Hakasça

Yıl 2023, Cilt: 13 Sayı: 23 - Language Documentation in Comparative Turkic Linguistics, 237 - 252, 31.12.2023

Vera S. Maltseva Elvira V. Sultrekova

Öz

Bu makale, Rusya’nın Doğu Sibirya bölgesinde bulunan Minusinsk Havzasında konuşulan Hakas dili üzerinedir. Hakasçanın konuşur sayısı yaklaşık 40.000'dir. Hakasça, Hakasya Cumhuriyeti’nin devlet dili olmasına rağmen, özellikle dilin küçük ağızları olmak üzere, yok olma tehlikesi ile karşı karşıya olan bir dildir. Hakasçanın günümüzde de hala devam etmekte olan belgelenme süreci 19. yüzyılda başlamıştır. 2015’te kaydedilen örnek metin, Hakasçanın iki ana değişkesi olan Kaça ve Sagay ağızları konuşurları arasındaki bir diyaloğu içerir. Eski kuşaktan olmasına rağmen ana konuşmacı çok sayıda Rusça ödünçleme kullanmaktadır. Bu yazı, özellikle ağızlar arası farklılıklara odaklanmak suretiyle, Hakasçanın temel fonetik ve gramer özellikleri üzerine genel bir tanıtım sunmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Hakasça, Hakasçanın Kaça ağzı, Hakasçanın Sagay ağzı, Doğu Sibirya, yok olma tehlikesi altındaki dil

Khakas

Öz

This paper is devoted to the Khakas language, spoken in the Minusinsk Basin, Eastern Siberia, Russia. The number of Khakas speakers is about 40,000, and although Khakas is a state language of the Republic of Khakasia, it is endangered, especially its minor dialects. Documentation of Khakas began in the 19th century and has continued to the present day. The sample text recorded in 2015 is a dialogue between speakers of two main varieties of Khakas, the Kacha dialect and the Saghay dialect. Although the main speaker is of the older generation, there are many Russian borrowings in her speech. The paper gives an overview on the main phonetic and grammatical features of Khakas, with a particular focus on dialectal variations.

Anahtar Kelimeler

Khakas, Kacha dialect of Khakas, Saghay dialect of Khakas, Eastern Siberia, endangered language

Kaynakça

• Anderson, Gregory D. S. (1998). Xakas. München & Newcastle: Lincom Europa.
• Baskakov, Nikolaj A. (ed.) (1975). Grammatika xakasskogo jazyka [Khakas grammar]. Moskva: Nauka.
• Baskakov, Nikolaj A. & Inkižekova-Grekul, A. I. (1953). Xakassko-russkij slovar’ [Khakas-Russian dictionary]. Moskva: State Publishing House of National Dictionaries.
• Borgojakov, Mixail I. (1976). Razvitie padežnyx form i ix značenij v xakasskom jazyke [The development of the Khakas case forms and their meanings]. Abakan: Krasnoyarsk Book Publishing House.
• Dybo, Anna V. & Krylov, F. S. & Maltseva, V. S. & Sejmovič, A. V. (2019). Segmentnye pravila v avtomatičeskom parsere korpusa xakasskogo jazyka [Segmental rules in the automatic parser of the Khakas corpus]. Ural-Altaic Studies 32/1, 48–69.
• Dybo, Anna V. & Maltseva, Vera S. (2021). Xakasskie dialekty: Konets XIX v. i načalo XXI v. [The Khakas dialects: The end of the 19th century and the beginning of the 21th century]. Oriental Studies 14/6, 1353–1367.
• Dybo, Anna V. & Maltseva, Vera S. & Sultrekova, Elvira V. & SeJmovič, A. V & Krylov, F. S. (2023). Struktura xakasskoj slovoformy i ograničenija na sočetajemost’ affiksov v xakasskom yazyke [The structure of the Khakas word form and restrictions on the compatibility of affixes in the automatic parser for the Khakas language]. Ural-Altaic Studies 49/2, 42–75.
• Dyrenkova, Nadežda P. (1948). Grammatika xakasskogo yazyka [Khakas grammar]. Abakan: Khakas Regional National Publishing House.
• Katanov, Nikolaj F. (2017) [1897]. Tatarskij (xakasskij) jazyk (sagajskij dialekt) [Tatar (Khakas) language (Sagay dialect) 1. Grammar (Etymology and syntax)]. Abakan: Brigantina.
• Katanov, Nikolaj F. (ed.) (1907). Obraztsy narodnoj literatury tjurkskix plemen, izdannye V. Radlovym. Čast’ IX. Narečija ur’anxajtsev (sojotov), abakanskix tatar i karagasov. [Samples of Turkic folk literature, published by V. Radloff, IX. Uryanxaj (Soyot), Abakan Tatar and Karagas Dialects.]. St. Petersburg: Imperial Academy of Science.
• Karpov, Veniamin G. (2007). Xakasskij jazyk: problemy i perpektivy razvitija [Khakas language: Problems and perspectives of the developement]. Abakan: Katanov Khakas State University Publishing House.
• Radloff, Vilhelm (ed.) (1868). Obraztsy narodnoj literatury tjurkskix plemen, živuščix v Južnoj Sibiri i Džungarskoj stepi. Čast’ II. Podnarečija Abakanskie (sagajskoe, koybal’skoe, kačinskoe), kyzyl’skoe i čulymskoe. [Samples of Turkic folk literature: Southern Siberia and Dzungar Steppe II: Abakan (Sagay, Koibal, Khaas), Kyzyl and Chulym subdialects.] St. Petersburg: Imperial Academy of Science.
• Subrakova, Olga V. (ed.) (2006). Xakassko-russkij slovar’ [Khakas-Russian dictionary]. Novosibirsk: Nauka.
• Sultrekova, Elvira V. (2017). Sravnitelnye konstruktsii v xakasskom jazyke [Comparative constructions in Khakas]. Abakan: Khakas Book Publishing House.