Türkiye’de Genetiği Değiştirilmiş Organizmalar

Yıl 2021, Cilt: 7 Sayı: 2, 140 - 154, 08.12.2021

Engin Güngör Kürşat Demiryürek

Öz

Bu çalışmada, genetiği değiştirilmiş organizmanın tanımı, geliştirilmesinin gerekçeleri, Türkiye’deki durumu, olası etkileri, hukuksal durumu ve genetiği değiştirilmiş organizmalar konusunda tüketicilerin davranışları incelenmiştir. Türkiye’de GDO’lu ürün üretimi ile ilgili yapılan çalışmalar, çevre, tarım, besin maddeleri, insan sağlığı, ekonomi üzerindeki etkileri bu çalışmada açıklanmaya çalışılmış olup; dünyadaki ve Türkiye’deki hukuksal boyutu ele alınmıştır. Genetiği değiştirilmiş organizmaların en çok etkilediği taraflardan biri olan tüketicilerin davranışları örnekler ile incelenmiştir. Çalışmanın tarım ile ilgili bağlantısı incelendiğinde tarım üzerinde birçok etkisinin olduğu ortaya çıkmıştır. Bunların başında yapılan biyoteknolojik yöntemler ile birlikte tek yıllık olan tahıl ürünlerinin biyoteknolojik yönetmeler ile birlikte çok yıllık bitkilere dönüştürülmesi, daha az su kullanılarak kuraklığa karşı daha dirençli bitkilerin üretilmesi, bitkilerin çevresel etkenlere daha dirençli olması gelmektedir. Aynı zamanda genetiği değiştirilmiş organizmalı ürünlerin kısa sürede, ucuz üretim yapılarak fazla miktarda besin üretimine imkan sağlamakta olduğu, besinlerin raf ömürlerini ve kalitesini de artırdığı görülmektedir. Bu çalışmada ayrıca tüketicilerin GDO’lu ürünler karşısında davranış ve tutumları örnekler ile ele alınmıştır.

Anahtar Kelimeler

Genetiği değiştirilmiş organizma, Biyoteknoloji, Transgenetik, Mevzuat, Tüketici tutumları

Genetically Modified Organisms in Turkey

Öz

This study examines the definition of genetically modified organisms, the reasons for their development, their situation in Turkey, possible effects, legal status, and consumer behavior on genetically modified organisms. Studies on the production of GMO products in Turkey, their effects on the environment, agriculture, nutrients, human health, and economy are intended to be explained in this study. The legal dimension in the world and in Turkey has also been discussed. The behavior of consumers, one of the most affected parties by genetically modified organisms, has been examined with examples. When the connection of the study with agriculture was examined, it was revealed that it has many effects on agriculture. The main effects are the conversion of annual cereal crops into perennial plants with biotechnological methods, the production of plants that are more resistant to drought by using less water, and the plants being more resistant to environmental factors. At the same time, it is seen that genetically modified organism products enable the production of large amounts of food by making cheap production in a short time and increasing the shelf life and quality of the foods. In this study, the behaviors and attitudes of consumers towards GMO products are also discussed with examples.

Anahtar Kelimeler

Genetically modified organism, Biotechnology, Transgenetic, Legislation, Consumer situations

Kaynakça

• Akdur, R. (2006). Sağlık Sektörü Temel Kavramlar, Türkiye ve Avrupa Birliği’nde Durum ve Türkiye’nin Birliğe Uyumu (Genişletilmiş ve Güncellenmiş 2. Baskı), Ankara Üniversitesi Avrupa Toplulukları Araştırma ve Uygulama Merkezi, Araştırma Dizisi No: 25, s. 349.
• Akgün, V. Ö. (2010). Modern alışveriş merkezlerinin tüketici davranışları üzerindeki etkisi ve Konya ilinde bir uygulama. Karamanoğlu Mehmetbey Üniversitesi, Sosyal ve Ekonomik Araştırmalar Dergisi, 12(19), 153-163.
• Angulo, A. M., Gil, and J. M. (2007). Spanish consumer attitudes and acceptability towards gm food products. Agricultural Economics Review 8(1), 50.
• Arda, M. (1995). Biyoteknoloji (Bazı Temel İlkeler). KÜKEM Derneği Bilimsel Yayınları No: 3, Ankara.
• Arvanitoyannis, I. S., and Krystallis, A. (2005). Consumers' beliefs, attitudes and ıntentions towards genetically modifed foods, based on the perceived safety vs. benefits' perspective. International Journal of Food Science and Technology, 40, 343-360.
• Aslan, D. ve İlhan, B. (2010). Farklı Boyutlarıyla Genetiği Değiştirilmiş Organizmalar. Ankara Tabip Odası, Ankara, 49-54, ISBN: 978-605-5867-26-3
• Atikcan, T. D., Bülbül, A., Coşkun, O., Çakmak, B. I., Özkan, C. O. ve Taş, Ö. (2011). Toplumun genetiği değiştirilmiş ürünlerle ilgili bilgi düzeyi ve bu ürünleri kabul ederlik durumu. Başkent Üniversitesi, Sempozyum 12-3 Ankara.
• Atsan, T. ve Kaya, T. E. (2008). Genetiği değiştirilmiş organizmaların tarım ve insan sağlığı üzerine etkileri. Uludağ Üniversitesi, Ziraat Fakültesi Dergisi, 22(2), 1-6.
• Aydın, H. (2008). Genetiği değiştirilmiş ürünlerin toprak ekosistemine etkisi. Fırat Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Dergisi, 22(1), 49-52.
• Bici, İ. (2010). Genetiği değiştirilmiş organizmalar ve biyogüvenlik kavramları ile ilgili öğrencilerin bilgi düzeylerinin ve tutumlarının değerlendirilmesi. Gazi Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, Ankara.
• Çabuk, M., Alçiçek, A., Bozkurt, M. ve Eratak, S. (2005). Hayvan beslemede genetik olarak değiştirilmiş bitkilerin kullanımı. 1. genetik olarak değiştirilmiş yemler ve özellikleri. III. Ulusal Hayvan Besleme Kongresi, Adana, 540-543.
• Çelik, V. ve Balık, D. T. (2007) Genetiği değiştirilmiş organizmalar. Erciyes Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 23(1-2), 13-23.
• Çetiner, S. (2005). Türkiye ve Dünyada Tarımsal Biyoteknoloji ve Gıda Güvencesi: Sorunlar ve Öneriler. GDO Bilgi Platformu, Sabancı Üniversitesi, İstanbul.
• Çetiner, S. (2011). Yeşil ekonomi, sürdürülebilir kalkınma vs. Sabancı Üniversitesi Mühendislik ve Doğa Bilimleri Fakültesi. Tarla Sera Dergisi, 12, 80-82.
• Çetiner, S. ve Önal, S. (2004). Modern biyoteknoloji, genetiği değiştirilmiş organizmalar ve gıda güvenliği. Modern Biyoteknoloji, Genetiği Değiştirilmiş Organizmalar ve Gıda Güvenliği Konferansı, 6 Aralık, İstanbul.
• Çiçek, O. (2008). İlköğretim okullarında görevli öğretmenlerin transgenik ürünler (GDO) konusundaki bilgilerinin ve görüşlerinin belirlenmesi, Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, Ankara.
• Çiftçi-Sen. (2018). 10 soruda genetiği değiştirilmiş organizmalar http://politeknik.org.tr/10-soruda-gdo-ciftci-sen (Erişim Tarihi: 05.08.2018)
• Ema (2018). https://www.ema.europa.eu/en/search/search?search_api_views_fulltext=gmo (Erişim Tarihi:23.08.2018)
• Erbaş, H. (2008). Türkiye’de Biyoteknoloji ve Toplumsal Kesimler. Ankara, 7-170.
• Ergin, S. Ö. ve Yaman, H. (2013). Genetiği değiştirilmiş gıdalar ve insan sağlığı üzerine etkileri. Gümüşhane Üniversitesi Sağlık Bilimleri Dergisi, 2: 2, 1-14.
• Erzincanlı, H. O. (2006). Tarımda genetik olarak değiştirilmiş organizmalar ve bunların belgelendirilmesi. Ege Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, İzmir.
• Güngör, E. (2018). Organik ve genetiği değiştirilmiş organizmalı ürünler ile ilgili öğrencilerin bilgi seviyeleri, tutumları ve tüketim davranışları: Ondokuz Mayıs Üniversitesi örneği. Ondokuz Mayıs Üniversitesi. Fen Bilimleri Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, Samsun.
• Güneş, A. M. (2008). Genetiği değiştirilmiş organizmalar ve çevre hukuku. İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası, 126(2), 49-90.
• Hamstra, A., and Consumer, M. (1993). Acceptance of food biotechnology. Information Systems Division, National Agricultural Library SWOKA, http://www.nal.usda.gov/.
• Haspolat, I. (2012). Genetiği değiştirilmiş organizmalar ve biyogüvenlik. Ankara Üniversitesi Veterinerlik Fakültesi Dergisi, 59, 75-80.
• İslamoğlu, A. H. (2013). Pazarlama Yönetimi (Stratejik Yaklaşım). Beta Yayınları, 6. Baskı, s. 608, İstanbul.
• James, C. (2009). 2009 yılında üretilen transgenik ürünlerin global durumunun özeti. https://www.isaaa.org/resources/publications/briefs/41/highlights/pdf/Brief%2041%20-%20Highlights%20-%20Turkish.pdf (Erişim Tarihi: 25.07.2018)
• Karagöz, A. (2010). Genetiği değiştirilmiş organizmaların bitkisel biyolojik çeşitlilik üzerine olası etkileri. Farklı Boyutlarıyla Genetiği Değiştirilmiş Organizmalar, Ankara, 15-21.
• Kartal, N. ve Onbaşılı, D. (2013). Bitkisel kökenli biyoteknolojik ürünler. Erciyes Üniversitesi, Eczacılık Fakültesi Bitirme Tezi, Kayseri.
• Kaynar, P. (2009). Genetik olarak değiştirilmiş organizmalara genel bir bakış. Türk Hijyen ve Deneysel Biyoloji Dergisi, 66(4), 177-185.
• Kefi, S. (2003). Genetik Modifiye Organizmalar ve Gıdalarda Kullanımı. TMMOB Gıda Mühendisleri Odası Kitaplar Serisi-2, Ankara Kardelen Ofset.
• Kulaç, İ. ve Ağırdil, Y. (2006). Sofralarımızdaki tatlı dert, genetiği değiştirilmiş ile halk sağlığına etkileri. Türk Biyokimya Dergisi, 31(3), 151-155.
• Maclean, N. (2003). Genetically modified fish and their effects on food quality and human health and nutrition. Trends Food Science and Technology, 14, 242-252.
• Mercenier, A., Wiedermann, U., and Breiteneder, H. (2001). Edible genetically modified microorganisms and plants for improved health. Curr Opin Biotechnol, 497, 50-4.
• Olhan, E. (2010). Modern biyoteknolojinin tarımda kullanımının politik ve ekonomik yönden değerlendirilmesi. Farklı Boyutlarıyla Genetiği Değiştirilmiş Organizmalar, Ankara, 9-14.
• Öktem, A. H. (2004). Herbisitlere Dayanıklı Transgenik Bitkilerin Yetiştirilmesi. Bitki Biyoteknolojisi II - Doku kültürü ve uygulamaları (2. baskı). Selçuk Üniversitesi Vakfı Yayınları, Konya.
• Özgen, M., Serçe, S., Gündüz, K., Yen, F., Kafkas, E., ve Paydaş, S. (2007). Determining total phenolics and antioxidant activity of selected fragaria genotypes. Asian Journal of Chemistry, 7, 5573-5581.
• Özmetin, S. (2006). Gıda tüketim alışkanlıklarındaki değişim üzerine bir araştırma. Sakarya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, Sakarya.
• Resmi Gazete (2018). 5977 Sayılı Biyogüvenlik Kanunu. http://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2010/03/20100326-7.htm (Erişim Tarihi:16.04.2018)
• Sheds & Science & News (2005). Light on GM acceptance. European Biotechnology Science & Industry News, 4(1-2), 8 (Erişim Tarihi: 15.08.2018)
• Şahin, T. (2003). Su ürünleri yetiştiriciliğinde biyoteknoloji. SÜMAE Yunus Araştırma Bülteni. http://www.sumae.gov.tr/yunus/2003/01/01.pdf (Erişim Tarihi: 20.07.2018)
• Şakiroğlu, M. (2010). Fırsatlar ve korkular arasında GDO’lar. SETA Analiz Dergisi, 14, 3-17.
• Şen, S. ve Altınkaynak S. (2014). Genetiği değiştirilmiş gıdalar ve potansiyel sağlık riskleri. Sakarya Üniversitesi Fen Bilimleri Dergisi, 18(1), 31-38.
• Şıvgın, E. T., Evren, M., ve Apan, M. (2016). Fungal proteaz enzimi ve endüstrideki yeri. Türkiye 12. Gıda Kongresi, 05-07 Ekim, Trakya Üniversitesi, Edirne.
• Toklu, İ. T. ve Küçük, H. Ö. (2016). Genetiği değiştirilmiş organizmalı ürünlere yönelik tüketici tutumunun öncülleri ve tutumun satın alma niyetine etkisi, Akademik Bakış Dergisi, Sayı: 54.
• Topal, Ş. (2004). Genetik değiştirme işlemleri ve biyogüvenlik. Buğday Dergisi, http://www.bugday.org/portal/haber_detay.php?hid=305, Erişim Tarihi: 21.07.2018
• Topal, Ş. (2007). Değiştirilen Sen mi, Gen mi, Evren mi?, İstanbul: Yeni İnsan Yayınevi.
• Turgut, N. Y. (2009). Genetik Yapısı Değiştirilmiş Organizmalar Hakkında Tartışmanın Boyutları. Atılım Üniversitesi Hukuk Fakültesi, https://derinstrateji.files.wordpress.com/2014/08/genetik-yaps-deitirilmi-organizmalar-hakkndaki-tartmann-boyutlar.pdf , Erişim Tarihi: 20.08.2018
• Uncuoğlu, A. A., Oğraş, T. T., Yavuz, H., Denizli, A. ve Memon, A. (2008). Bitkilere gen aktarımı, Tübitak Bilim ve Teknik Dergisi, 2-15.
• Uzogara, S. G. (2000). The impact of genetic modification of human foods in the 21st century, Biotechnology Advances 18, 179-206.
• Vadakattu, G., and Watson, S. (2004). Ecological impacts of GM cotton on soil biodiversity. Csiro Land and Water, 12-37.
• Vardar, K, Ç., Aras, S., ve Duman, C. D. (2010). Bitki ıslahında moleküler belirteçlerin kullanımı ve gen aktarımı, Türkiye Hijyen ve Deneysel Biyoloji Dergisi, 33, 45-71.
• Yavuz, F. (2005). Türkiye’de Tarım. Tarım ve Köy İşleri Bakanlığı.
• Zülal, A. (2003). Gen aktarımlı tarım ürünleri, Bilim ve Teknik, 426, 38-43.