Dede Korkut Kitabı’nın Dresden ve Vatikan Nüshalarının Müstensihlerinin Karşılaştırılması (Comparison of the Scribes of the Book of Dede Korkut’s Dresden and Vatican Copies)

Yıl 2015, Sayı: 40, 147 - 171, 15.12.2015

Gürol Pehlivan

Öz

Dede Korkut Kitabı’nın bilinen iki nüshası vardır. Bulundukları yerlere göre isimlendirilmiş

bu nüshalardan Dresden nüshasında on iki, Vatikan nüshasında ise altı

destan bulunmaktadır. Her iki nüshasının ortak bir dip nüshaya dayandığı yaygın

olarak kabul edilmiştir. Bu ön kabule bağlı olarak, iki nüshada kolayca fark edilen

farklılıkların kaynağı nüshaları kopyalayan müstensihlerdir. Müstensihler, yaygın kanaatin

aksine, metinler üzerinde düzenlemelerde bulunabilen kişilerdir. Nitekim Dede

Korkut Kitabı’nın var olan iki nüshası bunun en çarpıcı örneğidir. Bu nüshalardaki

farklılıklar kelime/ek tercihlerinden kurgulamaya ulaşabilen derecededir. Bu durum,

Dede Korkut destanları üzerinde yapılan içerik ve kurguyla ilgili çalışmalarda dikkate

alınmayan bir husustur. Bu makalede iki nüshanın müstensihleri “aile sevgisi”,

“sözlü kalıpları kullanma”, “kurgu dikkati”, “kurgu eksiğini tamamlama”, “ayrıntıcı

tavır”, “ek kelimelerle anlamı açma”, “İslami terim kullanımı” ve “Kazan taraftarlığı”

bakımından karşılaştırılacaktır. Böylece müstensihlerin de kendilerine ait dünyalarının

olduğu, onları basit bir kopyacı olarak görmenin, en azından her zaman

mümkün olmadığı ortaya konacaktır.

The Book of Dede Korkut has got two known copies as Dresden copy and Vatican

copy, which were named after the places in which they were found. The former one includes twelve epics while the latter has got six. It is broadly presumed that both copies

are based on one common copy. With regard to this presumption, it is said that the

reason for the easily recognised differences is the scribes that copied them. Scribes,

contrary to the common belief, are such people who can make some arrangements in

the text. Thusly, the two existent copies of The Book of Dede Korkut stand as most

striking examples of this. The differences in the copies can be seen in a range from

choices of words or affixes to fictionalising. This matter is not usually taken into consideration

in the content-related or fictional studies on The Book of Dede Korkut. In

this essay, the scribes of the two aforementioned copies will be comparatively analysed

in terms of “family love”, “use of figures of speech”, “consideration of fiction”,

“complementaion of deficiencies in fiction”, “elaborative manner”, “elaborating on

meaning with additional words”, “the use of Islamic terms”, and “the advocay of Kazan.”

Hence, it will be suggested that scribes, too, have their own worlds, and seeing

them as mere copiers is not, at least, always possible.

Anahtar Kelimeler

Dede Korkut Kitabı, müstensih, Vatikan nüshası, Dresden nüshası, The Book of Dede Korkut, Dresden copy, Vatican copy, scribe

Kaynakça

• ZAHİDOĞLU, Vahit (1999), “’Kitab-ı Dede Korkut’un Vatikan Nüshası Çok Kötü Bir Nüshadır’ mı?”, Atatürk Ü Türkiyat Araştırmaları Dergisi, S 13, s. 153-168.
• VELİYEV, Kâmil (1989), Destan Poetikası, Haz.: Halil AÇIKGÖZ, İstanbul, Türkiyat Matbaacılık.
• TURAN, Fatma Ahsen (2002), “Formül Nazariyesi”, Uluslararası Türk Dünyası Halk Edebiyatı Kurultayı Bildirileri, 26-28 Mayıs 2000, Haz.: İsmet ÇETİN, Ayşe YÜCEL, Ankara, Kültür Bakanlığı Yayınları, s. 667-676.
• TURAN, Fatma Ahsen (1997), “Dede Korkut ile Oğuz-name’deki Ortak Formüller”, V. Milletlerarası Türk Halk Kültürü Kongresi Halk Edebiyatı Seksiyon Bildirileri II, Ankara, Kültür Bakanlığı Yayınları, s. 299-308.
• TEZCAN, Semih-Hendrik BOESCHOTEN (2001), Dede Korkut Oğuznameleri, İstanbul, Yapı Kredi Yayınları.
• TEZCAN, Semih (2001), Dede Korkut Oğuznameleri Üzerine Notlar, İstanbul, Yapı Kredi Yayınları.
• ROSSİ, Ettore (1999), “Dede Korkut Kitabı Üzerine Araştırma”, Çev.: Mahmut ŞAKİ- ROĞLU, Erdem, S 34, s. 181-276.
• REICHL, Karl (2002), Türk Boylarının Destanları, Çev.: Metin EKİCİ, Ankara, Türk Dil Kurumu Yayınları.
• PEHLİVAN, Gürol (2014b), Dede Korkut Kitabı’nda Yapı, İdeoloji ve Yaratım, Ege Ü Sos. Bil. Ens. Yayımlanmamış Doktora Tezi, İzmir.
• PEHLİVAN, Gürol (2014a), “Müstensihin Edebî Eserin Yaratımındaki Rolü -Dede Korkut Kitabı Örneğinde-, Millî Folklor, S 101, s. 101-112.
• ÖZÇELİK, Sadettin (2005), Dede Korkut Araştırmalar, Notlar, Dizin, Metin, Ankara, Gazi Kitabevi.
• ONG, Walter J. (1999), Sözlü ve Yazılı Kültür: Sözün Teknolojileşmesi, Çev.: Sema POSTACIOĞLU BANON, İstanbul, Metis Yayınları.
• OLRİK, Axel (2006), “Halk Anlatılarının Epik Kuralları”, Çev.: Aziz ERKAN, Halk Biliminde Kuramlar ve Yaklaşımlar, 1, Haz.: M. Öcal OĞUZ vd., Ankara, Geleneksel Yayınları, s. 98-111.
• KAÇALİN, Mustafa S. (2006), Oğuzların Diliyle Dedem Korkudun Kitabı Kitâb-ı Dedem Korkud ala lisân-ı tâ’ife-i Oğuzan, İstanbul, Kitabevi Yayınları.
• HAYMES, Edward R. (2010), Sözlü Destan -Sözlü Şiir Araştırmalarına Giriş-, Çev.: Ali ÇELİK, Ankara, Türk Dil Kurumu Yayınları.
• GÖKYAY, Orhan Şaik (2000), Dedem Korkudun Kitabı, İstanbul, MEB Yayınları.
• GOODY, Jack (2011), Yaban Aklın Evcilleştirilmesi, Çev.: Koray DEĞİRMENCİ, İstanbul, Pinhan Yayıncılık.
• ERGİN, Muharrem (1994), Dede Korkut Kitabı I Giriş-Metin-Faksimile, Ankara, TDK Yayınları.
• ELİADE, Mircea (1999), Şamanizm -İlkel Esrime Teknikleri-, Çev.: İsmet BERKAN, Ankara, İmge Yayınları.
• EKİCİ, Metin (2007), Halk Bilgisi (Folklor) Derleme ve İnceleme Yöntemleri, Ankara, Geleneksel Yayınları.
• ÇOBANOĞLU, Özkul (1998), “Sözlü Kompozisyon Teorisi ve Günümüz Halk Bilimi Çalışmalarındaki Yeri”, Prof. Dr. Dursun Yıldırım Armağanı, Ankara, Türkiye Diyanet Vakfı Matbaası, s. 138-171.
• BAŞGÖZ, İlhan (1998), “Dede Korkut Destanında Epitetler”, Çev.: Nebi ÖZDEMİR, Millî Folklor Dergisi, S 37, s. 23-35.
• AKSOY SHERİDAN, Aslı (2008), “Sözlü Formül Kuramı Işığında Dede Korkut Kitabı’na Bakış”, Millî Folklor, S 79, s. 21-33.