Old Uigur Toponyms of the Turfan Oases

Yıl 2019, Sayı: 47, 149 - 175, 29.03.2019

Dai Matsuı Çevirmen: Ahmet Karaman

Öz

For the historical analysis of the pre-modern Turfan society, it is an

indispensable task to identify the toponyms attested in the Turfan texts in

various languages. According to the Chinese historical sources, “twenty-

two cities” existed in the Turfan Basin under the ( 高昌 ) Gaochang

Kingdom of ( 麴 ) Qu Family in 640 CE, when it was conquered by the

Tang dynasty. Several names of the “twenty-two cities” are recorded in

the Chinese chronicles as well as in the Turfan Chinese manuscripts, and

Turfan scholars have conducted a series of geo-historical surveys to identify

them in comparison with the toponyms in the Chinese records of the

Ming and Qing dynasties and the modern Uigur ones. Since the latter half

of the 9th century the Turfan Basin was brought under the direct rule of

the West-Uigur Kingdom, whose dominion was designated also as “twenty-

two cities of the nation of Qočo” (qočo ulus ikii otuz baliq) in one of

the Old Uigur Manichaean texts: After their submission to the Činggisid

Mongol Empire at the early 13th century, the number of the cities ruled

by the Uigur king iduq-qut is once mentioned as twenty-four. Among the

Old Uigur texts from the 9th–14th centuries, we can find the toponyms

identified to the modern Turfan oases. In this article, the cities of Çïqtïn,

Puçang, Soim, Qongsïr (Qongḍsïr), Limçin, Singging (Singing), Nižüng

(Nişüng ~ Lişüng), Nampï (Lampï) and Yimşi (Yemşi) were examined.

Anahtar Kelimeler

Turfan Basin, old Uigur toponyms, old Uigur, toponyms

TURFAN BÖLGESİNDEKİ ESKİ UYGUR YER ADLARI

Öz

Turfan toplumunun modern çağlar öncesindeki tarihsel analizinin

yapılabilmesi için, Turfan metinlerinde geçip herkesin üzerinde mutabık

kaldığı çeşitli dillerdeki yer adlarının tanımlanması vazgeçilmezdir. Tarihî

Çin kaynaklarına göre, MS 640 yılında, Tang Hanedanı tarafından işgal

edildiğinde, Qu (麴) Ailesinin Goachang (高昌) Krallığı hâkimiyetindeki

Turfan Havzası’nda “yirmi iki şehir” bulunmaktadır. Söz konusu “yirmi

iki şehir”in adlarından sadece birkaç tanesi kronolojik olarak yazılmış

olan Çin tarihleri ile Çince Turfan el yazmalarında olduğu gibidir. Turfan

araştırmacıları, bu şehirleri tanımlamak için, Çin kaynaklarındaki Ming

ve Qing hanedanlarına ait kayıtlarda geçen yer adlarıyla bugünkü Uygur

kayıtlarında geçenleri karşılaştırarak bir dizi tarihî - coğrafik araştırma

yürütmektedir. 9. yüzyılın ikinci yarısından itibaren Turfan havzasında

Batı Uygur Krallığı’nın hâkimiyeti söz konusu idi. Eski Maniheist Uygur

metinlerinden birine göre, bu krallığın hâkimiyet alanında “Koço ulusunun

yirmi iki şehri” bulunmaktaydı. (koço ulus ikii otuz balık). Bölge

13. yüzyılın ilk yarısında Cengiz’in Moğol İmparatorluğu’nun hâkimiyeti

altına girdikten sonra, iduq-qut unvanlı Uygur kralı tarafından yönetilen

şehirlerin sayısı bir zamanlar yirmi dört olarak anılmaktaydı. 9. - 14.

yüzyıllar arasındaki eski Uygur metinlerinde bugünkü Uygur yer adlarını

tespit edebiliriz. Bu yazıda söz konusu şehirlerden, Çïqtïn, Puçang, Soim,

Qongsïr (Qongḍsïr), Limçin, Singging (Singing), Nižüng (Nişüng ~ Lişüng),

Nampï (Lampï) ve Yimşi (Yemşi) şehirleri incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Turfan Havzası, eski Uygur yer adları, eski Uygurca, yer adları

Kaynakça

• Abe, T. 安部健夫 (1955). 西ウイグル國史の研究 Historical Study of the West Uighur Kingdom. Kyoto.
• Arakawa, M. 荒川正晴 (1986). “麴氏高昌國の郡縣制の性格をめぐって [On the Character of the Chun-hsien System in the Kingdom of Kao-ch’ang under the Rule of the Ch’u Familiy]”. 史學雜誌 Shigaku zasshi 95-3, 37-74.
• Arakawa, M. 荒川正晴 (1997). “唐代トゥルファン高昌城周邊の水利開發と非漢 人住民 [Development of Irrigation and Non-Chinese Population around the city of Gaochang in Turfan Basin under Tang Rule]”. T. Moriyasu (ed.), 近世・近代中國 および周邊地域における諸民族の移動と地域開發 Migration of Peoples and Community Development in Pre-modern and Modern China and in Surrounding Areas, Osaka: 1-48.
• Bailey, H. W. (1982). The Culture of the Sakas in Ancient Iranian Khotan. New York. BT VIII = (1977). Kara, G. / Zieme, P. Die uigurische Übersetzungen des Guruyogas “Tiefer Weg” von Sa-skya Paṇḍita und der Mañjuśrīnāmaṃgīti (Berliner Turfantexte VIII). Berlin.
• BT XIII = (1985). Zieme, P. Buddhistische Stabreimdichtungen der Uiguren (Berliner Turfantexte XIII). Berlin.
• BT XVI = (1993). Cerensodnom, D. / Taube, M. Die Mongolica der Berliner Turfansammlung (Berliner Turfantexte XVI). Berlin.
• Cen, Z. 岑仲勉 (1945). 吐魯番一帶漢回地名對證 “[Identification of the Chinese and Uigur Toponyms in the Turfan Region]”. 中央研究院歴史語言集刊 Zhongyang yanjiuyuan lishi yuyuan jikan 12.
• Cen, Z. 岑仲勉 (1962). 中外史地考證 Zhongwai shidi kaozheng, Vol. II, Beijing. Chen, G. 陳國燦 / Liu, Y. 劉永増 (1997). 日本寧樂美術館藏吐魯番文書 Turfan Manuscripts Preserved at Neiraku Museum, Japonya. Beijing.
• Chotscho = (1913). Le Coq, A von. Chotscho. Berlin.
• Clark, L. V. (1975a). Introduction to the Uyghur Civil Documents of East Turkestan (13th– 14th cc.). Indiana Üniversitesi Doktora Tezi.
• Clark, L. V. (1975b). “On a Mongol Decree of Yisün Temür (1339)”. Central Asiatic Journal 19-3, 194-198.