Ortaöğretim Öğrencilerinde Kariyer Karar Verme Güçlüklerinin Yordayıcısı Olarak Kariyer Kararı Yetkinlik Beklentisi ve Kariyer Seçiminde Aile Etkisi

Yıl 2019, Cilt: 17 Sayı: 1, 39 - 55, 26.06.2019

Asiye Dursun Ahmet Kara

Öz

Bu araştırmanın amacı,
ortaöğretim öğrencilerinin kariyer kararı yetkinlik beklentileri ve kariyer
seçiminde aile etkileri ile kariyer karar verme güçlükleri arasındaki
ilişkileri incelemektir. Bu amaç doğrultusunda bu araştırmanın modeli ilişkisel
desende yürütülmüştür. Araştırmanın çalışma grubunu, Kütahya’nın Domaniç
ilçesinde bulunan resmi bir ortaöğretim kurumundan uygun örnekleme yöntemi ile
seçilen 228 ortaöğretim öğrencisi oluşturmaktadır. Araştırmada veriler “Kariyer
Karar Verme Güçlükleri Ölçeği, Kariyer Karar Yetkinlik Beklentisi Ölçeği ve
Kariyer Seçiminde Aile Etkisi Ölçeği ile elde edilmiştir. Veri analizinde ilk
olarak kariyer karar yetkinlik beklentileri, 
kariyer seçiminde aile etkileri ve kariyer karar verme güçlükleri
arasındaki ilişkileri belirlemek için korelasyon analizi yapılmıştır. İkinci
olarak ise kariyer seçiminde aile etkilerinin kariyer karar verme güçlüklerini
açıklama düzeylerini ortaya koymak için çoklu regresyon analiz tekniği
kullanırken; kariyer karar yetkinlik beklentilerinin kariyer karar verme
güçlüklerini açıklama düzeylerini belirlemek için basit regresyon analiz
tekniği tercih edilmiştir. Analiz sonuçlarında kariyer seçiminde aile etkisinin
alt boyutları, kariyer karar verme güçlüklerini anlamlı ve pozitif yönde
yordamaktadır [R=.22, R²=.05, F=2.97, p<.01]. Bilgi desteği,
finansal destek, aile beklentileri, değer ve inançlar kariyer karar verme
güçlüklerine ait toplam varyansın yaklaşık % 5’ini açıklamaktadır. Ayrıca
kariyer kararı yetkinlik beklentisinin kariyer karar verme güçlüklerini anlamlı
ve pozitif yönde yordadığı bulunmuştur [R=.25, R²=.06, F=15.39,
p<.01]. Kariyer kararı yetkinlik beklentisinin, kariyer karar verme
güçlüklerine ait toplam varyansın yaklaşık % 6’sını açıkladığı saptanmıştır.
Araştırma sonuçlarında kariyer kararı yetkinlik beklentisi ve kariyer seçiminde
aile etkisi, kariyer karar verme güçlüklerinin anlamlı ve önemli yordayacı
değişkenleri olduğu tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Ortaöğretim Öğrencileri, Kariyer Kararı Yetkinlik Beklentileri, Kariyer Seçiminde Aile Etkileri

Kaynakça

• Bacanlı, F. (2008). Career decision-making difficulties of Turkish adolescents. Paperpresented at Counseling International Perspective: Global Demands and LocalNeeds, Bahçeşehir University, April 25-27, İstanbul, Turkey.Bandura, A. (1977). Self-efficacy: Toward a unifyingtheory of behavioral change. Psychological Review, 84, 191-215.Bacanlı, F., ve Sürücü, M. (2011). İlköğretim öğrencilerinin kariyer gelişimleri ile ebeveyne bağlanmaları arasındaki ilişkilerin incelenmesi. Journal of Turkish EducationalSciences, 9(4). 679-700.Bacanlı, F. (2016). Kariyer karar verme güçlükleri ve meslek seçimine ilişkin akılcı olmayan inançların ilişkisi. Türk Psikolojik Danışma ve Rehberlik Dergisi, 4(37). 86-95. Bacanlı, H.( 1999). Sosyal beceri eğitimi. Ankara: Nobel Yayınları.Bilen, M. (2004). Sağlıklı insan ilişkileri. Ankara: Anı Yayıncılık.Bal, P. N. (1998). Ergenlik döneminde mesleki karar verme olgunluğunun incelenmesi ve “mesleki karar verme eğitim programının etkililiğinin araştırılması.(Yayınlanmamış Doktora Tezi), Marmara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.Betz, N. E.,&Hackett, G. (1981). The relationship of career-related self efficacyexpectations to perceived career options in college women and men. Journal of Counseling Psychology, 28, 399–410.Betz, N. E.,&Voyten, K. K. (1997). Efficacy and outcomeexpectationsinfluence career exploration and decidedness. The Career Development Quarterly, 46(2), 179-189.Betz, N. E.,Klein, K. L., & Taylor, K. M. (1996). Evaluation of a short-form of career decision making self-efficacy scale. Journal of Career Assessment, 4, 47- 57. Bilgin, A., (1995) Grup rehberliğinin ve grupla psikolojik danışmanın, lise öğrencilerinin anne-babalarından bağımsız meslek kararı verme davranışına etkisi.(Yayınlanmamış Doktora Tezi), Ankara Üniversitesi. Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Eğitimde Psikolojik Hizmetler Anabilim Dalı. Ankara.Crites, J. (1976). A comprehensive model of career development in earlyadulthood. Journal of VocationalBehavior, 9, 105–118.Çakır, M. (2003). Bir kariyer grup rehberliği programının lise öğrencilerinin meslek kararsızlık düzeylerine etkisi.(Yayınlanmamış Doktora Tezi)Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Eğitimde Psikolojik Hizmetler Anabilim Dalı. Ankara.Ersever, Ö. H. (1996). " Karar verme becerileri kazandırma programı ve etkileşim grubu deneyiminin üniversite öğrencilerinin karar verme stilleri üzerindeki etkileri(Yayınlanmamış Doktora Tezi). Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.Ferry, N. M. (2006). Factors influencing career choices of adolescents and youngadults in rural Pennsylvania. Journal of Extension, 44(3), 1-6.Fouad, N. A.,Cotter, E. W., Fitzpatrick, M. E., Kantamneni, N., Carter, L., &Bernfeld, S. (2010). Development and validation of the familyinfluence scale. Journal of Career Assessment, 18(3), 276-291.Fraenkel, J. R.,&Wallen, N. E. (1993). How to design and evaluate research in Education.Mc. GrowHill. Inc, United States of America.Gati, I.,Gadassi, R., Saka, N., Hadadi, Y., Ansenberg, N., Friedmann, R.&Asulin-Peretz, L. (2011). Emotional and personality-related aspects of career decisionmakingdifficulties: facets of career indecisiveness. Journal of Career Assessment, 19(1), 3-20.Gati, I..,Garty, Y., &Fassa, N. (1996). Using career-related aspects to assesspersonenvironment fit. Journal of Counseling Psychology, 43, 196-206.Gati, I.,Krausz, M., &Osipow, S. H. (1996). A taxonomy of difficulties in career decisionmaking. Journal of Counseling Psychology, 43, 510-526.Gökce, Z., veTraş, Z. (2017). Lise öğrencilerinin kariyer karar verme güçlükleri ve ego kimlik statülerinin bazı değişkenlere göre incelenmesi. Journal of Turkish EducationalSciences, 15(1). 58-69.Guay, F.,Ratelle, C. F., Senécal, C., Larose, S., &Deschênes, A. (2006). Distinguishingdevelopmental from chronic career indecision: Self-efficacy, autonomy, and social support. Journal of Career Assessment, 14(2), 235-251.Hamamcı, Z., ve Hamurlu, M. K. (2005). Anne babaların meslek gelişimine yardımcı olmaya yönelik tutumları ve bilgi düzeylerinin çocuklarının mesleki kararsızlıkları ile ilişkisi. İnönü Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 6(10), 55-69.Işık, E. (2010). Sosyal bilişsel kariyer teorisi temelli bir grup müdahalesinin üniversite öğrencilerinin kariyer kararı yetkinlik ve mesleki sonuç beklenti düzeylerine etkisi.(Yayınlanmamış Doktora Tezi), Çukurova Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Adana.İşgör, İ. Y. ve Sezer, F. (2008). Mesleki olgunluk anlayışı kazandırmaya yönelik sınıf içi rehberlik etkinlikleri program denemesi. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 18(2), 239-252.Kesici, Ş.,Hamarta, E., ve Arslan, C. (2007). Mesleki karar verme zorlukları ölçeğinin Türkçe formunun geçerlik ve güvenirlik çalışması. Selçuk Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 24, 329-342.Kleiman, T.,Gati, I.., Peterson, G., Sampson, J., Reardon, R.,&Lenz, J. (2004). Dysfunctionalthinking and difficulties in career decision making. Journal of Career Assessment, 12, 312-331.Kulaksızoǧlu, A. (2001). Ergenlik psikolojisi. İstanbul: Remzi Kitabevi.Kush, K.,&Cochran, L. (1993). Enhancing a sense of agencythrough career planning. Journal of Counseling Psychology, 40(4), 434.Kuzgun, Y. (2006). Meslek rehberliği ve danışmanlığına giriş. Ankara: Nobel Yayın Dağıtım.Lent, R. W., Brown, S. D., &Hackett, G. (1994). Toward a unifying social cognitive theory of career and academicinterest, choice, and performance. Journal of Vocational Behavior, 45(1), 79-122.Mau, W.,Hitchcock, R., &Calvert, C. (1998). High school students' career plans: The influence of other'sexpectations. Professional School Counseling, 2, 161-166.Mutlu, T. (2011). Lise öğrencilerinde kariyer kararı verme güçlükleri (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Hacettepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.Neuman, W. L. (2007). Basics of social research: Quantitative and qualitativeapproaches. Boston: Allyn and Bacon.Nota, L., Ferrari, L., Solberg, V. S. H., &Soresi, S. (2007). Career search self-efficacy, familysupport, and career indecision with Italianyouth. Journal of career assessment, 15(2), 181-193.O'brien, V.,Martinez-Pons, M., & Kopala, M. (1999). Mathematics self-efficacy, ethnicidentity, gender, and career interests related to mathematics and science. The Journal of Educational Research, 92(4), 231-235.Osipow, S. H. ve Fitzgerald, L. F. (1996). Theories of career development. Boston, MA: Allyn and Bacon.Özen, Y.(2001). Yarına kalmak adına sorumluluk eğitimi. Ankara: Nobel Yayınları.Öztemel, K. (2014). Kariyer kararsızlığı ile mesleki karar verme öz yetkinlik ve kontrol odağı arasındaki ilişkiler. Gazi Üniversitesi Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, 32(2), 459-477.Özünlü, M. B.,veBacanlı, F. (2015). Kariyer seçiminde aile etkisi ölçeği'nin lise öğrencileri için Türkçeye uyarlanması: geçerlik ve güvenirlik çalışmaları. Journal of Turkish EducationalSciences, 13(1).Selçuk, Z., ve Güner, N. (2000). Sınıf içi rehberlik uygulamaları. Ankara: Pegem A Yayıncılık. Steinberg, L. (2007). Ergenlik (çev. ed. F. Çok). Ankara: Başarı, İmge Yayıncılık.Tanhan, F., ve Yılmaz, Ü. (2017). Öğrencilerin kariyer seçimlerinde aile ve sosyal medyanın etkisinin incelenmesi. Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 35, 145-157Trice, A. D.,Hughes, M. A., Odom, C., Woods, K., &McClellan, N. C. (1995). The origins of children's career aspirations: IV. Testinghypotheses from fourtheories. The Career Development Quarterly, 43(4), 307-322.Ültanır, E. (2003). llköğretim 1. kademede rehberlik ve danışma. Ankara: Nobel Yayınları.Whiston, S. C.,& Keller, B. K. (2004). The influences of the family of origin on career development: A review and analysis. The Counseling Psychologist, 32(4), 493-568.Yıldırım, İ. (2006). Anne baba desteği ve başarı. Ankara: Anı Yayıncılık