ARTVİN YAYLACILIK KÜLTÜRÜNDE KADININ YERİ VE YEREL EKOLOJİK BİLGİ

Yıl 2022, Cilt: 130 Sayı: 257, 383 - 406, 30.04.2022

Leman Albayrak Cevdet Yılmaz

https://doi.org/10.55773/tda.1050296

Öz

Doğu Karadeniz Bölümü’nde iklim ve yeryüzü şekillerinin kısa mesafede değişmesi ve yerel halkın bu koşullara uyarlanması sonucu çeşitli kültürel ögeler gelişmiştir. Yükselti farkı ve geçim şekline bağlı olarak köyler ile yaylalar arasında süregelen mevsimlik hareketlilik olan yaylacılık bunlardan biridir. Bu durumda, kırsal geçim şekillerinden olan yaylacılıkta aileler iş birliği yapmaktadır. Geleneksel yaylacılıkta, genellikle yaz döneminde yaylada kalıp hayvancılık yapmayı kadınlar üstlenmiştir. Yaylacılık faaliyetlerinde kadınlar, bulunduğu coğrafi ortama uyarlanma, fiziki çevreden istifade etme ve yerel bilgiyi kullanma yoluna gitmektedir. Yerel bilgi, kırsal geçim şekillerinin ve fiziki çevrenin sürdürülebilir kullanımına dair önemli veriler sunmaktadır. Ancak yaylaların yapı ve işlevindeki değişim ile kırsaldan göçün etkisiyle geleneksel yaylacılığın izleri hızla azalmakta, yerel bilgi aşınmaktadır. Bu çalışmanın amacı, Artvin yöresindeki yaylacılıkta kadınların yeri, taşıdıkları ve uyguladıkları geleneksel ögeler ve fiziki çevreye uyarlanma ile elde edilen geleneksel yerel bilgilerini incelemektir. Çalışmanın verileri, 2019-2021 yıllarında Artvin ilindeki 4 yayla ve 2 köy yerleşmesinde gerçekleştirilen arazi çalışmaları ile katılımlı gözlemlere dayalıdır. Çalışma bulgularına göre yaylacı kadınlar, binlerce yıllık süreçte gelişen çeşitli kültürel ögelerin taşıyıcılarıdır. Yaylacıların doğa ile uyumlu yaşama ve fiziki çevrenin sürdürülebilir kullanımı, kırsal alanlar için önemli veriler sunmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Yaylacılık, Doğu Karadeniz, Artvin, Yaylacı Kadınlar, Yerel Bilgi

Kaynakça

• BAKIRCI, Muzaffer: “Doğu Karadeniz Örneğinde Yaylaların Pazar Yeri Fonksiyonu”, İstanbul Üniversitesi Coğrafya Dergisi, Sayı:7, 1999
• BAKIRCI, Muzaffer: “Kırsal yerleşmelerde ekonomik faaliyetlerin çeşitlendirilmesinde turizmin etkisi: Yaylalar Köyü örneği (Yusufeli/Artvin)”. Türk Coğrafya Dergisi, Sayı:57, 2012, 71-85
• BAYTOP, Turhan: Türkçe Bitki Adları Sözlüğü. Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu, Türk Dil Kurumu Yayınları, 1994
• BEKDEMİR, Ünsal - Özdemir, Ünal: “Doğu Karadeniz Bölümünde gelişmekte olan yayla turizm merkezlerine bir örnek: Bektaş Yaylası”, Doğu Coğrafya Dergisi, Cilt:7, Sayı:7, 2011
• BERKES, Fikret - COLDİNG, Johan - FOLKE, Carl: “Rediscovery of traditional ecological knowledge as adaptive management”, Ecological applications, Volume: 10, 2000, 1251-1262
• DANKOFF, Robert: “Armenian loanwords in Turkish”, (Turcologica 21)Wiesbaden: Harrassowitz, 1995
• DOĞU, Ali Fuat - SOMUNCU, Mehmet - ÇİÇEK, İhsan - TUNÇEL, Harun - Gürgen, Gürcan: “Kaçkar Dağında buzul şekilleri, yaylalar ve turizm”, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, Cilt: 36, Sayı 1-2, 1993
• EGE, İsmail - ÖZÇAĞLAR, Ali: “Sürdürülebilir arazi kullanımı bakımından gülek kasabası yaylaları”. Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Cilt: 11, Sayı:26, 2014
• EMİROĞLU, Mecdi: Bolu'da Yaylalar ve Yaylacılık. Ankara Üniversitesi. D.T.C.F. Yay. No: 272, Ankara, 1977
• GÓMEZ-BAGGETHUN, Erik - CORBERA, Esteve - REYES-GARCÍA, Victoria: “Traditional Ecological Knowledge and Global Environmental Change: Research Findings and Policy İmplications, Ecology and Society: A Journal of İntegrative Science for Sesilience and Sustainability, Volume:18, No:4, 2013
• HAZNEDAROĞLU, Aslıhan - KARAGÖZ, Didem Ayça: “Yayla Kültüründe Kadın İşi – Erkek İşi Algısı Üzerine Bir Çalışma: Aşağı Çağrankaya Yaylası Örneği”, Uluslararası Yaylacılık ve Yayla Kültürü Sempozyumu (26-28 Eylül 2019) Bildirileri, (Ed. Prof. Dr. Mustafa Cin ve Dr. Öğr. Gör. Nazım Kuruca), Giresun: Giresun Üniversitesi Yayınları, 2019
• İNANDIK, Hamit: “Doğu Karadeniz Bölgesinde Köy Hayatı”, İstanbul Üniversitesi Coğrafya. Enstitüsü. Dergisi. Cilt: 5, Sayı:9, 1958
• JONES, Holly P. - HOLE, David G.- ZAVALETA, Erika S.: “Harnessing nature to help people adapt to climate change. Nature Climate Change”, Volume 2, Number 7, 2012, 504-509.
• KAYA, Mutlu - Yılmaz, Cevdet: “Kültür coğrafyası ve kültürel miras açısından Doğu Karadeniz’de “Otçu göçü geleneği ve Kadırga otçu şenlikleri”, Türk Coğrafya Dergisi, (71), 2018, 69-79
• MENZ, Astrid.:“Erzurum Ağzında Ermenice Ödünç Sözcükler”, Türk Dilleri Araştırmaları, 19, 2012, 89-106.
• MEYDAN, Ali: Dünden bugüne sebil yörükleri. Pegem Akademi Yayınları, 2016
• RIZVANOĞLU, Mehmet Tuncer: Ardanuç ilçesinin beşeri ve ekonomik coğrafyası, Erzurum Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Erzurum 2003
• SEVER, Ramazan: Berta (Okçular) Çayı Havzası’nın fiziki coğrafyası”, ErzurumAtatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Erzurum, 2001
• SOMUNCU, Mehmet - CEYLAN, Serdar: “Doğu Karadeniz Bölgesi’nin kırsal alanlarında halk müziği, yerel danslar ve yayla festivalleri”, Coğrafi Bilimler Dergisi, Cilt:13, Sayı: 2, 2015
• SOMUNCU, Mehmet: Kırsal ve kentsel alanlardaki sosyoekonomik değişime bağlı olarak Türkiye yaylalarının fonksiyonlarındaki farklılaşma. ICANAS 38 Uluslararası Asya ve Kuzey Afrika Çalışmaları Kongresi, 2007
• SÖZER, Ahmet Necdet: “Kozak Yaylacılığı üzerine bazı gözlemler ve notlar”, Ege Coğrafya Dergisi, Cilt:5, Sayı:1, 1990
• ŞAHİN, Faruk - GÜRBÜZ, Sait: Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri. İstanbul, Şişli: Seçkin Yayıncılık, 2014
• TARKAN, M. Tevfik: Orta ve Aşağı Çoruh Havzası: Beşerî ve iktisadî coğrafya bakımından bir bölge araştırması, Sevinç Matbaası, 1973
• TUNÇDİLEK, Necdet: “Türkiye’de Yaylalar ve Yaylacılık”. İstanbul Üniversitesi Coğrafya Enstitüsü Dergisi, Cilt:7, Sayı:81, 1964
• TUNÇEL, Harun - GÜRGEN, Gürcan - ÇİÇEK, İhsan - DOĞU, Ali Fuat: “Doğu Karadeniz Dağlarında yaylacılık” Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt:14, Sayı: 2, 2004
• YILDIRIM, Ali - ŞİMŞEK, Hasan. Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri (8. Baskı). Ankara: Anı Yayıncılık, 2011
• YILMAZ, Cevdet: “Türkiye kırsal yerleşme coğrafyası literatürü”, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, Cilt:17, Sayı:34, 2019
• ZAMAN, Mehmet: Doğu Karadeniz Kıyı Dağlarında Yaylalar ve Yaylacılık, Atatürk Üniv. Yay. Erzurum 2007