Correction Offers on Kutadgu Bilig and its Index

Yıl 2024, Sayı: 57, 139 - 162, 25.03.2024

Sadettin Özçelik

https://doi.org/10.24155/tdk.2024.235

Öz

Attempting to read a text with historical and philosophical depth, such as Kutadgu Bilig, is a challenging task. This work, one of the most extensive historical texts, bears witness to the words, expressions, and idioms of the Turkish language. Therefore, R. Rahmeti Arat’s work on the text and the prepared index are valuable. However, identifying the cultural elements or values related to which words exist in such a historical and profound work is often quite difficult. While tracing the words and context in the text, you may encounter surprisingly complex examples of problem clusters. Some of the reading and understanding problems in the text may arise from misreading words with the same spelling, failure to identify idioms, or unnoticed language structures. Some problems may also stem from the difficulty in tracking the context and meaning, or they may be related to the poetic nature of the work. In poetic works, language elements may be rearranged or omitted/abbreviated due to the requirements of meter, unlike in prose. Additionally, the structure you encounter in the text may sometimes be used differently or not found in other texts. To correctly read and understand a language structure that does not appear in other texts, the most reliable key is, of course, the context. Historical texts in Turkish are few and quite limited in scope. It cannot be expected that a work will witness all the words, language structures, and meanings of the language used during its time of writing. Different reading problems in such an extensive and historical text are possible. This article proposes corrections to the index prepared based on Arat’s text and notes, focusing on the intralingual transfer.

Anahtar Kelimeler

Kutadgu Bilig, Kutadgu Bilig index, correction offers

Etik Beyan

Ethics Committee Approval Ethical committee approval is not required for this research. Conflict of Interest The author declares no conflicts of interest in this study. Financial Disclosure This research received no external funding.

Kutadgu Bilig ve İndeksi Üzerine Düzeltme Teklifleri

Öz

Kutadgu Bilig gibi tarihsel ve felsefi derinliği olan bir metni okumaya çalışmak, çok çetin bir iştir. En geniş tarihsel metinlerden olan bu eser, Türkçenin kelimelerine, deyimlerine ve söz kalıplarına tanıklık eder. Bu nedenle R. Rahmeti Arat’ın eser üzerindeki çalışması ve hazırlanmış olan indeks, değerlidir. Ancak böylesi tarihsel ve derinlikli bir eserin neresinde hangi kültürel öge veya değerle ilgili hangi söz varlığının karşınızda olduğunu her zaman teşhis etmek oldukça güçtür. Metindeki kelimelerin ve bağlamın izini sürerken karşınıza sorunlar yumağının tahmin edilemez derecede şaşırtıcı örnekleri çıkabilmektedir. Eserdeki okuma ve anlaşılma sorunlarının bazıları yazılışları aynı olan kelimelerin yanlış okunması, deyimlerin teşhis edilememiş olması, dil yapılarının fark edilmemiş olması nedeniyle ortaya çıkmış olabilir. Bir kısım sorunlar ise bağlam ve anlamın iyi izlenememiş olması veya eserin manzum oluşundan kaynaklanmış olabilir. Çünkü manzum eserlerde düz yazıdan farklı olarak ve çoğu zaman vezin gereği olarak yer değiştirmiş veya eksiltilmiş/kısaltılmış dil ögeleri söz konusu olabilmektedir. Ayrıca metinde karşılaşılan yapı, bazen başka bir metinde geçmemiş veya başka metinlerden farklı anlamda kullanılmış olabilir. Başka metinlerde geçmeyen bir dil yapısını doğru okuyup anlamak için eldeki en sağlam anahtar elbette bağlamdır. Türkçenin tarihsel metinleri, sayıca az ve oldukça sınırlı genişliktedir. Bir eserin yazıldığı dönemde kullanılan dilin bütün sözcüklerine, dil yapılarına ve bunların bütün anlamlarına tanıklık etmesi elbette beklenemez. Böylesi geniş ve tarihsel bir metinde farklı okuma sorunlarının bulunması ise mümkündür. İşte bu makalede Arat’ın hazırlamış olduğu Kutadgu Bilig metni ve fişleri ile dil içi aktarmasından hareketle hazırlanmış olan indeks üzerine düzeltme teklifleri yapılmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Kutadgu Bilig, Kutadgu Bilig indeksi, indeks, düzeltme teklifleri

Etik Beyan

Etik Komite Onayı Araştırmada etik kurul iznine gerek yoktur. Çıkar Çatışması Yazar, çıkar çatışması olmadığını beyan eder. Finansman Araştırma için herhangi bir mali destek alınmadı.

Kaynakça

• Arat, R. R. (1979). Kutadgu Bilig III indeks K. Eraslan, O. F. Sertkaya ve N. Yüce, Haz.). Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü.
• Arat, R. R. (1988). Yusuf Hâs Hâcib Kutadgu Bilig II çeviri. Türk Tarih Kurumu.
• Arat, R. R. (1992). Atebetül-Hakâyık. Türk Dil Kurumu.
• Arat, R. R. (1999). Kutadgu Bilig I metin. Türk Dil Kurumu.
• Atalay, B. (1986). Divanü Lûgat-it-Türk tercümesi (C 4). Türk Dil Kurumu.
• Clauson, S. G. (1972). An etymological dictionary of pre-thirteenth-century Turkish. Oxford University.
• Dankoff, R. (1983). Yusuf Khass Hajib, wisdom of royal glory (Kutadgu Bilig), a Turko-islamic mirror for princes. University of Chicago.
• Ercilasun, A. B. (1984). Kutadgu Bilig grameri–fiil. Gazi Üniversitesi.
• Ercilasun, A. B. ve Akkoyunlu, Z. (2014). Kâşgarlı Mahmud Dîvânu Lugâti’tTürk-giriş-metin-çeviri-notlar-dizin. Türk Dil Kurumu.
• Hacıeminoğlu, N. (2008). Karahanlı Türkçesi grameri. Türk Dil Kurumu.
• Kargı Ölmez, Z. (1997). Kutadgu Bilig’de ikilemeler (1). Türk Dilleri Araştırmaları, 7, 19-40.
• Ölmez, Z. (1998). Kutadgu Bilig’de ikilemeler (2). Türk Dilleri Araştırmaları Dizisi: 21 Bahşi Ögdisi 60. Doğum Yılı Dolayısıyla Klaus Röhrborn Armağanı içinde (s. 235-260). Simurg
• Önler, Z. (1999). Kutadgu Bilig’de yer alan deyimler. Türk Dilleri Araştırmaları Dizisi, 9, 119-186.
• Özçelik, S. (2019). Kutadgu Bilig ve dizini üzerine düzeltmeler. Uluslararası Kutadgu Bilig Kurultayı (26-28 Eylül 2019) içinde (s. 966-976).
• Steingass, F. (1892). A comprehensive Persian-English dictionary.
• Tabaklar, Ö. (2011). Kutadgu Bilig indeksinde bazı düzeltme önerileri. Doğumunun 990. Yılında Yusuf Has Hâcip ve Eseri Kutadgu Bilig Bildirileri içinde (s. 485- 492). Tarama Sözlüğü (1977). Türk Dil Kurumu.
• Tezcan, S. (1981). Kutadgu Bilig dizini üzerine. Belleten, 178(XLV/2), 23-78.
• Tezcan, S. (2011). Kutadgu Bilig’de yeni düzeltmeler. Doğumunun 990. Yılında Yusuf Has Hacip ve Eseri Kutadgu Bilig Bildirileri içinde (s. 523-534).