Azerbaycan’da Mersin Balığı Değer Zincirinin Ağ Etkinliğinin Tahmin Edilmesi

Yıl 2023, Cilt: 9 Sayı: 2, 239 - 252, 27.12.2023

Farid Akbarov , Çağatay Yıldırım

https://doi.org/10.61513/tead.1399915

Öz

Bu çalışmanın amacı mersin balığı yetiştiriciliğinde önemli ülkeler arasında yer alan Azerbaycan’da yetiştiricilik yoluyla elde edilen mersin balığı eti ve havyarının değer zincirini incelemek ve toplam ağ etkinliğini tahmin etmektir. Araştırma verileri Azerbaycan’da lisansı olarak mersin balığı yetiştiriciliği yapan 4 işletmeden ve ürünlerin tüketiciye ulaştırılması sürecinde değer zincirinde yer alan aynı sayıdaki aktöre uygulanan anketlerle elde edilmiştir. Mersin balığı yetiştiriciliği yapan işletmelerin genel özellikleri tanımlayıcı istatistiklerle belirlenmiştir. Mersin balığı eti ve havyarının değer zinciri haritası oluşturulmuş ve Porter modeli kullanılarak analiz edilmiştir. Değer zincirinin etkinliği ağ VZA modeliyle tahmin edilmiştir. Araştırma bulguları ile, üreticilerin mersin balığı ürünleri değer zincirlerine en yüksek katkıyı yapmasına rağmen, değerden aldıkları payın düşük olduğu, balık etinde bunun negatif değerlere sahip olduğu belirlenmiştir. Piyasa türüne göre ağ etkinlik skorları arasında fark olduğu, dış piyasa değer zincirlerinin, iç piyasa kıyasla ağ etkinlik seviyesinin yüksek olduğu belirlenmiştir. Mersin balığı ürünlerinin değer zincirlerinde payların adil dağılımına odaklanan eğitim programının zincir boyunca tüm aktörlerin iş birliği ile bütüncül bir şekilde yürütülmesi hem ağ etkinliğinin hem de zincirlerin her aşamasındaki aktörlerin toplam ağ etkinliğinin artırılmasına olumlu katkı sağlayabilir.

Anahtar Kelimeler

Mersin balığı, siyah havyar, ağ verimliliği, değer zinciri, Azerbaycan

Estimating the Network Efficiency of the Sturgeon Value Chain in Azerbaijan

Öz

This study aimed to examine the value chain of sturgeon meat and caviar obtained through aquaculture in Azerbaijan, a prominent country in sturgeon farming, and to predict the overall network efficiency. Research data were collected through surveys from four licensed sturgeon farms in Azerbaijan and an equal number of actors in the value chain involved in delivering the products to consumers. The general characteristics of sturgeon farms were identified. The Porter model created and analyzed a value chain map of sturgeon meat and caviar. The network efficiency of the value chain was predicted using the Network DEA model. Research findings revealed that although sturgeon producers contribute the highest to the value chains of sturgeon products, their share of the value is low, with negative values identified in sturgeon meat. Differences in network efficiency scores were found based on market type, indicating that international market value chains have higher network efficiency levels than the domestic market. Implementing an education program focused on the fair distribution of shares in the value chains of sturgeon products, executed collaboratively by all actors throughout the chain, can positively contribute to both network efficiency and the marketing effectiveness of actors at every stage of the chains.

Anahtar Kelimeler

Sturgeon, black caviar, network efficiency, value chain, Azerbaijan

Kaynakça

• Ak, K. (2013). Sibirya Mersin balığı (Acipenser baeri)'nın Doğu Karadeniz bölgesi şartlarında yetiştiricilik performansının belirlenmesi (Master's thesis, Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi/Fen Bilimleri Enstitüsü/Su Ürünleri Anabilim Dalı).
• Ak, K. (2017). Doğu Karadeniz şartlarında Sibirya (Acipenser baerii) ve karaca (A. gueldenstaedtii) Mersin Balıklarının Gamet Gelişimlerinin Belirlenmesi.
• Akbulut, B. (2005). Mersin Balıkları Populasyonlarının Mevcut Durumlarının Belirlenmesi ve Yetiştiricilik İmkanlarının Araştırılması. Aquaculture Studies, 2006(1).
• Alp, Ahmet. (2020). Kahramanmaraş İlinde Mersin Balığı Yetiştirilmesi Ve Siyah Havyar Elde Edilmesi Projesi, Doğu Akdeniz Kalkınma Ajansı
• Aydoğan, M., Uysal, O., Candemir, S., Terzi, Y. E., Taşçı, R., Beşen, T., Öztürk, F.P., Emre, M., Eralp, Ö., Gündüz, O. &
• Ceyhan, V. (2020). Economic performance of rainbow trout farming in Türkiye. Turkish Journal of Agriculture-Food Science and Technology, 8(9), 1952-1964.
• Bjørndal, T., Child, A., Lem, A., & Dey, M. M. (2015). Value chain dynamics and the small-scale sector: a summary of findings and policy recommendations for fisheries and aquaculture trade. Aquaculture Economics & Management, 19(1), 148–173.
• Bronzi, P., Rosenthal, H., & Gessner, J. (2011). Global sturgeon aquaculture production: an overview. Journal of Applied Ichthyology, 27(2), 169-175.
• Chen, Y., & Zhu, J. (2004). Measuring information technology’s indirect impact on firm performance. Information Technology and Management, 5(1), 9–22.
• Danalache, T. M., Deák, G., Holban, E., Raischi, M. C., Fronescu, D. S., Nicolae, C. G., & Cristea, M. A. (2020, December). Evaluating the Effect of the Hydrotechnical Works from the Danube’s Caleia Branch on the Spawning Migration of Sturgeons. In IOP Conference Series: Earth and Environmental Science (Vol. 616, No. 1, p. 012025). IOP Publishing.
• Eco. (2022). Azerbaycan Cumhuriyeti Ekoloji ve Doğal Kaynaklar Bakanlığı. Mersin Balıkları Hazar Denizi'nin en Değerli Varlığıdır. http://eco.gov.az/az/fealiyyet-istiqametleri/biomuxteliflik/xezer-denizinin-biomuxtelikliyi. (Erişim tarihi: 12.11.2022).
• Esmailnia, R., Ghomi, M. R., & Sohrabnezhad, M. (2019). Early sex identification of 18‐month cultured beluga sturgeon (Huso huso) using ultrasonography, small surgery and plasma steroid hormones. Journal of Applied Ichthyology, 35(2), 420-426.
• Eren, M., & Doğan, M. A. (2023). Measurement of Process-Performances of Turkish Airports Using Network Data Envelopment Analysis. Journal of Aviation, 7(2), 272-283. https://doi.org/10.30518/jav.1296416
• Fazli, H., Tavakoli, M., Khoshghalb, M. R., Moghim, M., & Valinasab, T. (2020). Population dynamics and the risk of stock extinction of Persian sturgeon (Borodin) in the Caspian Sea. Fisheries & Aquatic Life, 28(2), 62-72.
• Färe, R., & Grosskopf, S. (1996). Productivity and intermediate products: A frontier approach. Economics Letters, 50(1), 65–70.
• Färe, R., & Grosskopf, S. (2000). Slacks and congestion: a comment. Socio-Economic Planning Sciences, 34(1), 27–33.
• Färe, R., & Whittaker, G. (1995). An intermediate input model of dairy production using complex survey data. Journal of Agricultural Economics, 46(2), 201–213.
• Floros, C. (2006). Causality and price transmission between fish prices: new evidence from Greece and UK.
• Golany, B., Hackman, S. T., & Passy, U. (2014). An Efficiency Measurement Framework for Multi-stage Production Systems. In Data Envelopment Analysis (pp. 285–305). Springer.
• Graham, L. J., & Murphy, B. R. (2007). The Decline of the Beluga Sturgeon: A case study about fisheries management. Journal of Natural Resources and Life Sciences Education, 36(1), 66-75.
• Jaenicke, E. C. (2000). Testing for intermediate outputs in dynamic DEA models: Accounting for soil capital in rotational crop production and productivity measures. Journal of Productivity Analysis, 14(3), 247–266.
• Kao, C. (2009). Efficiency decomposition in network data envelopment analysis: A relational model. European Journal of Operational Research, 192(3), 949–962.
• Lee, H. S. (2021). Efficiency decomposition of the network DEA in variable returns to scale: An additive dissection in losses. Omega, 100, 102212.
• Liang, L., Cook, W. D., & Zhu, J. (2008). DEA models for two‐stage processes: Game approach and efficiency decomposition. Naval Research Logistics (NRL), 55(7), 643–653.
• Lo, S.-F., & Lu, W.-M. (2006). Does size matter? Finding the profitability and marketability benchmark of financial holding companies. Asia-Pacific Journal of Operational Research, 23(02), 229–246.
• Lothgren, M., & Tambour, M. (1999). Testing scale efficiency in DEA models: a bootstrapping approach. Applied Economics, 31(10), 1231–1237.
• Mohseni, M., Ozorio, R. O. A., Pourkazemi, M., & Bai, S. C. (2008). Effects of dietary l‐carnitine supplements on growth and body composition in beluga sturgeon (Huso huso) juveniles. Journal of Applied Ichthyology, 24(6), 646-649.
• Noulas, A. G., Lazaridis, J., Hatzigayios, T., & Lyroudi, K. (2001). Non-parametric production frontier approach to the study of efficiency of non-life insurance companies in Greece. Journal of Financial Management & Analysis, 14(1), 19.
• Nesirov, E. (2021). Azerbaycan’da sürdürülebilir tarım ve çevre ilişkisi.
• Osmanoğlu, M. İ. (2016). Karaca Mersin Balığı (Acipenser Gueldenstaedtii Brandt, 1833) Yeminde Pelajik Balık Unu Yerine Mezgit Balığı Ununun Kullanım Olanaklarının Araştırılması (Master's thesis, Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi/Fen Bilimleri Enstitüsü/Su Ürünleri Anabilim Dalı).
• Özden, Ö., Erkan, N., & Varlık, C. (2018). Havyar. Aydın Gastronomy, 2(2), 21-34.
• Partangel, N. S. (2000). The relationship between process and manufacturing plant performance,[electronic resource]: a goal programming data envelopement[sic] analysis approach. Virginia Polytechnic Institute and State University.
• Porter, M. Е. (1985). Creating and Sustaining Superior Performance. In Competitive Advantages.
• Report. (2021). Azerbaycan bilgi ajansı. Hazar Denizi'nin Mersin Balığı Stoğu https://report.az/ekologiya/xezer-denizinin-nere-baligi-ehtiyati-aciqlanib/ (Erişim tarihi: 20.11.2022).
• Safari, R., Hoseinifar, S. H., Imanpour, M. R., Mazandarani, M., Sanchouli, H., & Paolucci, M. (2020). Effects of dietary polyphenols on mucosal and humoral immune responses, antioxidant defense and growth gene expression in beluga sturgeon (Huso huso). Aquaculture, 528, 735494.
• Sahoo, B. K., Zhu, J., Tone, K., & Klemen, B. M. (2014). Decomposing technical efficiency and scale elasticity in two-stage network DEA. European Journal of Operational Research, 233(3), 584–594.
• Tone, K., & Sahoo, B. K. (2003). Scale, indivisibilities and production function in data envelopment analysis. International Journal of Production Economics, 84(2), 165–192.
• Troutt, M. D., White, G. P., & Tadisina, S. K. (2001). Maximal flow network modelling of production bottleneck problems. Journal of the Operational Research Society, 52(2), 182–187.
• Ustaoğlu, S. (2006). Nesli Tükenme Tehlikesindeki Mersin Balıklarını (Acipenseridae) Koruma Stratejilerinin Değerlendirilmesi. Ege Journal of Fisheries and Aquatic Sciences, 23(3), 509-514.
• Üstündağ, E. (2005). Mersin balıkları. Aquaculture Studies, 2005(2).