Kantocu Women in Tulûat Theater in Istanbul between 1880-1920

Yıl 2022, Sayı: 34, 73 - 89, 29.06.2022

Dila Okuş

https://doi.org/10.26650/jtcd.2022.1128516

Öz

Kanto is a stage performance that became significantly popular in 19th-century Istanbul. Kanto may also formally be defined as an actress singing and dancing on stage. Kanto performances gained the attention of many people, and big fan groups gathered around kanto artists. Meanwhile, some groups described kantoas a light banal type of performance and accused these women singers of being meretricious as they stood on stage behaving flirtatiously. The criticisms directed at the kanto performances and artists stemmed from the cultural context that had shaped the Ottoman society of the period. This study will analyze women’s kanto performances between 1880-1920 in tulûat [improvisational] theater with regard to the performance tools and social-cultural context surrounding the artists. The study will discuss the biographies and works of leading names in kanto such as Peruz Terzekyan, Şamram Kelleciyan, Küçük Virjin, and Amelya in terms of the commonly encountered aspects and will reveal the effects artists’ female identities had on kanto’s performance and reception.

Anahtar Kelimeler

Kanto, Kantocu Women, Tulûat Theater, Peruz Terzekyan, Şamram Kelleciyan

1880-1920 Arası İstanbul’daki Tulûat Tiyatrolarında Kantocu Kadınlar

Öz

Kanto 19. yüzyıl İstanbul’unda popülerleşen bir sahne gösterisidir. Biçimsel olarak genellikle bir kadın sanatçının sahnede dans ederek şarkı söylemesi olarak tarif edilir. Kanto halkın büyük bölümünün ilgisini kazanmış ve kanto gösterilerine çıkan kadınlar geniş hayran kitleleri edinmişlerdir. Ancak kanto bazı kesimler tarafından hafif bir gösteri olarak da nitelenmiş, kadınların sahne üzerinde cilveli hareketler icra etmeleri bayağı ve ahlaksızca bulunmuştur. Kanto gösterilerine ve kantoculara yöneltilen eleştiriler, dönemin Osmanlı toplumunu şekillendiren kültürel bağlamdan kaynaklanmaktadır. Bu çalışmada 1880-1920 yılları arasında kadınların tuluat gösterilerinin bir parçası olarak sahneledikleri kanto gösterileri, icra ve kültürel bağlam çerçevesinde incelenecektir. Çalışmada kanto sanatının önde gelen isimlerinden Peruz Terzekyan, Şamram Kelleciyan, Küçük Virjin ve Amelya Hanım’ın yaşam öykülerine ve çalışmalarına odaklanılacaktır. Bu yaşam öykülerindeki ortaklaşan unsurlardan yararlanarak, kanto sanatçılarının kadın kimliklerinin kanto icrasına ve kantonun seyirciler tarafından alımlanmasına etkileri ortaya konacaktır.

Anahtar Kelimeler

Kanto, Kantocu Kadınlar, Tulûat Tiyatrosu, Peruz Terzekyan, Şamram Kelleciyan

Kaynakça

• Akçura, Gökhan. “Peruz Hakkında Çalışma Notları”, manifold. https://manifold.press/peruz-hakkinda-calisma-notlari#ref05 (30.05.2022 tarihinde erişilmiştir). google scholar
• Alimdar, Selçuk. “XIX. Yüzyıldan İtibaren Osmanlı Devleti’nde Batı Müziğinin Benimsenmesi ve Toplumsal Sonuçları”. Doktora Tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi, 2011. google scholar
• Alus, Sermet Muhtar. “Kantocuların Kadınnesi Peruz”, Yedigün Dergisi s.70, 1934. google scholar
• Alus, Sermet Muhtar. İstanbul Kazan Ben Kepçe, İstanbul: İletişim Yayınları, 1995. google scholar
• Alus, Sermet Muhtar. Onikiler. İstanbul: İletişim Yayınları, 1999. google scholar
• And, Metin. Başlangıcından 1983’e Türk Tiyatro Tarihi. İstanbul: İletişim Yayınları, 2022. google scholar
• And, Metin. Kısa Türk Tiyatrosu Tarihi. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2019. google scholar
• Ayangil, Ruhi. “Kanto”, Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, c. 4. İstanbul: Tarih Vakfı, 1994. google scholar
• Belge, Murat. Sanat ve Edebiyat Yazıları, İstanbul: İletişim Yayınları, 2009. google scholar
• Birsel, Salah. Kuşları Örtünmek: Günlük 1972-1975, İstanbul: Ada Yayınları, 1976. google scholar
• Blackthorne-O’barr, Erik. “Song and Stage, Gender and Nation: The Emergence of Kanto in Late Ottoman İstanbul”, Yüksek Lisans Tezi, Sabancı Üniversitesi 2018. google scholar
• Buğra, Tarık. İbiş’in Rüyası, İstanbul: Ötüken Neşriyat, 2013. google scholar
• Celal, Musahipzade. “Kafesler kâfi görülmedi, localara birer de tül gerildi”, Röportajı yapan Hikmet Feridun, Akşam, 16 Kasım 1936. google scholar
• Çakır, Serpil. Osmanlı Kadın Hareketi. İstanbul: Metis Yayınları, 2016. google scholar
• İstanbul Temaşa Hayatında Kadınlar, Haz. Esra Ermet, Tülin Tankut, Zehra Toska, Hülya İskender Hayatseven, İstanbul: Hanlar Matbaacılık, 2007. google scholar
• Fehim, Ahmet. Sahnede Elli Sene. İstanbul: Mitos Boyut Yayınları, 2002. google scholar
• Firidinoğlu, Nilgün. “Actors of the Ottoman Stage & Walk-Ons of Dramatic Texts: Representation of Non-Muslim Ottomans in the Western-Style Drama” Tiyatro Eleştirmenliği ve Dramaturji Bölümü Dergisi 30, (2020): 1-16. https://doi.org/10.26650/jtcd.742928. google scholar
• Hiçyılmaz, Ergun. İstanbul Geceleri ve Kantolar. İstanbul: Sabah Kitapçılık, 1999. google scholar
• “Kanto” http://www.istanbulkadinmuzesi.org/en/kanto, (30.05.2022 tarihinde erişilmiştir.) google scholar
• Kelleciyan, Şamram. “Tiyatromuzun Eski Bir Emektarı: 34 Seneden Beri Kanto Söyliyen Şamram Hanım Tiyatroculuğa Nasıl Başladı?” Röportajı yapan Hikmet Feridun, 001525847006, Dosya No: 175, Taha Toros Arşivi. google scholar
• Kelleciyan, Şamram. “Herdem Taze Bir Sanatkar Kadın: Şamram Hanım, Muharririmize Hayatını Hatıralarını Anlatıyor”, Röportajı yapan Hikmet Feridun. 001525846006, Dosya No: 175, Taha Toros Arşivi. google scholar
• Khalapyan, Hasmik. “Theatre as a Career for Ottoman Armenian Women, 1850 to 1919”, A Social History of Late Ottoman Women: New Perspectives, Ed. Duygu Köksal ve Anastasia Falierou, E-book: Brill, 2013. google scholar Koçu, Reşat Ekrem. “Galata Canavarı Bıçakçı Petri”, Tercüman, 1972, tefrika. google scholar
• Naşit. “Hayatım. Peruz’un parlak günleri”, Son Posta, 28 Ocak 1939. google scholar
• Coşkun, Nusret Safa. “Halk sanatkârları arasında”, Son Telgraf, 29 Aralık 1937. google scholar
• Sevengil, Refik Ahmet. Türk Tiyatrosu Tarihi. İstanbul: Alfa Yayıncılık, 2015. google scholar
• Sururi, Gülriz. Kıldan İnce Kılıçtan Keskin. İstanbul: Milliyet Yayınları, 1978. google scholar
• Şen Tuncel, Özge. “Kantonun Tanımı ve Dönüşümü”, Kanto Kitabı, Ed. Emine Gürsoy Naskali. İstanbul: Kitabevi Yayınları, 2018. google scholar
• Türk Tiyatrosu Ansiklopedisi. Ed. M. Nihat Özön ve Baha Dürder. İstanbul: Remzi Kitabevi, 1967. google scholar
• Ünlü, Cemal. Kantolar, CD- Kitapçık. İstanbul: Kalan Müzik Arşiv Serisi, 1998. google scholar