“Gün Olur Asra Bedel” ve “Ölüm Hükmü” Romanlarında Mankurtlaşma Kavramı Üzerine Bir İnceleme

Yıl 2024, Sayı: 58, 189 - 212, 17.10.2024

Akmaral Sheishenbekova

https://doi.org/10.24155/tdk.2024.244

Öz

Türk dünyası edebiyatının önde gelen yazarlarından Cengiz Aytmatov ve Elçin Efendiyev’in hayatını ve edebî kişiliğini araştırırken birçok ortak yön tespit ettik. Hem Aytmatov’un hem de Elçin’in çok dilli yazar ve bir siyasetçi olarak yetişmelerinde aileleri, özellikle babaları büyük rol oynamıştır. Babaları Törökul Aytmatov ile İlyas Efendiyev, Kırgız ve Azerbaycan Türklerinin tarihinde büyük önem taşıyan aydınlardandır. Ancak her iki yazarın da babalarının şöhretine sığınarak yükseldiklerini söyleyemeyiz.Cengiz Aytmatov, Elçin’in ve Anar’ın babalarından etkilenip etkilenmedikleri hakkında fikrini şu şekilde belirtmiştir: “Hem Elçin’in hem de Anar’ın edebî kişiliğinin oluşumunda Azerbaycan’ın manevi ortamının yanı sıra 20. yüzyıl Azerbaycan edebiyatının klasik yazarları ve babaları Resul Rıza ve İlyas Efendiyev’in rolü büyüktür.” Cengiz Aytmatov ile Elçin Efendiyev aynı dönemde yaşadıkları için aynı siyasi baskıların ve toplumsal değişikliklerin şahidi olmuşlardır. Bu sebeple kaleme aldıkları eserlerinde işlenen konularda pek çok ortaklık söz konusudur. İki yazarın da kitapları Türkiye Türkçesi, Fransızca, İngilizce, Almanca gibi dünya dillerine aktarılmıştır ve çeşitli ödüllere layık görülmüştür. Yazarların bazı eserleri filme uyarlanmıştır. Günümüzde her iki yazar, Türk dünyasında en çok okunan yazarların liste başında yer almaktadır. Bu makalede karşılaştırmalı edebiyat kuralları dâhilinde Cengiz Aytmatov’un Gün Olur Asra Bedel ve Elçin Efendiyev’in Ölüm Hükmü romanlarında geçen mankurtlaşma kavramı incelenmeye ve mankurtlaşmanın Türk dünyasındaki iz düşümleri tespit edilmeye çalışılmıştır. Bu çalışmanın amacı, mankurtlaşma kavramının Türk dünyası edebiyatında nasıl ele alındığı hakkında söz konusu romanlar üzerinden tespitlerde bulunmaktır.

Anahtar Kelimeler

karşılaştırmalı edebiyat, Cengiz Aytmatov, Elçin Efendiyev, mankurtlaşma kavramı, Gün Olur Asra Bedel, Ölüm Hükmü

A Study on the Concept of Mankurtization in the Novels “Gün Olur Asra Bedel” and “Ölüm Hükmü”

Öz

While researching the lives and literary personalities of Chingiz Aitmatov
and Elchin Efendiev, two of the leading writers of Turkish world
literature, we identified many common aspects. Their families, especially
their fathers, played a major role in raising both Aitmatov and Elchin
as multilingual writers and politicians. Their fathers, Torokul Aitmatov
and Ilyas Efendiev, are intellectuals of great importance in the history of
Kyrgyz and Azerbaijani Turks. However, we cannot say that both writers
rose by relying on their father’s fame. Chingiz Aitmatov expressed his
opinion about whether Elchin and Anar were influenced by their fathers
as follows: “In the formation of the literary personalities of both Elçin
and Anar, the spiritual environment of Azerbaijan, as well as their
fathers Resul Rıza and İlyas Efendiyev, who were the classic writers of
20th century Azerbaijani literature, played a major role.” Since Chingiz
Aitmatov and Elchin Efendiev lived in the same period, they witnessed
the same political pressures and social changes. For this reason, there are
many commonalities in the subjects covered in their works. Both authors’
books have been translated into world languages such as Turkish, French,
English and German and have been deemed worthy of various awards.
Some of the authors’ works have been turned into films. Today, both
authors are at the top of the list of the most read authors in the Turkish
world. In the article we have examined, within the rules of comparative
literature, the concept of mankurtization in Chingiz Aitmatov’s novels
The Day is Worth a Century and Elchin Efendiev’s Death Sentence has
been tried to be examined and the reflections of mankurtization in the
Turkish world have been tried to be determined. The aim of this study
is to make determinations about how the concept of mankurtization is
handled in the Turkish world literature through the novels in question.

Anahtar Kelimeler

Comparative literature, Chingiz Aitmatov, Elchin Efendiev, concept of mankurtization, The Day is Worth a Century, Death Sentence

Kaynakça

• Adıgüzel, S. (2011). Elçin edebiyat sosyolojisi açısından romanları. Bengü.
• Akmataliyev, A. (2008). Yıldırım sesli Manasçı Aytmatov (M. Özeren, Çev.). Manas.
• Alper, Ç. (2012). Elçin Efendiyev’in hayatı, sanatı ve hikâyeleri (Tez No. 302828) [Yüksek Lisans Tezi, Ege Üniversitesi].
• Aydın, E. (2019). Türkiye’deki karşılaştırmalı edebiyat çalışmaları. RumeliDE Journal of Language and Literature Studies, 148-156.
• Aytaç, G. (2021). Karşılaştırmalı edebiyat bilimi. Doğu Batı.
• Aytmatov, C. (2021 ). Gün olur asra bedel (R. Özdek, Çev., 9. baskı). Ötüken.
• Çetin, N. (2020). Mankurtluk küllahı (3. bs.). İlbilge.
• Demirel, K. ve Atnur, İ. (2021). Mir Cafer Bağırov örneğinde Sovyetler Birliği’nin İkinci Dünya Savaşı’nda İran politikası. Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi, 11(4), 2019-2034.
• Dıykanbayeva, M. (2018). Kırgızlarda atalar kültü. Kömen.
• Doğan, M. (2017). Öteki. DH.
• Efendiyev, E. (2013). Ölüm hükmü (A. Ağaoğlu, Çev.). Ötüken.
• Ercilasun, B. (2018). Cengiz Aytmatov’un çocukluğuna dair bazı düşünceler. 4. Uluslararası Her Yıl Bir Büyük Türk Bilgi Şölenleri: Cengiz Aytmatov (S. Kırlı ve A. S. Uğurlu, Ed., C. 13). Türk Ocakları Şubesi.
• Iskakuly, D. (2019). Cengiz Aytmatov’un eserlerinde “mankurt” meselesi. Bozkırın Uyanışı Cengiz Aytmatov (B. Ö Erdoğan, Ed.). Kafyapım.
• İslam Ansiklopedisi. (2020). Türkiye Diyanet Vakfı.
• Keleş, E. E. (2020). Bir diplomat olarak Cengiz Aytmatov [Yüksek lisans tezi, Bursa Uludağ Üniversitesi].
• Kolcu, A. İ. (1997). Milli romantizm açısında Cengiz Aytmatov. Ötüken.
• Kolcu, A. İ. (2002). Bozkırdaki bilge Cengiz Aytmatov. Akçağ.
• Kolcu, A. İ. (2004). Çağdaş Türk dünyası edebiyatı. Salkım Söğüt.
• Korkmaz, R. (2014). Aytmatov anlatılarında ötekileşme sorunu ve dönüş izlekleri. Grafiker.
• Korkmaz, R. (2016). Aytmatov anlatılarında ötekileşme sorunu ve dönüş izlekleri. Kesit.
• Namlı, T. (2008). Ramazan Korkmaz ile Aytmatov’da yabancılaşma üzerine. Bizim Külliye, 34, 28-30.
• Öztürk, S. (2019). Çarlıkta Ruslaştırma siyaseti ve Sovyet sonrası dönemde Ruslaştırmadan geriye dönüş politikaları. AVRASYA Uluslararası Araştırmalar Dergisi, 7(16)1097 - 1110.
• Söylemez , O. ve Azap , S. (2016). Türk dünyası edebiyatları hikâye çözümlemeleri. Kesit.
• Söylemez, O. (2010). Cengiz Aytmatov: Tematik incelemeler. Atatürk Kültür Merkezi.
• Tahirov, K. (2013). Elçin (Efendiyev Elçin İlyas Oğlu) bibliyografya . Azǝrbaycan Milli Kitabxanası
• Tuğcu, T. (2002). Yabancılaşma problemi-Hıristiyanlık ve Marksizm’in kökleri. Alesta.
• Useev, N. (2016). Manas Destanı’nda “bark” kelimesi ve eski Türk mezar geleneği. Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi, 42, 173-191.
• Yanardağ, A. (2017). Örf ve âdetler sosyolojisi. Iğdır Universitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 9, 39-63.
• Yılmaz, B. D. (2015). Cengiz Aytmatov kitabı. Atlaskitap.
• Zickel, R. (1971). Soviet Union: A country study. Area Handbook Series. https://rus.azattyk.org/a/kyrgyzstan_chyngyz_aitmatov/28911629.html erişim tarihi: 12.12.2017