden Türk Yer Adları”, Türk Yer Adları Sempozyumu Bildirileri, Başkanlık Basımevi, Ankara, 1984, s. 43-53.
• ESKİKURT, Adnan, “7. Ve 12. Yüzyıllar Arasında Anadolu’yu Kateden Bazı Askerî Seferler ve Güzegâhları”, Tarih Okulu Dergisi (TOD), Aralık 2014, Yıl. 7, Sayı XX, s. 33-79.
• EYİCE, Semavi, “Anadolu’da Karamanlıca Kitabeler (Grek Harfleriyle Türkçe kitabeler)”, Belleten, C. XXXIX., S. 153, 1975-Ocak, s. 25-56.
• ______________, “Anadolu’da Karamanlıca Kitabeler (Grek Harfleriyle Türkçe kitabeler II)”, Belleten, C. XLIV, S. 176, 1980-Ekim, s. 683-696.
• FIRATLI, Nezih, “Yalova’da Yeni Araştırmalar”, T.O.K. Belleteni, 137, 1953, s. 2-4.
• FOSS, Clive, Nicea A Byzantine Capital and Its Praises, Hellenic College Press, Brookline, Massachusetts, 1996.
• ___________, Survey Of Medıeval Castles Of Anatolia II Nicomedia, The Brıtısh Instıtute Of Archaeology, Ankara, 1996.
• ___________, “Optimatoi”, The Oxford Dictionary of Byzantium,ed. Alexander P. Kzahdan, Vol. III., Oxford University Press, New York-Oxford, 1991, s. 1529.
• ___________, “Pylai”, The Oxford Dictionary of Byzantium, ed. Alexander P. Kazhdan, Vol. III., Oxford University Press, NewT York- Oxford, 1991, s. 1760.
• ___________, “Beacon”, The Oxford Dictionary of Byzantium, ed. Aleksander Kazhdan, Vol. I., Oxford Unıversıty Press, Oxford-New York, 1991, s. 273-274.
• GARDNER, Alice, The Laskarids Of Nıcea The Story Of An Empıre ın Exıle, Methuen & Co. Ltd., London, 1912.
• GOLDEN, Peter, “Cumanica IV: The Cuman-Qıpcaq Clans and Tribes”, Archivum Eurasiae Medii Aevi, 9, 1995-1997, s. 99-122.
• GOLEBİOWSKA-TOBİASZ, Aneta, Monumental Polovtsian Statues in Eastern Europe: the Archaeology Conservation and Protection, Versita, London, 2013.
• GOLUBOVSKİY, P.V., Peçenegi, Torki i Polovtsı Rus i Step Do Naşestviya Tatar, Veçe, Moskva, 2011.
• GÖKBEL, Ahmet, Kıpçak Türkleri (Siyasi ve Dini Tarihi), Ötüken, İstanbul, 2000.
• GÜNEŞ, Ahmet, “Gelir Kaynaklarına Göre 16. Yüzyılda Yalakabad Kazası Vakıfları”, Uluslararası Kara Mürsel Alp ve Kocaeli Tarihi Sempozyumu-II Bildirileri, 2016, Kocaeli, s. 1177-1204.
• HALDON, John, Bizans Tarihi Atlası, çev. Ali Özdamar, Kitap Yayınevi, İstanbul, 2007.
• _____________, “Military Service, Military Lands, and the Status of Soldiers: Current Problems and Interpretations”, Dumbarton Oaks Papers, Vol. 47, 1993, s. 1-67.
• HARVEY, Alan, Economic Expansion In The Byzantine Empire 900-1200, Cambridge Unıversıty Press, Cambridge, 1989.
• HEATH, Ian, MCBRIDE, Angus, Byzantine Armies 1118-1461 AD, Men-At Arms Serıes, Osprey, London, 1995.
• HENDY, Michael F., Studıes The Byzantıne Monetary Economy c. 300-1450, Cambridge Unıversıty Press, Cambrıdge, 1985.
• HORVARTH, Andras Paloczi, Pechenegs, Cumans, Iasıans Steppe Peoples in Medieval Hungary, trans. Tımothy Wılkınson, Kner Prıtıng House, Gyomaendröd, 1989.
• IORDANOGLOU, Anastasıos, “A Karamanlıdıc Funerary Inscrıptıon (1841) In Nıcea (İznik) Museum”, Balkan Studies, XIX., 1978, s. 185-191.
• İNALCIK, Halil, “Osman Gazi’nin İznik Kuşatması ve Bafeus Muharebesi”, Osmanlı Beyliği 1300-1389, ed. Elizabeth A. Zacharıadou, çev. Gül Çağalı Güven, İsmail Yergun, Tülin Altınova, yay. Haz. Hamdi Can Tuncer, 2. Baskı, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul, 1997, s. 78-101.
• ______________, “İznik için Osman Gazi ve Bizans Mücadelesi”, Tarih Boyunca İznik, ed. Işıl Akbaygil, Halil İnalcık, Oktay Arslanapa, İstanbul, 2004, s. 59-82.
• İNAN, Abdülkadir, Tarihte ve Bugün Şamanizm Materyaller ve Araştırmalar, 8. Baskı, Türk Tarih Kurumu, Ankara, 2015.
• İVANOV, V.A., KRİGER, V.A., Kurganı Kıpçakskogo Vremeni Na Yujnom Urale (XII.-XIV. Vv), İzdatelstvo Nauka, Moskova, 1988.
• JOINVILLE, Jean De, Bir Haçlının Hatıraları, çev. Cüneyt Kanat, Vadi Yayınları, Ankara, 2002.
• KAÇAR, Turhan, “Roma’dan Bizans’a Yalova ve Çevresi”, Geçmişten Günümüze Yalova, ed. Prof. Dr. Ahmet Taşağıl, Çevik Matbaacılık, İstanbul, 2019, s. 15-22.
• KAFESOĞLU, İbrahim, Türk Milli Kültürü, 17. Basım, Ötüken, İstanbul, 1998.
• KAPLANOĞLU, Raif, “Osmanlı Kuruluşunda Bizans Köylerinin Kültürel Etkileri”, Osman Gazi ve Bursa Sempozyumu “Payitaht Bursa’nın Kültürel ve Ekonomik İlişkileri” Bildiri Kitabı (04-05 Nisan 2005), ed. Yrd. Doç. Dr. Cafer Çiftçi, Osmangazi Belediyesi, 2005, Bursa, s. 129-141.
• KAZHDAN, Aleksander, “Konostaulos”, The Oxford Dictionary of Byzantium, ed. Aleksander Kazhdan, Vol II., Oxford Unıversıty Press, New York-Oxford, 1991, s. 1147.
• ____________________, “Stratiotes”, The Oxford Dictionary of Byzantium, ed. Aleksander Kazhdan, Vol III., Oxford Unıversıty Press, New York-Oxford, 1991, s. 1965-1966.
• ____________________, “Pronoia: The History of a Scholarly Discussion”, Mediterranean Historical Review, Routledge, London, 2013, 10:1-2, s. 133-163.
• KEÇİŞ, Murat, “XIII.-XIV. Yüzyıl Bizans ve İslam Kaynaklarına Göre Kuzeybatı Anadolu Yol Ağları”, Belleten, C. LXXVII, S. 280, 2013, Ankara, s. 849-874.
• KILDIROĞLU, Mehmet, “Kıpçakların Çortan/Çorton/Curtan/Cordan/Yortan/Yordan Boyu Hakkında”, ARÜ İBEF Belgü, Yıl:1., Sayı: 2., 2015, s. 123-136.
• _____________________, Kırgızlar ve Kıpçaklar, Türk Tarih Kurumu, Ankara, 2013.
• KİNNAMOS, John, Deeds of John and Manuel Comnenus, çev. Charles M. Brand, Columbia Unıversıty Press, New York, 1976.
• KODER, Johannes, “Historical Geography”, The Archaeology of Byzantine Anatolia From the End of Late Antiquity until the Coming the Turks, ed. Phılıpp Nıewöhner, Oxford University Press, Oxford, 2017, s. 9-27.
• KOROBEİNİKOV, Dimitri A., “Raiders and Neighbours: The Turks (1040-1304)”, The Cambridge History of the Byzantine Empire, ed Jonathan Shepard, Cambridge University Press, New York, 2008, s. 692-727.
• ____________________, “A Broken Miror: The Kıpçak World In The Thırteenth Century”, The Other Europe ın the Middle Ages, Avars, Bulgars, Khazars and Cumans, ed. By. Florin Curta, Roman Kovalev, Brill, Leiden-Boston, 2008, s. 379-412.
• ____________________, Byzantium and the Turks ın the Thırteenth Century, Oxford Unıversırty Press, Oxford, 2014.
• KÖPRÜLÜ, Fuad, Osmanlı Devleti’nin Kuruluşu, 3. Baskı, Türk Tarih Kurumu, Ankara, 1988.
• KUDRYAŞOV, K.V., Polovetskaya Step, Ogız Gosudarstvennoe İzdatalstvo Geografiçeskoy Lıteraturıy, Moskova, 1948.
• KUMEKOV, Bolat, “XII. Ve XII. Asrın Başında Deşt-i Kıpçak’taki Kıpçak Boy Birliklerinin Etnonimleri Hakkında”, çev. Mehmet Kıldıroğlu ve Çingiz Samuddinov, Manas Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Vol. 1, Issue 2, 2001, s. 380-394.
• ____________________, Peçenekler, yay. Haz. Ahsen Batur, Türk Tarih Kurumu, Ankara, 2016.
• KYRİAKİDİS, Savvas, Warfare in Late Byzantium 1204-1453, Brill, Leiden-Boston, 2011.
• LAİOU, Angeliki E., Constantinople and the Latins The Foreıgn Policy of Andronicus II. 1282-1328, Harvard Unıversıty Press, Cambridge, Massachusets, 1972. ________________, Peasant Society in Late Byzantine Empire A Social and Demographic Study, Prınceton Unıversıty Press, Prınceton, New Jersey, 1977.
• ________________, “The Palaıologos And The World Around Them (1261-1400), The Cambridge History of the Byzantine Empire, ed. Jonathan Shepard, Cambridge University Press, New York, 2008, s. 803-833.
• LEFORT, Jacques, “13. Yüzyılda Bitinya”, Osmanlı Beyliği 1300-1389, ed. Elizabeth A. Zacharıadou, çev. Gül Çağalı Güven, İsmail Yergun, Tülin Altınova, yay. Haz. Hamdi Can Tuncer, 2. Baskı, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul, 1997, s. 106-128.
• _______________, “The Rural Economy, Seventh-Twelfth Centuries”, The Economic History of Byzantium From the Seventhy through the Fifteenth Century, Vol.1, ed. Angeliki E. Laiou, Dumbarton Oaks, Washinghton D.C., 2000, s. 231-314.
• MADGEARU, Alexandru, The Asanids The Political and Military History of the Second Bulgarian Empire (1184-1280), Brıll, Leıden-Boston, 2012.
• MAGDALINO, Paul, The Empire of Manuel I. Komnenos 1143-1180, Cambridge University Press, Cambridge, 1993.
• MAGİSTRİ ROGERİİ EPİSTOLA İN MİSERABLE CARMEN SÜPER DESTRUCTİONE REGNİ HUNGARİC PER TARTAROS FACTA, MASTER ROGER’S EPİSTLE TO THE SORROWFUL LAMENT UPON THE DESTRUCTİON OF THE KİNGDOM OF HUNGARY BY THE TATARS, çeviren ve notlandıran Janos M. Bak, Martyn Rady, Central European University Press, Budapest-New York, 2010.
• MAKSIMOVIC, Ljubomır, The Byzantine Provıncal Admınıstratıon Under Palaıologoı, Adolf M. Hakkert Publısher, Amsterdam, 1988.
• MANGO, Cyril, “The Empress Helena, Helenopolis, Pylae”, Travaux et Memoires, 12, De Boccond-Paris, 1994, s. 143-158.
• _____________, Bizans Mimarisi, çev. Mine Kadirlioğlu, Özel Basım, Ankara, 2006.
• MANSEL, Arif Müfid, Yalova Klavuzu, Devlet Basımevi, İstanbul, 1936.
• MCLAUGHLİN, Brian Steven, An Annoted Translation of John Kantakouzenos’s Histories Book II. Chapters 1-30, Universtiy of London, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Londra, 2017.
• MORAVCSİK, Gyula, “Türklüğün Tetkiki Bakımından Bizantolojinin Ehemmiyeti”, II. Türk Tarih Kongresi (20-25 Eylül 1937), Türk Tarih Kurumu, 1943, İstanbul, s. 483-498.
• __________________, Byzantinoturcica I-II Leiden, E.J. Brıll, 1983.
• NAKRACAS, Georgıos, Anadolu ve Rum Göçmenlerinin Kökeni, çev. İbrahim Onsunoğlu, Belge Yayınları, İstanbul, 2003.
• NICOL, Donald, The Despotate Of Epıros 1267-1479, Cambrıdge Unıversıty Press, Cambrıdge, 1984.
• ______________, Bizans’ın Son Yüzyılları 1261-1453, çev. Bilge Umar, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul, 2016.
• NİHAL, H., NACİ, Ahmet, “Anadolu’da Türklere Aid Yer İsimleri”, çev. Muhammet Kemaloğlu, Akademik Bakış Dergisi, S. 38., 2013, s. 1-19.
• OSMANLI ARŞİVLERİ’NDE YALOVA SEÇİLMİŞ BELGELERDE KENTSEL OLAYLAR, haz. Murat Çevik, Halil İnalcık Araştırmaları Entitüsü, Kurtiş Matbaası Basımevi, 2010.
• OSTROGORSKİJ, Georges, GREGOİRE, H., “La Pronoia”, Byzantion, Vol. 22, 1952, Peers Publishers, s. 437-518.
• OSTROGORSKY, Georg, Bizans Devleti Tarihi, çev. Fikret Işıltan, 9. Baskı, Türk Tarih Kurumu, Ankara, 2017.
• OTROŞTENKO, V. V., RASSAMAKİN, Yu. Ya., “Polovetskiy Kompleks Çingulskogo Kurgana”, Arheologiya, 1986, S. 53., s. 14-35.
• ÖGEL, Bahaeddin, İslamiyetten Önce Türk Kültür Tarihi, 5. Baskı, Türk Tarih Kurumu, Ankara, 2003.
• _______________, Türk Mitolojisi, II. Cilt, 4. Baskı, Türk Tarih Kurumu, Ankara, 2010.
• ÖZTÜRK, Meriç T., The Provıncıal Arıstocracy In Byzantine Asia Minor (1081-1261), Boğaziçi Üniversitesi, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul, 2013.
• PACYHMERES, Georges, Relations Historiques, Livres I-III., ed. A. Failler, çev. V. Laurent, Societe D’edition “Les Belles Letters”, Paris, 1984.
• PLETNEVA, S.A., Polovetskie Kamennıe İzvayaniya, Akademiya Nauk SSSR Ordena Trudovogo Krasnogo Znameni İnstitut Arheologii Arheologiya SSSR, İzdatelstvo Nauka, Moskova, 1974.
• _______________, Koçevniki Yujnorusskih Stepey V Epohu Srednevekovya IV.-XIII. Veka, İzdatelstvo Voronejskogo Gosudarstvennogo Universiteta, Voronej, 2003.
• ________________, Polovtsi, İzdatelstvo Lomonosov, Moskova, 2010.
• PORPHYROGENNETOS, Constantine, The Book of Ceremonies, çev. Ann Moffatt, Mexeme Tall, Brıll, Leıden-Boston, 2012.
• POVEST VREMMENNIYH LET, Çast Pervaya, Tekst, Perevod, Podgotovka Tekstka D.S. Lihaçeva, Perevod D.S. Lihaçeva, B.A. Romanova, Pod Redaktsiey Çlena-Korrespondenta an SSSR V.P. Adrianovoy-Peretts, İzdatelstvo Akademii Nauk SSSR, Moskova-Leningrad, 1950.
• PRİTSAK, Omeljan, “Scytians”, The Oxford Dictionary Of Byzantium, Ed. Alexander Kazhdan, Vol. III, New York-Oxford, Oxford University Press, 1991, s. 1857-1858.
• RASONYİ, Laszlo, “Tuna Havzasında Kumanlar”, Belleten, C. III., S. 11/12., Ankara, 1939, s. 401-422.
• _______________, Tarihte Türklük, Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü, Ankara, 1971.
• RASOVSKİY, Dmitriy, Polovtsı, Torki, Peçenegi, Berendei, İzdatelstvo Lomonosov, Moskova, 2016.
• RUBRUK, Wılhelm Von, Moğolların Büyük Hanı’na Seyahat 13. Yüzyılda İstanbul’dan Karakurum’a Yolculuk, tercüme ve notlandılan: Ergin Ayan, Kronik, 2019, İstanbul.
• SALAVİLLE, Severien, “Un peuple de race turque christianise au XIIIe siecle: Les Comans”, Echos d’Orient, C. 17., S. 106., 1914, s. 193-208.
• SEÇKİN, Selçuk, “Yalova’daki Eski Yerleşimler ve Tarihi Eserler”, Geçmişten Günümüze Yalova, ed. Ahmet Taşağıl, Çevik Matbaacılık, İstanbul, 2019, s. 199-228.
• SEVENCAN, Muhsin, Kocaeli Sancağı Yalakâbad (Yalova) Kazası 1840 Müslim Nüfus Defterleri, Mega Ofset Matbaa, Yalova, 2016.
• SHUKUROV, Rustam, The Byzantine Turks 1204-1261, Brill, Leiden-Boston, 2016.
• ŞAHİN, Sencer, Bithynische Studien/ Bitinya İncelemeleri (Almanca/Türkçe), Inschriften Griechischer Stadte aus Kleinasian serisi, Band 7., Rudlof Habelt Verlag, Bonn, 1978.
• ŞÇEPİNSKİY, A., ÇEREPANOVA, E., Stepnıe Kurganı, İzdatelstvo Tavriya, Simferopol, 1972.
• ŞVETSOV, M.L., “Polovetskie Svyatilişta”, Akademiya Nauk SSSR Sovetskaya Arheologiya, No.1., 1979, İzdatelstvo Nauka, Moskova, s. 199-209.
• TELLİOĞLU, İbrahim, “Doğu Karadeniz Kıpçakları”, Karadeniz Araştırmaları Dergisi, Sayı:48, Ankara, 2015, s. 59-78.
• TEXIER, Charles, Küçük Asya Coğrafyası Tarihi ve Arkeolojisi, çev. Ali Suat, I. Cilt, Enformasyon ve Dökümantasyon Hizmetleri Vakfı, Ankara, 2002.
• THE CHRONİCLE OF JOHN MALALAS, çev. Elizabeth Jeffers, Michael Jeffers, Roger Scott, Brian Croke, Jenny Ferber, Simon Franklin, Alan James, Douglas Kelly, Ann Moffatt, Ann Nixon, Central Publishing Australian National University, Melbourne, 1986.
• TOGAN, Zeki Velidi, Tarihte Usul, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul, 2019.
• TOLOÇKO, P. P., Koçevıye Narodıy Stepey i Kievskaya Rus, Abris, Kiev, 1999.
• TOPARLI, Recep, VURAL, Hanifi, KARAATLI, Recep, Kıpçak Türkçesi Sözlüğü, 3. Baskı, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara, 2014.
• TUNAY, Mehmet İ., “Yalova’nın Tarihi ve Arkeolojisi”, Arkitekt, C. 1971, S. 2 (342), s. 85-86.
• _________________, Türkiye’de Bizans Mimarisinde Taş ve Tuğla Duvar Tekniğine Göre Tarihlendirme, T.C. İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Arkeoloji ve Sanat Tarihi Bölümü Sanat Tarihi Anabilim Dalı, Yayınlanmamış Doktora Tezi, İstanbul, 1984.
• TURAN, Osman, Selçuklular Târihi ve Türk-İslam Medeniyeti, Ötüken, 18. Basım, İstanbul, 2014.
• UMAR, Bilge, Phrygıa, Ak Yayınları Kültür Kitapları Serisi:6, İstanbul, 1982.
• UZELAC, Aleksander, “Konstantinopolis Latin İmparatorluğu’ndaki Kumanlar”, çev. Ebru Emine Oğuz, Oğuz-Türkmen Araştırmaları Dergisi (OTAD), III, 1, 2019, s. 268-290.
• VASARY, Istvan, Kumanlar ve Tatarlar Osmanlı Öncesi Balkanlar’da Doğulu Askerler (1185-1365), 2. Baskı, çev. Ali Cevat Akkoyunlu, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul, 2015.
• VASİLİEV, A. A., Bizans İmparatorluğu Tarihi, çev. Arif Müfid Mansel, Cilt: I., Maarif Matbaası, Ankara, 1943.
• VRYONİS, Speros, The Decline of Medieval Hellenism in Asia Minor and the Process of Islamization from the Eleventh through the Fifteenth Century, Unıversıty of Calıfornıa Press, Berkeley-Los Angeles- London, 1971.
• WİTTEK, Paul, Menteşe Beyliği, çev. O.Ş. Gökyay, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, 1944.
• _____________, Osmanlı İmparatorluğunun Kuruluşu, çev. Güzin Yalter, Türkiye Yayınevi, İstanbul, 1971.
• WOLF, Robert Lee, “The Latın Empire Of Constantinople 1204-1261”, A History Of The Crusaders, Volume II Later Crusades (1189-1311), General ed. Kenneth M. Setton, ed. By. Robert Lee Wolf and Harry W. Hazard, The Unıversıty Of Wısconsın Press, Madıson, Milwaukee and London, 1969, s. 187-233. YALVAR, Cihan, “Karadeniz’in Kuzeyinde İki Kardeş Kavim Peçenek ve Kuman-Kıpçakların Münasebetleri Üzerine”, Atlas Ulusal Sosyal Bilimler Dergisi, Yıl:2 (2018), Sayı: 2, s.7-19.
• ______________, “Gürcü Kaynaklarında İlk Kez Görülmelerinden Moğol İstilasına Kadar Gürcistan’da Kıpçaklar ve Çevre Bölgeler Üzerindeki Etkileri”, Türk Dünyası Araştırmaları (TDA), Cilt: 124., S. 245., s. 279-306.
• YILDIZ, Bahaeddin, “Türkiye’de Yer Adı Verme Usulleri”, Türk Yer Adları Sempozyumu Bildirileri, Başkanlık Basımevi, Ankara, 1984, s. 25-41.
• YILDIZ, Canan, Bizans Mimarlığında Kapalı Yunan Haçı Plan Şeması, Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi Ana Bilim Dalı Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Denizli, 2019.
• ZENGİN, Kaya, Yalova, Edebiyat Fakültesi Basımevi, İstanbul, 1987.
• ZONARAS, İoannes, Tarihlerin Özeti, çev. Bilge Umar, Arkeoloji ve Sanat Yayınları, İstanbul, 2008.