TARİH EĞİTİMİ VE VATANSEVERLİK ÜZERİNE BAZI DÜŞÜNCELER

Yıl 2015, , 1302 - 1319, 11.10.2015

Mehmet Elban

https://doi.org/10.7884/teke.495

Cited By: 5

Öz

Bu çalışmanın amacı tarih eğitimi ve vatanseverlik arasındaki ilişkileri yurt içi ve yurt dışı yazından hareketle farklı bakış açılarıyla ele almaktır. Bu kapsamda çalışmada bazı açılardan tarih eğitiminde vatanseverliğe dair farklı düşünceler ortaya konmuştur. Ayrıca millî tarih açısından tarih eğitiminde vatanseverliğin nasıl bir süreç izlediği de genel hatlarıyla incelenmiştir.
En başta bireyin ülkesine olan tutumunun gelişimsel olarak fiziksel çevreye dayalı benmerkezci dönem, sonrasında toplum merkezci ve objektif bakışın gelişebileceği geç ergenlik dönemlerinde oluştuğu görülmektedir. Bununla birlikte vatanseverliğin hem duyuşsal hem de bilişsel boyutu vardır. Bireyin ülkesine yönelik tutumunun vatanseverlik kavramıyla şekillenmesinde ise on dokuzuncu yüzyıl önemli bir yer tutar. Nitekim on dokuzuncu yüzyılda millî devletlerin gelişmesiyle, üstünde devlet kontrolünün tam olduğu millî eğitimlerin temel amaçlarından biri de genç nesillere vatanseverlik gibi değerleri kazandırmak olmuştur. Tarih eğitimi ise genç nesillere kazandırılacak olan vatanseverlik için önemli bir eğitim alanı hâline gelmiştir. Ancak vatanseverlik her ülke için aynı şekilde idealize edilmemiştir.

Bu bağlamda en genel anlamıyla kişinin ülkesine olan sevgisini ifade eden vatanseverliğe farklı manalar yüklendiği söylenebilir. Zira vatan ve vatanseverlik, ulusun dilinin konuşulduğu ve siyasi egemenliğin var olduğu coğrafya, ülkenin gerçek temsili kral veya hanedan, ülkenin siyasal sistemi, ülkenin politik kurumları ve ülke sembolleri ile özdeşleştirilebilmektedir. Vatan ve vatanseverliğe dair kurulan farklı manalar tarih eğitimi ve vatanseverliğinin boyutunu da etkilemiştir. Söz konusu farklılıkta eğitimsel, millî ve insani idealler ve devletlerin yönetim şekilleri önemli bir yere sahiptir. Son dönemlerde ABD’de tarih eğitimi ve vatanseverliğin Amerikanizm, çok kültürlülük, vatandaşlık bilgisi ve 11 Eylül saldırıları çerçevesinde değerlendirilmesi böylesi bir durumdur. Yine Avrupa’da tarih eğitiminde ulusların vatanından ortak Avrupa kültürüne doğru değişen bir yönelim yaşanmaktadır. Sonuç olarak tarih eğitiminde vatanseverlik aktarımı ülkeden ülkeye farklılık gösterebilmektedir. Tarih eğitimi ve vatanseverlik açısından diğer bir önemli mesele de insani idealler ve tarih yöntem bilimidir. Geçmişten bu yana ileri sürülen görüşlerin geneli tarih eğitiminde verilen vatanseverlik duygusunun barışçı olması, diğer milletlere düşmanlık aşılamadan verilmesi üzerinedir. Tarih yöntem bilimi açısından ise tarih eğitiminde vatanseverlik duygusu kazandırılırken bilimsel yöntemin bir kenara bırakılmaması ilgili yazında belirtilmiştir.
Millî tarih açısından bakıldığında ise on dokuzuncu yüzyılda Tanzimat Fermanı, Islahat Fermanı diğer bir ifadeyle Osmanlıcılık fikriyle gelişen vatandaşlık kimliğinin tarih ders kitaplarına girdiği görülmektedir. Sultan II. Abdülhamit döneminde İslamcılık ve onu destekleyen Osmanlıcılık politikaları hâkim olmuştur. Anılan dönemin ders kitapları da Osmanlı hanedanı ve din merkezli bir boyut kazanmıştır. Yine mezkûr dönemde 

Osmanlı devletinin sınırlarını gösteren haritalar vatanseverliği aşılayacak temel eğitim araçlarından biri hâline gelmiştir.
II. Meşrutiyet Dönemi ise yapısı itibarıyla vatansever bir formda olmasından ötürü tarih eğitimi de vatansever bir formda oluşmuştur. Bu dönemde tarih eğitimi ve vatanseverlik üzerine ileri sürülen görüşler, millî idealler, insani idealler ve tarih yöntemi açısındandır. Millî idealler açısından tarih eğitiminin vatanseverliği teşvik etmesi, insani idealler açısından tarih eğitimi ve vatanseverliğin barışçı olması, tarih usulü açısından ise tarih eğitimi ve vatanseverliğin tarih metoduna aykırı olmaması gibi düşünceler ifade edilmiştir. Cumhuriyet ile birlikte tarih eğitimi ve vatanseverlik Osmanlı hanedanı, meşrutiyet gibi değerler yerine, artık rejimin ve vatanın sınırlarının belli olduğu, millî kültür ve millî tarih merkezli yeni değerler üzerine gelişti. Ancak, 1930 sonrası Cumhuriyet tarihi dışındaki tarih ders kitaplarında sevgi duyulan vatana dair kurulan aidiyet bağı, bazı tarihsel dönemlerin vurgusunda farklılaştı. II. Dünya Savaşı sonrası ise uluslararası etkiler, dünyada olduğu gibi Türkiye’de de tarih eğitiminde barışçıl vatanseverliği ve demokratik vatandaşlığı gündeme getirmiştir.
Anahtar Sözcükler: Tarih eğitimi, vatanseverlik, vatandaşlık.

Anahtar Kelimeler

Tarih eğitimi, vatanseverlik, vatandaşlık

Kaynakça

• AHMAD, F. (2006). Bir Kimlik Peşinde Türkiye. (çev. S. C. Karadeli,). (1. Baskı). İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• AKBAŞ, O. (2008). Değer Eğitimi Akımlarına Genel Bir Bakış. Değerler Eğitimi Dergisi, 6(16), 9-27.
• AKBAYRAK, H. (2009). Milletin Tarihinden Ulusun Tarihine-İkinci Meşrutiyet’ten Cumhuriyet’e Ulus-Devlet İnşa Sürecinde Kurumsal Tarih Çalışmaları. İstanbul: Kitabevi Yayınları.
• AKINCI, A. (2013). Türk İslam Sentezinde Tarih ve Kimlik. Bursa: Ekin Yayınları.
• AKYOL, C. (2013). Emile Durkheim’e Göre Eğitim. (ed. Bahri Ata). Emile Durkheim; Üçüncü Fransa Cumhuriyeti’nde Öğretmenlerin Eğitimcisi ve Eğitim Görüşleri içinde (s. 7-16). Ankara: Pegem Akademi Yayınları.
• ALKAN, M. Ö. (2013). II. Meşrutiyet’te Resmi İdeoloji, Resmi Tarih ve Eğitim. (2. Baskı). (ed. Vahdettin Engin, Ahmet Şimşek). Türkiye’de Tarih yazımı içinde (s. 221-336 ). İstanbul: Yeditepe Yayınları.
• ALTIN, H. (2013). II. Meşrutiyet Pedagoglarından Sabri Cemi ve Amelî Fenn-i Tedris-i. Turkish Studies, 8(2), 19-35.
• ANDERSON, B. (1995). Hayali Cemaatler-Milliyetçiliğin Kökenleri ve Yayılması. (çev. İ. Savaşır). (2. Baskı). İstanbul: Metis Yayınları.
• ARIK, R. O. (1992). Türk Milliyetçiliği. (2. Baskı). İstanbul: Dergâh Yayınları.
• ASLAN, E. (1992). İnkılap Tarihi ve Atatürkçülük Dersinde Kullanılan Kitapların Değerlendirilmesi. Adem, M., Karakütük, K. (Ed.). Ortaöğretim Kurumlarında İnkılap Tarihi ve Atatürkçülük Öğretimi ve Sorunları içinde (s. 179-194). Ankara: Türk Eğitim Derneği Yayınları.
• ASLAN, E. (2006). Neden Tarih Öğretiyoruz? Dokuz Eylül Üniversitesi Buca Eğitim Fakültesi Dergisi, 20. 162-173.
• ATA, B. (2009b). Fichte’nin Eğitim Üzerine Düşünceleri ve Türkiye’deki Yansımaları. (ed. Bahri Ata). Ankara: Pegem Akademi Yayınları.
• ATA, B. (2013). Emile Durkheim’e Göre Eğitim. (ed. Bahri Ata). Emile Durkheim; Üçüncü Fransa Cumhuriyeti’nde Öğretmenlerin Eğitimcisi ve Eğitim Görüşleri içinde (s. 35-50). Ankara: Pegem Akademi Yayınları.
• AYDEMİR, Ş. S. (2008). Atatürk Milliyetçiliği. (der. Ahmet Köklügiller). Milliyetçilik Nedir, Ne Değildir? (1. Baskı) içinde (s. 130-133). İstanbul: IQ Kültür Sanat Yayıncılık.
• BALTACIOĞLU, İ. H. (1995). Talim ve Terbiyede İnkılap. (haz. R. Canım, R. Y. Kıncal). İstanbul: MEB Yayınları.
• BARR, R., BARTH, J. L. ve SHERMİS, S. S. (2013). Sosyal Bilgilerin Doğası. (1. Baskı), (çev. ed. Cengiz Dönmez). Ankara: Pegem Akademi Yayınları.
• BARTON, K. C. ve LEVSTİK, L. S. (2004). Teching History for The Common Good. New Jersey: Lawrence Erlbaum Associates, Inc., Publishers.
• BİLGİLİ, A. S. (2014). Eğitim Programlarımızda Türk-İslâm Sentezi Meselesi (1980-2000 Yılları Arasındaki Tartışmalara Bir Projeksiyon). e–Kafkas Eğitim Araştırmaları Dergisi, 1(1), 1-13. 07 Ekim 2014 tarihinde http://www.kafkas.edu.tr/dosyalar/egitim dergi/file/kafead_2014_1_1_1-13.pdf adresinden alınmıştır.
• BOLAT, B. S. (2012). Tanzimat’tan Demokrat Partiye Kültür Politikaları ve Tarih Anlayışları. The Journal of Academic Social Studies, 5(8), 231-247.
• CALLAN, E. (2002). Democratic Patriotism and Multicultural Education. Studies in Philosophy and Education, Kluwer Academic Publishers, 21, 465-477.
• CLARKE, K. U. (1918). Teaching the Child Patriotism. Kessinger Publishing.
• CANAL, M. (2013). Emile Durkheim’e Göre Meslek Ahlakı. (ed. Bahri Ata) Emile Durkheim; Üçüncü Fransa Cumhuriyeti’nde Öğretmenlerin Eğitimcisi ve Eğitim Görüşleri içinde (s. 17-34). Ankara: Pegem Akademi Yayınları.
• COPEAUX, E. (1998). Tarih Ders Kitaplarında (1931-1993) Türk-Tarih Tezinden Türk İslam Sentezine. (2. Baskı). İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• ÇALEN, M. K. (2013). II. Meşrutiyet Döneminde Türk Tarih Düşüncesi. İstanbul: Ötüken Yayınları.
• ÇAPA, M. (2002). Cumhuriyet’in İlk Yıllarında Tarih Öğretimi. Ankara Üniversitesi Tiirk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, 29-30 (Mayıs-Kasım), 39-55.
• ÇELİK, H. (2008). Cumhuriyet Dönemi Vatandaşlık Eğitiminde Önemli Adımlar. SAÜ Fen-Edebiyat Dergisi, 1, 359-369.
• DEWEY, J. (2014). Günümüzde Eğitim-Öğretmenlik Mesleğindeki Görev ve Sorumluluklar. (2. Baskı). [ed. Joseph Rather; (çev. ed. Bahri Ata, Talip Öztürk; çev. Ebru Gençtürk)]. Ankara: Pegem Akademi Yayınları.
• ERGEN, G. (2006). Eleştirel-Bilinçli Sevgi Eğitimi. Burdur Eğitim Fakültesi Dergisi, 8(12), 144-152.
• ERGÜN, M. (1987). Satı Bey Hayatı ve Türk Eğitimine Hizmetleri. İnönü Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 1, 4-19.
• FORTNA, B. J. (2005). Mekteb-i Hümayûn-Osmanlı İmparatorluğu’nun Son Döneminde İslam, Devlet ve Eğitim. (1. Baskı). (çev. Pelin Siral,). İstanbul: İletişim Yayınları.
• GEORGEON, F. (2006). Osmanlı-Türk Modernleşmesi 1900-1930. (çev. A. Berktay). (1. Baskı). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• GIARELLI, J. ve JUSTICE, B. (2003). Historia Pro Patria? Philosophy Of Education, 103-106.
• GÜVEN, İ. (ed.). (2014). Tarih Öğretimi Kuram ve Uygulama. (2. Baskı). Ankara: Pegem Akademi Yayınları.
• GÜVENÇ, B. (2010). Türk Kimliği-Kültür Tarihinin Kaynakları. (2. Baskı). İstanbul: Boyut Yayınları.
• HOWLETT, C. F. (2008). John Dewey and Peace Education. Web: www.tc.edu/ centers/ ep e/PDF%20articles/Howlett_ch3_22feb08.pdf adresinden 1 Ekim 2010 tarihinde alınmıştır.
• İNALCIK, H. (2009). Atatürk ve Demokratik Türkiye. (3. Baskı). İstanbul: Kırmızı Yayınları.
• KARABAĞ, S. (2009). Coğrafya ve Milli Kimlik. (ed. Çağatay Özdemir) Türk Kimliği içinde (s. 467-490). İstanbul: Ötüken Yayınları.
• KARAL, E. Z. (1995). Osmanlı Tarihi-Islahat Fermanı Devri 1861-1876. (5. Baskı). Ankara: TTK Yayınları.
• KARPAT, K. (2009). Osmanlı’dan Günümüze Kimlik ve İdeoloji. (çev. G. Ayas,). (2. Baskı). İstanbul: Timaş Yayınları.
• KEDOURİE, E. (1971). Avrupa’da Milliyetçilik. (çev. Haluk Timurtaş,), Ankara: Millî Eğitim Basımevi.
• KELEŞOĞLU, S. (2008). Demokrat Yurttaş Niteliklerinin Kazandırılması Açısından 7.-8. Sınıf Vatandaşlık ve İnsan Hakları Eğitimi Dersi Programı (2000) ile 6.-7. Sınıf Sosyal Bilgiler Dersi Programının (20005) Karşılaştırılması. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Ankara: Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
• KODOMAN, B. (1991). Abdülhamid Devri Eğitim Sistemi. (2. Baskı). Ankara: TTK Yayınları.
• KUŞÇU, B. (2009). Satı Bey’in Fichte Hakkındaki Görüşleri. Fichte’nin Eğitim Üzerine Düşünceleri ve Türkiye’deki Yansımaları içinde (s. 35-45). (ed. Bahri Ata, Ankara: Pegem Akademi Yayınları.
• LAMACHIA, J. (2001). A Students Guide to American Civics, So What is Patriotism Anyway?. USA: Rosen Publishing.
• LANDAU, J. M. (2009). Pan-Türkizm: Dün, Bugün ve Yarın. (çev. B. Sevingen-G. Pultar). (1. Baskı). (ed. Gönül Pultar). Kimlikler Lütfen-Türkiye Cumhuriyeti’nde Kültürel Kimlik Arayışı ve Temsili içinde (s. 79- 86). Ankara: ODTU Yayıncılık.
• LAY, J. C. ve PURTA, J. T. (2001). Patriotism and Political Participation Among Russian and American Adolescents. http://www.bsos.umd.edu/gvpt /apwork shop/lay-torney-purta.pdf adresinden 16 Eylül 2010’da alınmıştır.
• LEVISOHN, J. A. (2003). Young Patriots or Junior Historians? An Epistemological Defense of Critical Patriotic Education. Philosophy Of Education, 94-102.
• LEWIS, B. (2000). Modern Türkiye’nin Doğuşu. (8. Baskı). (çev. M. Kıratlı,). Ankara: TTK Yayınları.
• MERRY, M. (2009). Patriotism, History and the Legitimate Aims of American Education. Educational Philosophy and Theory, 41(4), 378-398.
• ORTAYLI, İ. (2011). Tarihimiz ve Biz- Osmanlı’yı Yeniden Keşfetmek. (6. Baskı). İstanbul: Timaş Yayınları.
• ÖNER, N. (2008). Millî Zihniyet ve Millî Birlik. (der. Ahmet Köklügiller Milliyetçilik Nedir, Ne Değildir? (1. Baskı) içinde (s.261-271). İstanbul: IQ Kültür Sanat Yayıncılık.
• ÖZKIRIMLI, U. (2008). Milliyetçilik Kuramları Eleştirel Bir Bakış. Ankara: Doğu Batı Yayınları.
• ÖZYÜREK, P. (2006). The Transition of History Education and History Textbooks in Europe From a Nationalıst Discourse to a Wider European-Ness Discourse. The Degree of Master of Science. School of Arts and Social Sciences, Sabanci University, İstanbul
• PINGEL, F. (2003). Avrupa Evi Ders Kitaplarında 20. Yüzyıl Avrupa’sı. (çev. Nurettin Elhüseyni,). İstanbul: Türkiye Ekonomik ve Toplumsal Tarih Vakfı Yayınları.
• PORATH, B. (2007). Civic Virtue Out Of Necessity Patriotism and Democratic Education. Theory and Research in Education, 5(1), 41-59.
• RAPOPORT, A. (2009). Lonely Business or Mutual Concern: The Role of Comparative Education in the Cosmopolitan Citisenship Debates. Current Issues in Comparative Education, 12(1), 23-32.
• RAATMA, L. (2000). Character Education Patriotism. Minnesota: Capstore Press.
• SAFRAN, M. (2002). Türk Tarih Öğretimi ve Meseleleri. (ed. Hasan Celal Güzel, Kemal Çiçek, Salim Koca). Türkler Ansiklopedisi 17 içinde (s. 935-942). Ankara: Yeni Türkiye Yayınları.
• SAFRAN, M. (2008). Türkiye’de Tarih Eğitimi ve Öğretimi. (ed. Mustafa Safran ve Dursun Dilek). 21. Yüzyılda Kimlik, Vatandaşlık ve Tarih Eğitimi içinde (s.13-20). İstanbul: Yeni İnsan Yayınevi.
• SAFRAN, M. ve ATA, B. (1996), Barışçı Tarih Öğretimi Üzerine Çalışmalar. Gazi Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 18(1), 11-26.
• SAKAOĞLU, N. (1999). Cumhuriyet Dönemi Eğitim Tarihi. İstanbul: İletişim Yayınları.
• ŞENGÜL, T. (2006). Meşrutiyet’ten Cumhuriyet’e Siyasi Fikir Akımlarının Tarih Eğitimine Yansımaları (1908-1931). Yayımlanmamış Yüksek LisansTezi. Çanakkale: Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• SUNGU, İ. (2002). Tarih Öğretimi Hakkında. (akt. B. Ata). Millî Eğitim Dergisi, 153-154.
• SUNGUR, H. (2012). Amerika Birleşik Devletleri’nde Tarih Eğitimi ve Ulusal tarih Standartlarının Oluşturulması. Yayımlanmamış Doktora Tezi. Ankara: Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü. TANERİ, A. (1993). Türk Kavramının Gelişmesi. Ankara: Ocak Yayınları.
• TELEGRAPH (2008). “Should Not Be Taught At School”. 9 Ekim 2010 tarihinde http://www.telegraph.co.uk/news/uknews/1577253/Patriotism-should-not-be-taught-at-school.html adresinden alınmıştır.
• TOLSTOY, L. N. (2011). Yurtseverlik Askerlik ve İtaatsizlik. (1. Baskı), (çev. Ö. Aydın Süer), Ankara: Epos Yayınları
• TTK. (1930). Türk Tarihinin Ana Hatları. İstanbul: Devlet Matbaası.
• TTK. (1931). Tarih I-Tarihten Evvelki Zamanlar ve Eski Zamanlar. İstanbul: Devlet Matbaası.
• TÜRK, İ. C. (2013). Osmanlı Devletinde Tarih Eğitimi (1839-1922). (1. Baskı). İstanbul: Arı Sanat Yayınları.
• TÜRKDOĞAN, O. (2005). Türk Ulus-Devlet Kimliği. (1. Baskı). İstanbul: IQ Kültür Sanat Yayıncılık.
• TÜRKMEN, F. (2013). Kök-Türk Abidelerinde Milli Kimlik Hassasiyeti. Milli Folklor, 25(97), 31-38.
• ULUÇ, Ö. (2012). İmparatorluktan Ulus Devlete Vatandaşlık Halleri: Osmanlı ve Türkiye’de Vatandaşlık Politikaları. Toplum Bilimleri, 6(12), 7-30.
• ÜLKEN, H. Z. (1998). Türkiye’de Çağdaş Düşünce Tarihi. (5. Baskı). İstanbul: Ülken Yayınları.
• ÜSTEL, F. (2004). Makbul Vatandaş’ın Peşinde: II. Meşrutiyet’ten Bugüne Vatandaşlık Eğitimi. (1. Basım). İstanbul: İletişim Yayınları.
• VATANDAŞ, C. (2004). Ulusal Kimlik Türk Ulusçuluğunun Doğuşu. (1. Baskı). İstanbul: Açılım Kitap.
• WALKENHORST, H. (2004). The Construction of European Identity and the Role of National Educational Systems’ - A Case Study on Germany. 08 Eylül 2014 tarihinde http://citeseerx.ist.psu.edu/viewdoc/download?doi=10.1.1.203.1061&rep=rep1&type=pdf adresinden alınmıştır.
• WESLEY, E. B.(2013). Sosyal Bilgilerin Doğası. (1. Baskı). (çev. ed. Cengiz Dönmez). Ankara: Pegem Akademi Yayınları.
• VIROLI, M. (1997). Vatan Aşkı-Yurtseverlik ve Milliyetçilik Üzerine Bir Deneme. (1. Baskı). (çev. Abdullah Yılmaz). İstanbul: Ayrıntı Yayınları
• YALÇIN, H. C. (2008). Bizde Türkçülük. (der. Ahmet Köklügiller). Milliyetçilik Nedir, Ne Değildir? (1. Baskı) içinde (s. 91-93). İstanbul: IQ Kültür Sanat Yayıncılık.
• YAZICI, S. ve YAZICI, F. (2010). Yurtseverlik Eğitimi: Tarih ve Sosyal Bilgiler Öğretmenlerinin Algı, Tutum Ve Eğitimsel Uygulamalarına Yönelik Bir Araştırma. Sosyal Araştırmalar, 3(10), 649-660.
• YILDIRIM, S. (2006). TSK Vatandaşlık Bilinci ve Vatan Sevgisi Eğitiminin Analizi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Van: Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• YILMAZ, S. (2007). Avrupa Birliği’nin Tarih Eğitimi Yoluyla Oluşturmaya Çalıştığı Yeni Avrupa Kimliği ve Türkiye’nin Bu Yeni Kimliğe Uyum Çalışmaları, Akademik İncelemeler, 2/1, 69-95.
• YİNANÇ, M. H. (2011). Millî Tarihimizin İsmi. (ed. Ahmet Şimşek ve Ali Satan). Milli Tarih İnşası içinde (s. 189-196). İstanbul: Tarihçi Kitabevi.
• ZAJDA, J. (2007). The New History School Textbooks in the Russian Federation: 1992-2004. Compare: A journal of comparative education, 37(3), 291-306.