Determining the Factors Affecting Financial Literacy Attitudes and Behaviors of Primary School Students Using Structural Equation Modeling

Yıl 2025, Cilt: 23 Sayı: 2, 1648 - 1672, 31.08.2025

Seval Çiğdemir

https://doi.org/10.37217/tebd.1636088

Öz

In this study, which aimed to identify the factors affecting financial literacy attitudes and behaviors of primary school students, 285 students attending schools in Ankara and their parents were included. The study was designed using the relational survey model, and data were collected through the “Marmara Financial Literacy Attitude and Behavior Scale”, the “Financial Literacy Attitude and Behavior Scale”, “Personal Information Form”, and the students' report card grades. In the context of primary school, which includes a younger age group, this study aims to address a gap in the literature by identifying the factors that influence students' financial attitudes and behaviors. The findings revealed that financial literacy-related attitudes and behaviors were influenced by two latent variables: individual and environmental factors. It was determined that these factors were influenced by two latent variables: individual and environmental. Among the individual variables, the student's academic achievement had the highest impact, while among the environmental factors, the father's financial attitude and behavior had the greatest effect. It is recommended that future studies consider the strength of the variables identified in this model when designing initiatives to enhance financial literacy.

Anahtar Kelimeler

Financial literacy , Primary school , Structural equation modeling

İlkokul Öğrencilerinin Finansal Okuryazarlık Tutum ve Davranışlarını Etkileyen Faktörlerin Yapısal Eşitlik Modeli ile Belirlenmesi

Öz

İlkokul öğrencilerinin finansal okuryazarlık tutumlarını ve davranışlarını etkileyen faktörlerin belirlenmesinin amaçlandığı bu araştırmada Ankara’da eğitim-öğretimine devam eden 285 öğrenci ve bu öğrencilerin ebeveynleri ile çalışılmıştır. İlişkisel tarama modeli ile desenlenen çalışmada veri toplama aracı olarak “Marmara Finansal Okuryazarlık Tutum ve Davranış Ölçeği”, “Finansal Okuryazarlık Tutum ve Davranış Ölçeği”, “Kişisel Bilgi Formu” ve öğrencilerin karne not bilgilerinden yararlanılmıştır. Daha küçük yaş grubunu kapsayan bir dönem olan ilkokulda öğrencilerin finansal tutum ve davranışlarını etkileyen faktörlerin ortaya konulması ile alanyazındaki boşluk doldurulmaya çalışılmıştır. Buna göre finansal okuryazarlık tutum ve davranışlarının bireysel ve çevresel olmak üzere iki gizil değişkenden etkilendiği belirlenmiştir. Bireysel değişkenler içerisinde en yüksek etkiyi öğrencinin akademik başarısı sağlarken çevresel faktörler içerisinde ise en büyük etkiyi baba finansal tutum ve davranışı göstermektedir. Sonraki çalışmalarda modelden belirlenen değişkenlerin etki güçleri göz önünde bulundurularak finansal okuryazarlığa yönelik çalışmaların düzenlenmesi önerilmektedir.

Anahtar Kelimeler

Finansal okuryazarlık , İlkokul , Yapısal eşitlik modeli

Kaynakça

• Anderson, J. C. & Gerbing, D. W. (1988). Structural equation modeling in practice: A review and recommended two-step approach. Psychological Bulletin, 103, 411-423. https://doi.org/10.1037/0033-2909.103.3.411
• Arellano, A., Camara, N., & Tuesta, D. (2018). Explaining the gender gap in financial literacy: the role of non‐cognitive skills. Economic Notes: Review of Banking. Finance and Monetary Economics, 47(2-3), 495-518. https://doi.org/10.1111/ecno.12113
• Bağcı, H. & Arabacı, S. M. (2019). Finansal okuryazarlık düzeyinin ve finansal okuryazarlığı etkileyen faktörlerin belirlenmesi. BMIJ, 7(3), 68-88. http://dx.doi.org/10.15295/bmij.v7i3.1232
• Bayram, S. (2010). Finansal okuryazarlık ve para yönetimi davranışları: Anadolu üniversitesi öğrencileri üzerine uygulama. (Yüksek Lisans Tezi). http://tez.yok.gov.tr sayfasından erişilmiştir.
• Byrne, B. M. (2010). Structural equation modeling with amos: Basic concepts, applications, and programming (2. b.). Taylor and Francis Group.
• Cole, K. C. (1987). A theory of everything. New York Times Magazine. https://www.nytimes.com/1987/10/18/magazine/a-theory-of-everything.html sayfasından erişilmiştir.
• Coşkun, S. (2016). Üniversite öğrencilerinin finansal davranış ve tutumlarının belirlenmesi: Finansal okuryazarlık algıları üzerine bir araştırma. Itobiad: Journal of the Human & Social Science Researches, 5(7), 2248-2258. http://www.itobiad.com/tr/download/article-file/226744 sayfasından erişilmiştir.
• Cude, B., Lawrence, F., Lyons, A., Metzger, K., LeJeune, E., Marks, L., & Machtmes, K. (2006). College students and financial literacy: What they know and what we need to learn. Proceedings of the Eastern Family Economics and Resource Management Association, 102(9), 106–109. https://l24.im/72CXNx sayfasından erişilmiştir.
• Çarıkçı, O. (2019). İlkokul dördüncü sınıf öğrencilerinin finansal farkındalık düzeyinin belirlenmesine yönelik bir araştırma. Akdeniz Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 5, 133-157. https://dergipark.org.tr/tr/pub/aksos/issue/46882/551019 sayfasından erişilmiştir.
• Çelikten, L. & Doğan, M. C. (2020). Marmara finansal okuryazarlık tutum ve davranış ölçeğinin geliştirilmesi. HAYEF: Journal of Education, 17(2), 199-221. https://doi.org/10.5152/hayef.2020.20017
• Çelikten, L., Doğan M. C., Dişli-Çelikten, M. (2023). İlkokulda finansal okuryazarlık: Demografik faktörler finansal tutum ve davranışları farklılaştırıyor mu? Kalem Eğitim ve İnsan Bilimleri Dergisi, 13(1), 135-162. https://doi.org/10.23863/kalem.2022.226
• Çelikten, L. (2024). İlkokul 4. sınıf öğrencilerinin finansal tutum ve davranışları ile duygusal zekâları arasındaki ilişki: finansal okuryazarlığın duygusal yönü. İnönü Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 25(1), 190-213. https://doi.org/10.17679/inuefd.1221527
• Çokluk, Ö. S., Şekercioğlu, G., & Büyüköztürk, S. (2012). Sosyal bilimler için çok değişkenli istatistik: SPSS ve LİSREL uygulamaları. Pegem Akademi.
• Danes, S. M. & Haberman, H. (2007). Teen financial knowledge, self-efficacy, and behavior: A gendered view. Journal of Financial Counseling and Planning, 18(2), 48-60. https://ssrn.com/abstract=2228406 sayfasından erişilmiştir.
• Er, B., Şahin, Y. E., & Mutlu, M. (2017). Finansal eylem ve finansal okuryazarlık: Üniversite öğrencilerine yönelik bir araştırma. Finans, Ekonomik ve Politik Yorumlar, 54(630), 75-88. https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/787817 sayfasından erişilmiştir.
• Ergün, B., Şahin, A., & Ergin, E. (2014). Finansal okuryazarlık: işletme bölümü öğrencileri üzerine bir çalışma. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 7(34), 847-864. https://www.sosyalarastirmalar.com/cilt7/sayi34_pdf/8isletme_iktisat_iletisim_kamu/ergun_bahadir_vd.pdf sayfasından erişilmiştir.
• Ergüt, Ö., Camkıran C., & Çilingirtürk, A. M. (2020). Finansal okuryazarlık düzeyi ile sosyal ağların etkileşimi üzerine ampirik bir uygulama. Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi. 18, 295-307. https://doi.org/10.18026/cbayarsos.635429
• Erkılıç, A. (2019). Lise öğrencilerinin finansal okuryazarlık düzeyleri ve matematik ders başarıları arasındaki ilişki. (Yüksek Lisans Tezi). http://tez.yok.gov.tr sayfasından erişilmiştir.
• Fernandes, D., Lynch Jr., J. G., & Netemeyer, R. G. (2014). Financial literacy, financial education and downstream financial behaviors. Management Science, 60(8), 1861-1883. https://doi.org/10.1287/mnsc.2013.1849
• Gudmunson, C. G. & Danes, S. M. (2011). Family financial socialization: Theory and critical review. Journal of Family and Economic Issues, 32(4), 644-667. https://doi.org/10.1007/s10834-011-9275-y
• Güneş, F. (1994). Okuryazarlık kavramı ve düzeyleri. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi, 27(2), 499-507. https://doi.org/10.1501/Egifak_0000000368
• Gökmen, H. (2010). Finansal okuryazarlık. Hiperlink Eğitim.
• Güvenç, H. (2016). Lise öğrencileri için finansal okuryazarlık ölçeği geliştirme çalışması. Abant İzzet Baysal Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 16(3), 847-863. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/229537 sayfasından erişilmiştir.
• Hryshko, D., Luengo-Prado, M. J., & Sorensen, B. E. (2011). Childhood determinants of risk aversion: The long shadow of compulsory education. Quantitative Economics, 2(1), 37-72. https://doi.org/10.3982/QE2
• Hastings, J. S., Madrian, B. C., & Skimmyhom, W. L. (2012). Financial Literacy, Financial Education and Economic Outcomes. National Bureau of Economic Research. Working Paper 18412. https://www.nber.org/papers/w18412 adresinden erişilmiştir.
• Holden, K., Kalish, C., Scheinholtz, L., Dietrich, D., & Novak, B. (2009). Financial literacy programs targeted on pre-school children: Development and evaluation. Credit Union National Association (CUNA). https://fyi.extension.wisc.edu/financialseries/files/2013/10/CUNA-Report-full-draft.pdf sayfasından erişilmiştir.
• Jappelli, T. & Padula, M. (2011). Investment in Financial Literacy and Saving Decisions. CSEF Working Paper 272. https://www.csef.it/WP/wp272.pdf sayfasından erişilmiştir.
• Karagöz, Y. (2017). SPSS ve AMOS uygulamalı bilimsel araştırma yöntemleri. Nobel.
• Karasar, N. (2002). Bilimsel araştırma yöntemi. Nobel.
• Kılıç, Y. (2016). Finansal okuryazarlık ve finansal refahın belirleyicileri: Gaziantep ve çevre iller için yapısal eşitlik modeli uygulaması. (Doktora Tezi). http://tez.yok.gov.tr sayfasından erişilmiştir.
• Kline, R. B. (2006). Principles and practice of structural equation modeling (2. b.). Guilford.
• Kurt, A. A. (2010). Okuryazarlıkta dönüşümler. F. Odabaşı (Ed,). Bilgi ve iletişim teknolojileri ışığında dönüşümler içinde. Nobel.
• Lusardi, A. (2008). Financial literacy: An Essential Tool for Informed Consumer Choice? National Bureau of Economic Research Working Paper 14084. https://doi.org/10.3386/w14084
• Lusardi, A., Mitchell, O. S., & Curto, V. (2010). Financial literacy among the young. The Journal of Consumer Affairs, 44(2), 358-380. https://www.jstor.org/stable/23859796 sayfasından erişilmiştir.
• Lyons, A. C., Scherpf, E., & Roberts, H. (2006). Financial education and communication between parents and children. The Journal of Consumer Education, 23, 64-76. http://www.cefe.illinois.edu/images/CV_Lyons_091515.pdf sayfasından erişilmiştir.
• Mandell, L. & Klein, L. S. (2007). Motivation and financial literacy. Financial Services Review, 16(2), 105-116. https://www.researchgate.net/publication/252555470_Motivation_and_Financial_Literacy sayfasından erişilmiştir.
• MEB. (2018). İlköğretim Sosyal Bilgiler Dersi Öğretim Programı. https://mufredat.meb.gov.tr/Dosyalar/201812103847686SOSYAL%20B%C4%B0LG%C4%B0LER%20%C3%96%C4%9ERET%C4%B0M%20PROGRAMI.pdf sayfasından erişilmiştir.
• Meydan, C. H. & Şeşen, H. (2015). Yapısal eşitlik modellemesi AMOS uygulamaları (2. B.). Detay.
• Meyers, L. S., Gamst, G., & Guarino, A. J. (2006). Applied multivariate research: Design and interpretation. Sage.
• Murphy, A. J. (2005). Money, money, money: An exploratory study on the financial knowledge of black college students. College Student Journal, 39(3), 478-488. https://eric.ed.gov/?id=EJ725583 sayfasından erişilmiştir.
• Noctor, M., Stoney, S., & Stradling, R. (1992). Financial Literacy: A Discussion of Concepts and Competences of Financial Literacy and Opportunities for its Introduction into Young People’s Learning. Report prepared for the National Westminster Bank. London: National Foundation for Education Research. https://l24.im/FU3gYT0 sayfasından erişilmiştir.
• OECD. (2013). Financial education for youth: The role of schools. OECD. https://doi.org/10.1787/9789264174825-en
• OECD. (2016). OECD/INFE International survey of adult financial literacy competencies. OECD. https://l24.im/AQI8aU5 sayfasından erişilmiştir.
• Özdemir, F. S., Bengü, H., Bulut, E., & Çelik, S. (2021). Bilim insanlarının finansal okuryazarlık tutum ve davranışları üzerine bir araştırma: Niğde Ömer Halisdemir Üniversitesi örneği. Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 21(2), 449-482. https://doi.org/10.18037/ausbd.959245
• Rahman, F. & Arsyianti, L. D. (2021). Islamic financial literacy and its influence on student financial investment and behavior. Al-Iqtishad Journal of Islamic Economics, 13(2), 289-312. https://doi.org/10.15408/aiq.v13i2.22005
• Reisinger, Y. & Mavondo, F. (2007). Yapısal eşitlik modellemesi: kritik sorunlar ve yeni gelişmeler. Seyahat ve Turizm Pazarlaması Dergisi, 21(4), 41–71. https://doi.org/10.1300/J073v21n04_05
• Riha-Parvin, S. M. & Panakaje, N. (2022). Financial prosperity of households through financial literacy, financial management behavior and financial participation: Empirical study. International Journal of Case Studies in Business, IT, and Education (IJCSBE), 6(2), 714-733. https://doi.org/10.5281/zenodo.7438357
• Rotherham, A. J. & Willingham, D. T. (2010). 21st-century skills. American Educator, 34, 17-20. https://eric.ed.gov/?id=EJ889143 sayfasından erişilmiştir.
• Sarıgül, H. (2015). Finansal okuryazarlık tutum ve davranış ölçeği: Geliştirme, geçerlik ve güvenirlik. Journal of Management and Economics Research, 13(1), 200-218. https://doi.org/10.11611/JMER408
• Sarıgül, H. (2020). Türkiye’de finansal okuryazarlık alanında yazılan lisansüstü tezlerin içerik analizi. Yükseköğretim ve Bilim Dergisi, 10(1), 153-165. https://doi.org/10.5961/jhes.2020.377
• Skagerland, K., Lind, T., Strömbäck, C., Tinghög, G., & Västfjäll, D. (2018). Financial literacy and the role of numeracy–how individuals’ attitude and affinity with numbers influence financial literacy. Journal of Behavioral and Experimental Economics, 74, 18-25. https://doi.org/10.1016/j.socec.2018.03.004
• Tabachnick, B. & Fidell, L. S. (2015). Using multivariate statistics (6. b.). Pearson Longman.
• TDK. (2015). Okuma. Genel açıklamalı sözlük. TDK.
• Temizel, F. & Bayram, F. (2011). Finansal okuryazarlık: Anadolu Üniversitesi İktisadi İdari Bilimler Fakültesi Öğrencilerine yönelik bir araştırma. Cumhuriyet Üniversitesi İktisadi İdari Bilimler Dergisi, 12(1), 73-86. http://www.acarindex.com/dosyalar/makale/acarindex-1423875070.pdf sayfasından erişilmiştir.
• Tural-Sönmez, M. (2016). Yedinci sınıf öğrencilerinin matematiksel modelleme etkinlikleriyle matematikselleştirme süreçlerinin ve finansal okuryazarlıklarının incelenmesi. (Doktora Tezi). http://tez.yok.gov.tr sayfasından erişilmiştir.
• Vitt, L., Anderson, C., Kent, J., Lyter, D., Siegenthaler, J., & Ward, J. (2000). Personal finance and the rush to competence: Financial literacy in the U.S. https://www.isfs.org/documents-pdfs/rep-finliteracy.pdf sayfasından erişilmiştir.
• Wagland, S. P. & S. Taylor (2009). When it comes to financial literacy, is gender really an issue? Australasian Accounting Business and Finance Journal, 3(1), 13-25. https://ro.uow.edu.au/cgi/viewcontent.cgi?referer=&httpsredir=1&article=1049&context=aabfj sayfasından erişilmiştir.
• Williams, T. (2007). Empowerment of whom and for what? Financial literacy education and the new regulation of consumer financial services. Law & Policy, 29(2), 226-256. https://doi.org/10.1111/j.1467-9930.2007.00254.x
• Worthington, A. C. (2006). Predicting financial literacy in Australia. Financial Services Review, 15(1), 59-79. https://ro.uow.edu.au/commpapers/116/ sayfasından erişilmiştir.
• Xu, L. & Zia, B. (2012). Financial Literacy Around the World: An Overview of the Evidence with Practical Suggestions for the Way Forward. World Bank Policy Research Working Paper 6107. https://ssrn.com/abstract=2094887 sayfasından erişilmiştir.
• Van Rooij, M., Lusardi, A., & Alessie, R. (2011). Financial literacy and stock market participation. Journal of Financial Economics, 101(2), 449-472. https://l24.im/P2TyZCh sayfasından erişilmiştir.
• Yıldırım., D. & Özbek., A. (2021). Erken dönem ekonomi eğitimi ve finansal sosyalizasyonun finansal okuryazarlık düzeyine etkisi. Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 23(2), 694-710. https://doi.org/10.32709/akusosbil.860749