TÜRK ULUSAL KİMLİĞİ VE CUMHURİYET DÖNEMİNDEKİ MİLLİ KİMLİK İNŞASI

Yıl 2025, Cilt: 137 Sayı: 272, 227 - 262, 30.06.2025

Ayhan Nuri Yılmaz , Dilek Zeren

https://doi.org/10.55773/tda.1524800

Öz

Kendini tanımlama ve ifade etme şekli olarak kimlik kavramı yüzyıllardan beri gelen insanların yaşamında geçmişten günümüze yer edinen bir arayış ve cevaplanması gereken bir soru olmuştur. İnsanoğlu var olduğundan beridir nereden geldiğini ve mazisinin dayanağını merak etmiş ve bu soruya yanıt aramıştır. Bu süreç ve hislerden dolayı olsa gerek kendini bir yere ait hissetme ihtiyacı geliştirmiştir. Bu makalede; Türk kimliği ve ulus kavramlarının kökenine inilip oluşum süreci incelenmiş, Türkçülük kavramının hangi koşullarda ve neden oraya çıktığına bakılmış olup Cumhuriyet Dönemi ilk yıllarının kimlik inşası süreci ele alınmıştır. Osmanlı Devleti’nden Türkiye Cumhuriyeti’nin kurulmasına kadar olan zaman diliminde sosyal ve daha sonra siyasi hayatın merkezinde olan milliyetçilik kavramının Cumhuriyet dönemi ulus kimliğinin oluşum süreçlerine yansımaları araştırılmıştır.
Giriş kısmında kimlik, ulus, Türkçülük kavramları ve ilk cumhuriyet dönemi kimlik inşası süreçlerine kısa bir açıklama getirilmiştir. İlk bölümde Türkçülük kavramının kökenine inilip, hangi şartlar altında oluşturulduğu ve böylesi bir kavrama neden gerek duyulduğuna açıklık getirilmiş olup ikinci bölümde yıkılan Osmanlı Devleti sonrası yeni kurulan Türkiye Cumhuriyeti Devleti’nde Türk milliyetçiliği kavramı üzerinde durulup bu kavram çerçevesinde yeni kimlik anlayışı değerlendirilmiştir. Sonuç kısmında bu çalışma Türk ulusal kimliğinin oluşum süreci hakkında bilgi vererek ilk Cumhuriyet dönemindeki inşasını, ideolojik temellerini, eğitim politikalarını ve toplumsal dönüşümle ilişkisini anlamayı amaçlamayarak Türk milli kimliğinin devamının sağlanması hususunda dikkat edilmesi gereken noktalar ve çözüm önerileri sunulmuştur

Anahtar Kelimeler

Milli Kimlik , Milliyetçilik , Türkçülük , Türk Milliyetçiliği

Kaynakça

• Akçam, Taner. “Hızla Türkleşiyoruz.” içinde Cumhuriyet, Demokrasi ve Kimlik, N. Bilgin (Edt), İstanbul: Bağlam Yayınları, 143-160. 1997.
• Akçura, Yusuf. Türkçülük: Türkçülüğün Tarihi Gelişimi. İstanbul: İlgi Kültür Sanat Yayınları, 2007.
• Akın, Rıdvan. Osmanlı İmparatorluğu’nun Dağılma Devri ve Türkçülük Hareketi: 1908-1918. İstanbul: Der Yayınları, 2002.
• Atasoy, Fahri. Küreselleşme ve Milliyetçilik. İstanbul: Ötüken Yayınları, 2005.
• Aydın, Suavi. Kimlik Sorunu, Ulusallık ve Türk Kimliği. Ankara: Öteki Yayınları, 1998.
• Berkes, Niyazi. Batıcılık, Ulusçuluk ve Toplumsal Devrimler. İstanbul: Kaynak Yayınları, 2002.
• Berkes, Niyazi. Batıcılık, Ulusçuluk ve Toplumsal Devrimler. 3.Basım. İstanbul:Kaynak Yayınları, 2007.
• Bora, Tanıl. ‘Sunuş, içinde Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce; Milliyetçilik. C: 4, Bora, T. & Gültekingil, M. (der). İstanbul: İletişim Yayınları, 2002.
• Dönmez, Rasim Özgür, Pinar Enneli, ve Nezahat Altuntaş. Türkiye’de Kesişen-Çatışan Dinsel ve Etnik Kimlikler. İstanbul: Say Yayınları, 2010.
• Erdoğan, Mustafa. “Milliyetçilik İdeolojisine Dair.” Liberal Düşünce Dergisi 4, no. 15 (1999): 89-98.
• Erözden, Ozan. Ulus-Devlet. Ankara: Dost Kitabevi, 1997.
• Eryılmaz, Bilal. “Osmanlı Devleti’nde farklılıklara ve hoşgörüye kavramsal bir yaklaşım.” Osmanlı Ansiklopedisi, C. 4, 236-241. Ankara: Yeni Türkiye, 1999.
• Gellner, Ernest. Nations and Nationalism, London: Blackwell Publishers, 1993.
• Goloğlu, Mahmut. Türkiye Cumhuriyeti, Millî Mücadele Tarihi. C.5, Ankara: Goloğlu Yayınları, 1971.
• Göçek, Fatma Müge. “Türkiye’de Çoğunluk, Azınlık ve Kimlik Anlayışı”. İçinde Türkiye’de Çoğunluk ve Azınlık Politikaları: AB Sürecinde Yurttaşlık Tartışmaları. Kaya, A. ve T. Tarhanlı (Der), İstanbul: Tesev Yayınları, 2005.
• Guibernau, Montserrat. Milliyetçilikler: 20. Yüzyılda Ulusal Devlet ve Milliyetçilikler. Çev. Neşe Nur Domaniç. İstanbul: Sarmal Yayınları, 1997.
• Günay, Ünver. Eğitim Sosyolojisi Dersleri No:28. Kayseri: Erciyes Üniversitesi Yayınları, 1992.
• Güvenç, Bozkurt. Türk Kimliği: Kültür Tarihinin Kaynakları. İstanbul: Remzi Yayınları, 1995.
• Güvenç, Bozkurt. Türk Kimliği. 7. baskı. İstanbul: Remzi Kitabevi, 2003.
• Hobsbawm, Eric J. Milletler ve Milliyetçilik. Çev. Osman Akınhay. İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 2010.
• İnalcık, Halil. Fatih Devri Üzerinde Tetkikler ve Vesikalar I. Ankara: TTK Yayınları, 1995.
• Jaffrelot, Christophe. “Bir Milliyetçilik Kuramı İçin.” İçinde Milliyetçiliği Yeniden Düşünmek, A. Dieckhoff and C. Jaffrelot (Edt). İstanbul: İletişim Yayınları, 2010.
• Kadıoğlu, Ayşe. Milliyetçilik-Liberalizm Ekseninde Vatandaşlık ve Bireysellik. İstanbul:İletişim Yayınları, 2003.
• Kaliber, Alper. “Türk Modernleşmesini Sorunsallaştıran Üç Ana Paradigma Üzerine.” İçinde Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce: Modernleşme ve Batıcılık, C. 3, T. Borave M. Gültekingil (Edt). İstanbul: İletişim Yayınları, 2007.
• Karakaş, Mehmet. Türk Ulusçuluğunun İnşası. Ankara: Elips Kitap Yayınları, 2007.
• Karatay, Osman. Türklerin Kökeni. Ankara: Kripto Yayınları, 2016.
• Karpat, Kemal H. Türk Demokrasi Tarihi. İstanbul: Timaş Yayınları, 2010.
• Kerestecioğlu, İnci Özkan. “Milliyetçilik: Uyuyan Güzeli Uyandıran Prens’ten Frankeştayn’ın Canavarına.” İçinde 19. Yüzyıldan 20. Yüzyıla Modern Siyasal İdeolojiler, H. B. Örs. (Edt). İstanbul: Bilgi Üniversitesi Yayınları, 2007.
• Keskin, Mustafa. Atatürk’ün Millet ve Milliyetçilik Anlayışı. Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi, 1999.
• Kezer, Aydın. “Türk Kimliği Üzerine Düşünceler.” Türk Yurdu 13, no. 66 (1983).
• Kılıç, Murat. “Erken Cumhuriyet Dönemi Türk Milliyetçiliğinin Tipolojisi.” Süleyman Demirel Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi 16 (2007): 113- 140.
• Klyashtornyi, Sergey Grigoryeviç, ve T. İkramoviç Sultanov. Kazakistan: Türkün Üç Bin Yılı. Çev. D. A. Batur. 2. Baskı. İstanbul: Selenge Yayınları, 2004.
• Kocatürk, Utkan. Atatürk’ün Fikir ve Düşünceleri. 3. Baskı. Ankara: Turhan Kitabevi, 1984.
• Lewis, Bernard. Modern Türkiye’nin Doğuşu. Çev. Metin Kıratlı. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1984.
• Mardin, Şerif. Jön Türklerin Siyasi Fikirleri: 1908. İstanbul: İletişim Yayınları, 2002.
• Ortaylı, İlber. İmparatorluğun En Uzun Yüzyılı. İstanbul: İletişim Yayınları, 2002.
• Ozankaya, Özer. Atatürk ve Laiklik. Ankara: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 1981.
• Özdoğan, Günay Göksu. “Türk Ulusçuluğu ve Türki Cumhuriyetler: Kuramsal ve Tarihsel Bir Yaklaşım.” Toplum ve Bilim 62 (1993): 57-77.
• Özdoğan, Günay Göksu. Turan’dan Bozkurt’a Tek Parti Döneminde Türkçülük: 1931-1946. İstanbul: İletişim Yayınları, 2001.
• Özkırımlı, Umut. Milliyetçilik Kuramları. İstanbul: Sarmal Yayınları, 1999.
• Sami, Şemseddin. Kamus-i Türki. İstanbul: Çağrı Yayınları, 2004.
• Santamaria, Yves. “Ulus-Devlet: Bir Modelin Tarihi.” İçinde Uluslar ve Milliyetçilik, Jean Leca (Edt). İstanbul: Metis Yayınları, 1998.
• Sarınay, Yusuf. Türk Milliyetçiliğinin Tarihi Gelişimi ve Türk Ocakları. İstanbul: Ötüken Yayınları, 1994.
• Schnapper, Dominique. Yurttaşlar Cemaati: Modern Ulus Fikrine Dair. İstanbul: Kesit Yayınları, 1995.
• Smith, Anthony D. Milli Kimlik. Çev. B. S. Şener. 1. Baskı. İstanbul: İletişim Yayınları, 1994.
• Smith, Anthony D. Milli Kimlik. Çev. B. S. Şener. 5. Baskı. İstanbul: İletişim Yayınları, 2009.
• Şen, Y. Furkan. Globalleşme Sürecinde Milliyetçilik Trendleri ve Ulus-Devlet. Ankara: Yargı Yayınları, 2004.
• Tok, Nafiz. Kültür, Kimlik ve Siyaset: Kültüre İlişkin Meseleler İçin Kimlik Temelli Bir Yaklaşım. İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 2003.
• Toprak, Zafer. Darwin’den Dersim’e Cumhuriyet ve Antropoloji. İstanbul: Doğan Kitap Yayınları, 2012.
• Tosun, Gülgün Erdoğan. Demokratikleşme Perspektifinden Devlet-Sivil Toplum İlişkisi. İstanbul: Alfa Yayınları, 2001.
• Tunaya, Tarık Zafer. Türkiye’de Siyasal Gelişmeler, 1876-1938. C. 1. İstanbul: Bilgi Üniversitesi Yayınları, 2002.
• Türkdoğan, Orhan. “Milli Eğitim Sisteminde Kimlik Arayışı.” Türk Dünyası Tarih Dergisi 97 (1995).
• Türkmen, İsmet. “İlkeler.” İçinde Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi, E. Semih Yalçın (Der). Ankara: Berikan Yayınevi, 2010.
• Vatandaş, Celalettin. Ulusal Kimlik Türk Ulusçuluğunun Doğuşu. İstanbul: Açılım Kitap, 2004.
• Yazıcı, Nevin. Osmanlılık Fikri ve Genç Osmanlılar Cemiyeti. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 2002.
• Yetkin, Çetin. Türk Halk Hareketleri ve Devrimleri Tarihi. İstanbul: Milliyet Yayınları, 1980.
• Yıldırım, Emre. “Türkiye’de Milliyetçilik ve Milli Kimlik: Türkçülüğün Keşfi ve Ulus-Devletleşme Sürecinde Türk Milli Kimliği.” The Journal of Academic Social Science Studies 28, no. 1 (2014): 73-95.
• Yıldız, Ahmet. Ne Mutlu Türküm Diyebilene; Türk Ulusal Kimliğinin Etno-Seküler Sınırları: 1919-1938. İstanbul: İletişim Yayınları, 2004.
• Yıldız, Ahmet. Ne Mutlu Türküm Diyebilene; Türk Ulusal Kimliğinin Etno-Seküler Sınırları: 1919-1938. 5th ed. İstanbul: İletişim Yayınları, 2007.