SOĞUK SAVAŞ’IN SONUNDAN GÜNÜMÜZE ABD’NİN TÜRKİSTAN POLİTİKASI

Yıl 2021, Cilt: 129 Sayı: 255, 379 - 404, 14.12.2021

Ömer Kurtbağ

Öz

Bu çalışmada ABD’nin Soğuk Savaş’ın sona ermesinden günümüze kadarki Türkistan politikası, özellikle 2000’li yıllar odaklı olarak çözümlenmektedir. Çalışmanın temel savı, ABD’nin bölgeye yönelik yaklaşımının 1990’larda ekonomik ve enerji odaklı iken 2000’lerde 11 Eylül saldırılarını takiben terörle küresel savaş bağlamında güvenlik odaklı bir dönüşüm geçirdiğidir. Söz konusu dönüşüm sonrası geçen yirmi yıllık sürede ABD’nin bölge politikası terörle mücadele ekseninde ve Afganistan’ı merkez alarak oluşturulmuş, dolayısıyla da ABD söz konusu süreçte bölge ülkeleriyle ilişkilerinde güvenlik-demokratikleşme ikilemi yaşamış ve bu Türk cumhuriyetleriyle ilişkilerine olumsuz yansımıştır. Obama ve Trump dönemlerinde ilişkilere yeni bir yön verilmek istense de güvenlik odaklı bakış açısı ağırlığını korumuştur. Çalışma söz konusu bu süreçleri üç başlık altında ele almaktadır: Öncelikle Soğuk Savaş sonrası dönemde ABD’nin bölgeye yönelik politikaları değerlendirilmiş, ardından 11 Eylül saldırıları ve Afganistan işgalinin bölgeye yönelik Amerikan politikasına etkileri üzerinde ayrıntısıyla durulmuş ve son başlık altında da ABD’nin bu kez Afganistan’dan çekilmesinin bölgeye olan etki ve yansımaları çözümlenmiştir.

Anahtar Kelimeler

ABD, Türkistan, Türk cumhuriyetleri, Obama, Trump

Kaynakça

• AÇIKALIN, Oğuzhan, “Orta Asya Enerji Kaynakları Üzerinde Güç Mücadeleleri”, Yüksek Lisans Tezi, Kadir Has Üniversitesi, İstanbul, 2009.
• AHRARI, Ehsan M., Büyük Güçler Hegemona Karşı: Rusya, Çin ve Hindistan’ın Yükselişi, (Çev. Erhan Baltacı), İstanbul, Avangard Kitap, 2017.
• AKYLBAYEV, Iskander - JANIBEKOV, Nurtas, “What Does the US Withdrawal from Afghanistan Mean for Central Asia?”, The Diplomat, 25 May 2021, https://thediplomat.com/2021/05/what-does-the-us-withdrawal-from-afghanistan-mean-for-central-asia/.
• AMANOV, Şatlık, “ABD’nin Orta Asya Politikası ve Bunun Güncel Anlamı Üzerine Bir Değerlendirme”, Avrasya Etüdleri, Cilt 13, Sayı 31-32, 2007, 1-40.
• BRZEZINSKI, Zbigniew, Grand Chessboard: American Primacy and Its Geostrategic Imperatives, New York: Basic Books, 1997.
• CLINTON, Hillary Rodham, “Remarks on India and the United States: A Vision for the 21st Century,” U.S. Department of State, 21 Jul 2011, http://www.state.gov/secretary/20092013clinton/rm/2011/07/168840.htm.
• COOLEY, Alexander, Great Games, Local Rules: The New Great Power Contest in Central Asia, Oxford University Press, Oxford, 2012.
• COOLEY, Alexander, “Base Politics”, Foreign Affairs, C. 84, No: 6, Nov-Dec 2005, 79-92.
• COOLEY, Alexander, “Ordering Eurasia: The Rise and Decline of Liberal Internationalism in the Post-Communist Space”, Security Studies, C. 28, No: 3, 2019, 588-613.
• COOLEY, Alexander, “A Post-American Central Asia”, Foreign Affairs, 23 August, 2021, https://www.foreignaffairs.com/articles/afghanistan/2021-08-23/post-american-central-asia.
• ÇALIŞKAN, Burak, “ABD’nin Yeni Orta Asya Stratejisinin İpuçları”, İNSAMER, İHH İnsani ve Sosyal Araştırmalar Merkezi, 11 Mart 2020.
• ERHAN, Çağrı, “ABD’nin Orta Asya Politikaları ve 11 Eylül’ün Etkileri”, Uluslararası İlişkiler, 1(3), 2004, 123-149.
• GÜLER, Mehmet Ç., “ABD’nin Orta Asya Stratejisi: Bağımsızlığı Sağlamak mı, Çevreleme Doktrini mi?”, Anadolu Ajansı, 14 Şubat, 2020, https://www.aa.com.tr/tr/analiz/abd-nin-orta-asya-stratejisi-bagimsizligi-saglamak-mi-cevreleme-doktrini-mi-/1733938.
• ISAKOV, Abdrasul, “ABD’nin Yeniden Yükselen Orta Asya İlgisi”, ANKASAM, 14 Mart, 2019, https://www.ankasam.org/abdnin-yeniden-yukselen-orta-asya-ilgisi/.
• İMAMOVA, Navbahor, “ABD Orta Asya’da Yeni Güvenlik Ortaklıkları Arayışında”, Amerika’nın Sesi, 21 Mayıs, 2021, https://www.amerikaninsesi.com/a/abd-orta-asyada-yeni-guvenlik-ortakliklari-arayisinda/5899650.html.
• KANAPIYANOVA, Zhuldyz, “The US and Russian Policy toward Central Asia in the Framework of the Geopolitical Theory”, Eurasian Research Journal, Vol. 2, No. 2, 2020, 55-68.
• KARLE, Prathamesh, “Trump’s Central Asia Policy”, Observer Research Foundation, 04 August, 2020, https://www.orfonline.org/expert-speak/trump-central-asia-policy/.
• KASIM, Mehmetali, “Çin ve Amerika Rekabetinde Orta Asya’nın Konumu”, Karadeniz Uluslararası Bilimsel Dergi, Vol. 46, 2020, 302-315.
• KAYA, Emrah, “Afganistan Merkezli Tehditlere Karşı Orta Asya’da İşbirliği”, ANKASAM, 16 Temmuz, 2021, https://www.ankasam.org/afganistan-merkezli-tehditlere-karsi-orta-asyada-isbirligi/.
• KAZANTSEV, Andrei, MEDVEDEVA, Svetlana – SFRANCHUK, Ivan, “Between Russia and China: Central Asia in Greater Eurasia, Journal of Eurasian Studies, C. 12, No: 1, 2021, 57-71.
• KİREÇCİ, Mehmet Akif, “Amerika Birleşik Devletleri’nin Orta Asya Politikaları”, Ankara, Hoca Ahmet Yesevi Türk-Kazak Üniversitesi, 2011, https://www.ayu.edu.tr//static/kitaplar/abd_ortaasya_raporu.pdf.
• LEONARD, Peter, “US Strategy for Central Asia: An Old Recipe for a New Situation”, Eurasianet, 06 Şubat, 2020, https://eurasianet.org/perspectives-us-strategy-for-central-asia-an-old-recipe-for-a-new-situation.
• LUONG, Pauline Jones - WEİNTHAL, Erika, “New Friends, New Fears in Central Asia”, Foreign Affairs, C. 81, No: 2, Mar-Apr 2002, 61-70.
• MANKOFF, Jeffrey, “Searching for a Silk Road: The United States in Central Asia”, Al Jazeera Center for Studies Report, 30 July, 2015, https://studies.aljazeera.net/en/reports/2015/07/2015730105241426649.html.
• MACKINNON, Amy, “Central Asia Braces for Fallout of U.S. Pullout from Afghanistan”, Foreign Policy, July 16, 2021, https://foreignpolicy.com/2021/07/16/central-asia-us-afghanistan-withdrawal-impact/.
• MIROVALEV, Mansur, “Is US Losing the New Great Game in Central Asia”, TRT World, 18 Şubat, 2020, https://www.trtworld.com/magazine/is-us-losing-the-new-great-game-in-central-asia-33873.
• MOTWANI, Nishank, “No Good Options for Central Asia after US Withdrawal from Afghanistan”, East Asia Forum, 11 August, 2021, https://www.eastasiaforum.org/2021/08/11/no-good-options-for-central-asia-after-us-withdrawal-from-afghanistan/.
• NOGAYEVA, Ainur, “ABD, Rusya ve Çin’in Nüfuz Mücadelesinde Orta Asya: Araçlar ve Süreçler”, Bilig, Sayı 62, Yaz 2012, 183-204.
• OKUR, Mehmet Akif, “Amerikan Dış Politikası ve Orta Asya: Dünya Düzeni Değişirken İlişkilerin Geleceği Üzerine Düşünceler”, Bölgesel ve Küresel Politikalarda Orta Asya, Ed. Savaş Kafkasyalı, Hoca Ahmet Yesevi Uluslararası Türk-Kazak Üniversitesi, Ankara-Türkistan, 2012, 247-267.
• OLIKER, Olga - SHLAPAK, David A., “U.S. Interests in Central Asia: Policy Priorities and Military Roles”, RAND Corporation, 2005, https://www.rand.org/pubs/monographs/MG338.html.
• PİRİNÇÇİ, Ferhat, “Soğuk Savaş Sonrasında ABD’nin Orta Asya Politikası: Beklentiler ve Gerçeklikler”, Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, Vol. 63, No. 1, 2008, 207-235.
• PUTZ, Catherine, “A New US Strategy for Central Asia: Continuity under Better Conditions”, The Diplomat, 06 February, 2020, https://thediplomat.com/2020/02/a-new-us-strategy-for-central-asia-continuity-under-better-conditions/.
• PUTZ, Catherine, “Russia Cautions Central Asia Against Hosting US Forces”, The Diplomat, 14 Temmuz, 2021, https://thediplomat.com/2021/07/russia-cautions-central-asia-against-hosting-us-forces/.
• RUMER, Eugene, SOKOLSKY, Richard - STRONSKI, Paul, “U.S. Policy Toward Central Asia 3.0”, Carnegie Endowment for International Peace, Washington D.C., 2016.
• SHAIKH, Zaki, “US Reaches Out to Central Asian States on Afghanistan”, Anadolu Ajansı, 05 July, 2021, https://www.aa.com.tr/en/analysis/analysis-us-reaches-out-to-central-asian-states-on-afghanistan/2294559.
• STARR, Frederick, S. “America Inches Toward a Serious Central Asia Strategy”, American Foreign Policy Council, Defense Dossier, Issue 27, 2020.
• SUYUNDIKOV, Suinbay, “ABD’nin Orta Asya Politikaları”, 21. Yüzyıl Türkiye Enstitüsü, 02 Temmuz, 2020, https://www.21yyte.org/tr/merkezler/bolgesel-arastirma-merkezleri/orta-asya-arastirmalari-merkezi/abd-nin-orta-asya-politikalari?tmpl=component&print=1.
• TSERETELI, Mamuka, “The Evolution of Central Asian Energy”, American Foreign Policy Council, Defense Dossier, Issue 27, 2020.
• UMAROV, Temur, “Is There a Place for a U.S. Military Base in Central Asia?”, The Moscow Times, 07 June, 2021, https://www.themoscowtimes.com/2021/06/07/is-there-a-place-for-a-us-military-base-in-central-asia-a74127.
• U.S. Department of State, United States Strategy for Central Asia 2019-2025: Advancing Sovereignty and Economic Prosperity, February 20, 2020, https://www.state.gov/united-states-strategy-for-central-asia-2019-2025-advancing-sovereignty-and-economic-prosperity/.
• U.S. National Security Strategy, The White House, December 2017, https://trumpwhitehouse.archives.gov/wp-content/uploads/2017/12/NSS-Final-12-18-2017-0905.pdf.
• UZGEL, İlhan, “ABD ve NATO’yla İlişkiler”, Türk Dış Politikası, Kurtuluş Savaşından Bugüne Olgular, Belgeler, Yorumlar, Cilt II, Ed. Baskın Oran, İletişim Yayınları, İstanbul, 2002, 243-325.
• ÜNVER, Deniz, “ABD’nin Afganistan’dan Çekilişi ve Orta Asya Politikası”, Avrasya İncelemeleri Merkezi (AVİM), 19 Temmuz, 2021, https://avim.org.tr/Blog/ABD-NIN-AFGANISTAN-DAN-CEKILISI-VE-ORTA-ASYA-POLITIKASI-19-07-2021.
• WISHNICK, Elizabeth, Growing U.S. Security Interests in Central Asia, U.S. Army War College, Strategic Studies Institute, 2002.
• ZIANGHONG, Zeng, “Analysis of the United States’ New Central Asia Strategy”, China International Studies, May-June 2020, 80-108.
• ZIEGLER, Charles, “America’s Central Asian Dilemma”, The National Interest, 23 May, 2021, https://nationalinterest.org/feature/america%E2%80%99s-central-asian-dilemma-185684.