Azerbaycan Türkçesindeki “Düşmək” Fiilinin Türkçeye Çevirisi

Yıl 2024, Sayı: 58, 65 - 80, 17.10.2024

Ruşen Ramizoğlu

https://doi.org/10.24155/tdk.2024.239

Öz

Dünya dillerinin birçoğunda fiiller, diğer sözcük türleriyle ilişkilendirilebilmektedir. Bunu, Azerbaycan Türkçesindeki “düşmək” fiili örneğinde de görmek mümkündür. Azerbaycan Türkçesinde “düşmək” fiili, çeşitlideyim birimler veya sözcük öbekleri oluşturmak için çok sayıda isimle birlikte kullanılır. Bu tür sözcük öbeklerinin diğer dillere çevirisinin kolay olmasına rağmen deyim birimlerin çevirisinde bazı zorluklar ortaya çıkmaktadır. Bunun temel nedeni, bu deyim birimlerin hedef dilde tam karşılığının bulunmamasıdır. Azerbaycan Türkçesinden Türkçeye çeviri sırasında da bu durum görülmektedir. “Düşmək/düşmek” fiilinin temel anlamları çoğunlukla Azerbaycan Türkçesinde ve Türkçede örtüşse de deyim birimlerin içinde onun ifade ettiği anlamlar bazen tamamen farklı olabilir. Bazı dil bilimciler, gelişim tarihi boyunca Türk lehçelerindeki deyim birimlerin bileşenlerinin değişime uğramasının, bu tür farklılıklara neden olduğunu belirtmektedir. Azerbaycan Türkçesinden Türkçeye çeviri sırasında anlam farklılıklarını ve uyumsuzlukları ortadan kaldırmak için hedef dilde eş değerlerin bulunması önem arz etmektedir. Bu eş değerler, deyim birimdeki bir kelimeyi değiştirerek, kısaltarak veya ekleyerek de düzeltilebilir. Eğer bu tür eş değerler mevcut değilse kaynak dilde deyim birimin ifade ettiği fikrin hedef dildeki benzeri kullanılabilir. Bu durumda kaynak dildeki deyim birimin içinde bulunan tüm kelimeler, hedef dilde değiştirilmiş olacaktır. Bu incelikler dikkate alınmadığında, yani Azerbaycan Türkçesinden Türkçeye sözcüksel çeviri yapıldığı takdirde, “düşmək” fiilini içeren deyim birimler hedef dilde anlaşılmaz kalır veya yanlış anlamlar kazanabilir. Makalede, Azerbaycan Türkçesinde “düşmək” fiilinin bulunduğu deyim birimleri incelemeye, onların anlamlarını tespit etmeye, bu deyim birimlerin Türkçeye aktarımı sırasında ortaya çıkan zorlukları analiz etmeye ve bu zorlukların çözüm yollarını bulmaya çalıştık.

Anahtar Kelimeler

“düşmək” fiili, deyim birimler, akraba diller, Azerbaycan Türkçesi, Türkçe

On the Turkish Translation of the Verb “Düşmək” in Azerbaijani

Öz

In many of the world’s languages, verbs can be associated with other
word types. This can be seen in the example of the verb “düşmək” in the
Azerbaijani language. In the Azerbaijani language, the verb “düşmək”
connects with a large number of nouns to form various phraseological
units or word combinations. Although it is easy to translate such word
combinations into other languages, certain difficulties arise in the
translation of phraseological units. The main reason for this is that they do
not have an exact equivalent in the translated language. This situation is
also observed during the translation from Azerbaijani to Turkish. Although
the main meanings of the verb “düşmək”/“düşmek” mostly coincide
in Azerbaijani and Turkish, the meanings given by it in phraseological
units are sometimes completely different. Some linguists point out that
the reason for the emergence of such differences is the change in the
composition of phraseological units in Turkic languages throughout the
history of development. Finding equivalents in the translated language
is an important condition in order to eliminate such meaning differences
and inconsistencies during translation from Azerbaijani to Turkish. These
equivalents can be corrected by changing, shortening or adding a word
in the phraseological unit. If such equivalents do not exist, then the
equivalent of the idea expressed by the phraseological unit in the original
is given in the translated language. Of course, in this case, all the words
in the original phraseological unit are changed in the translated language.
If these subtleties are not taken into account, when the literal translation
from Azerbaijani to Turkish is carried out, phraseological units containing
the verb “düşmək” have incomprehensible or wrong meanings in the
translated language.
In our research, we will try to analyze the phraseological units in
which the verb “düşmək” is used in the Azerbaijani language, to determine
their meanings, to analyze the difficulties that arise during the translation
of these phraseological units into Turkish, and to find ways to solve these
difficulties.

Anahtar Kelimeler

verb “düşmək”, phraseological units, cognate languages, Azerbaijani language, Turkish

Kaynakça

• Azərbaycan dilinin frazeologiya lüğəti. (2018). Altun kitab, 288.
• Azərbaycan dilinin izahlı lüğəti (2006). 4 cilddə. I cild. Şərq-Qərb, 744. Azərbaycanca-rusca frazeologiya lüğəti. (1976). Elm.
• Aşıq Ələsgər. Bütün əsərləri. (2014). “OL” MMC, 504 s.
• Bədəlova, A. (2023). Qərbi Azərbaycan şivələri lüğəti. Iksad Publications.
• Dönmez, N. (2023). A. V. Kunin’in çeviri stratejilerine göre Ağrı Dağı Efsanesi’nin Türkçeden Rusçaya çevirisi. Trakya Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 13(26), 145-167.
• İsmayıl, Z. (2021). Aşıq Ələsgər poetikasının dil və üslub xüsusiyyətləri. Elmi əsərlər. Aşıq Əlsəgərə həsr edilmiş xüsusi nömrə. Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası Naxçıvan Bölməsi, 17, 134-144.
• Qasımzadə, Q. (2005). Seçilmiş əsərləri. Avrasiya Press”. Maşallahqızı, M. ve Ələkbəroğlu, B. (2018). Güney Azərbaycan folkloru. Elm və təhsil.
• Məmmədova, Ş. (2021). Naxçıvan dialekt və şivələrində frazeoloji vahidlər. Naxçıvan Dövlət Universiteti, 136 s.
• Mirzəliyeva, M. (2009). Nurlan. Türk dillərinin frazeologiyası, I.
• Sarı, C. (2021). Türkiye Türkçesi ağızlarında kalıplaşmış dil birimleri. Muğla Sıtkı Kocaman Üniversitesi Yayınları.
• Seyfettin, Ö. (2019). Bütün Hikayeleri 3. Yapı Kredi Yayınları.
• Şirinova, G. (2016). “Koroğlu” dastanının frazeologiyası. Bakı Dövlət Universiteti.
• Türk Dil Kurumu. (2011). Türkçe Sözlük.
• Tsekhladze, N., Öztürk, G.M. ve Khakhutaishvili, M. (2021). Türkçeye özgü bazı deyimlerin Gürcüceye çeviri sorunları (Ayakkabı ile ilgili deyimler üzerine). International Social Sciences Studies Journal, 7(83), 2256-2264.
• Təhmasib, M. (1972). Xalq dastanları. Elm.
• Yüksel, M. (2014). Türk müziğinde “dil” sözcüğünün kullanıldığı atasözü ve deyimler üzerine. KMÜ Sosyal ve Ekonomik Araştırmalar Dergisi, 16(Özel Sayı I). 171-175.