‘Yunus Emre Divanı’nda Ölümü Güzelleştiren İfadeler (Expressions that Beautify Death in ‘Yunus Emre’s Diwan’)

Yıl 2016, Sayı: 41, 131 - 149, 15.05.2016

Gülmira Ospanova

Öz

Türk dilinin büyük ustası Yunus Emre’nin şiirlerinde ölüm teması, farklı, zarif

ve çarpıcı ifadelerle örtülü bir şekilde işlenmiştir. Soğuk ve benimsenmesi zor olan

ölüm, Yunus’un diliyle belki de en güzel ifade biçimlerine kavuşmuştur. Öyle ki ecel

şerbetiyle tatlandırılan ve sevgili olan Allah’a kavuşmak için bir aracı niteliğindeki

ölüm, ona göre hiç de korkulacak bir olgu değildir. Şiirlerini ölüm gerçeğinin bilinciyle

ören Yunus, kullandığı güzel ve ilgi çekici ifadelerle ölümü âdeta sevdirir. Yunus

Emre’nin din anlayışı ve ölüme bakışı, onun ölümü ifade biçimlerini belirleyen temel

hususlardır. Bütün çıplaklığıyla ölümü anlatırken başvurduğu örtülü söz ve sözcükler,

ölüm kavramı ile ilgili Türkçeye kazandırılan ölümsüz ifadelerdir.

Hem biçimsel hem anlamsal olarak zenginlik arz eden bu örtmeceler, Yunus’un

şiirlerini ebedî yapan etkili bir anlatım tarzıdır. Büyük çoğunluğunun Türkçe olması

da bu ifadelerin değerini ortaya koyan en önemli özelliklerindendir.

Anahtar kelimeler: Yunus Emre, şiir, tasavvuf, ölüm, dil, örtmece.

In Yunus Emre’s poetry, the grand master of the Turkish language the theme of

death was treated in a disguised manner with elegant and dramatic expression. The

concept of death which is cold and hard to adopt gained perhaps the most beautiful

expression within the language of Yunus Emre. For him death is not a phenomenon

that should be feared by, it is a sorbet flavored means by which a human being reaches

the real beloved God. Yunus who weaves his poetry with the awareness of the reality

of death makes death seem beautiful by using appealing phrases. Predominantly  the concept of religion and perception of death in his mind define the expression style

of death in his poetry. All the straightforward and unambiguous words he uses explaining

death are immortal phrases that are donated to the Turkish language related

death. The euphemisms which encompass both formal and semantic richness is an

effective narrative style of poetry that makes Yunus eternal. The fact that majority

of his works are in Turkish is another important feature showing the richness of the

expressions.

Anahtar Kelimeler

Yunus Emre, şiir, tasavvuf, ölüm, dil, örtmece, poetry, death, language, euphemism

Kaynakça

• YILDIZ, Harun (2002), “Alevi Geleneğinde Ölüm ve Ölüm Sonrası Tören ve Ritüeller”, Gazi Üniversitesi Hacı Bektaş Velî Dergisi, S 42, s. 93-112.
• YILDIRIM, Nilüfer (2011), “Ölümle Ölümsüzleşen Şair: Yunus Emre”, IJSES Uluslararası Sosyal ve Ekonomik Bilimler Dergisi, 1 (1), s. 97-104.
• YILDIRIM, Dursun (1972), “Dede Korkut ve Yunus Emre’de Hayat, Tabiat, Tanrı ve Ölüm”, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, C 20, s. 37-47.
• YARDIMCI, Mehmet-GÜLÇİÇEK, Demet, “Ağıt ve Türkülerimizde Bu Dünyadan Öte Dünyaya Göç”, http://www.mehmetyardimci.com /hocanin/hocayazilar/goc.doc
• TÖRENEK, Mehmet (2005), “Yol ve Yolculuk Benzetmeleri Bağlamında Şiirimizde Ölüm”, Erzurum, AÜ Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, S 28, s. 129-143.
• TEKİN, Talat (1988), Orhon Yazıtları, Ankara, Türk Dil Kurumu Yayınları.
• ——————— (2005), Yûnus Emre Divân Ve Risâletü’n-Nushiyye, İstanbul, Sahhaflar Yay.
• TATCI, Mustafa (1998), Yûnus Emre Dîvânı, Ankara, Akçağ Yayınları.
• ÖZÇELİK, Mustafa (2010), Bizim Yunus, Ankara: Sistem Ofset.
• OSPANOVA, Gülmira (2014), Türkiye Türkçesinde Örtmeceler, Kayseri, Erciyes Üniversitesi, Basılmamış Doktora Tezi.
• MEVLEVÎ, Tahir-ül (1984), Edebiyat Lügatı, İstanbul, Enderun Kitabevi.
• KUT, Günay (1992), “Yunus’u Anlamak”, Yunus Emre Sempozyumu Bildirileri, Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, İstanbul 2 Mayıs 1991, Marmara Üniversitesi Yayınları No: 514, s. 53-66.
• KAPLAN, Mehmet (1992), “Yunus Emre’den Bir Şiir”, Yunus Emre Sempozyumu Bildirileri, Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, İstanbul 2 Mayıs 1991, Marmara Üniversitesi Yayınları No: 514, s. 127-131.
• KAPLAN, Mehmet (1992), “Yunus Emre’ye Göre Zaman-Hayat ve Varoluşun Mânâsı”, Yunus Emre Sempozyumu Bildirileri, Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, İstanbul 2 Mayıs 1991, Marmara Üniversitesi Yayınları No: 514, s. 109-124.
• KALAFAT, Yaşar (2011), Türk Kültürlü Halklarda Ölüm, Ankara, Berikan Yayınevi.
• HOWARD, P. (1985), The State of the Language, New York, Oxford University Press.
• GÜNAY, Ünver-GÜNGÖR, Harun (1998), Türk Din Tarihi, Kayseri, Laçin Yay.
• FEHMİ, Süleyman (2004), Edebiyat, Haz.: Ali YILDIRIM, Elazığ, Fırat Üniversitesi Yay.
• EREN, Metin (2012), “Türk Kültüründe Ölüm ve Toprakla İlgili İnanış ve Ritüeller”, Acta Turcica, S 1, s. 259-271.
• ERCİLASUN, Ahmet Bican (2004), Başlangıçtan Yirminci Yüzyıla Türk Dili Tarihi, Ankara, Akçağ Yayınları.
• DURMUŞ, Mehmet (2012), “Ölümü Güzelleştiren Eda: Türkçe Şair Tezkireleri İle Şairnâmelerde Ölüme Bakış ve Ölümün İfade Biçimleri Üzerine”, Milli Folklor, Cilt 12, S 94, s. 105-122.
• DEMİRCİ, Kerim (2008), “Örtmece (Euphemism) Kavramı Üzerine”, Milli Folklor, Cilt 10, S 77, s. 21-34.
• ÇUBUKÇU, İbrahim Agâh (1982), “Yunus Emre’nin Felsefesi”, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Cilt 25, S 1, s. 71-93.
• ÇIBLAK, Nilgün (2002), “Anadolu’da Ölüm Sonrası Mezarlıklar Çevresinde Oluşan İnanç ve Pratikler”, Türk Kültürü, Y XL, S 474, s. 605-614.
• BİLMEN, Ömer Nasuhi (2000), Büyük İslâm İlmihali, Sadeleştiren: Ali Fikri YAVUZ, İstanbul, Huzur Yayınevi.
• BİLGİNER, Hayriye (2001), “Batı dillerinde ve Türkçede güzel adlandırmalar”, Türk Dili, S 598, s. 441- 445.
• ARAZ, Rıfat (2007), “Yûnus’ta Gördüğümüz İnsan Sevgisi ve Hoşgörü Yaklaşımları…”, Mürekkep, Kültür Sanat Edebiyat Serisi, Ankara, Sayı1, Nisan, Kitap No: 4, s. 3-6.