TÜRK MİTOLOJİSİ BAĞLAMINDA TÜRK RESİM SANATINDA AĞAÇ KÜLTÜ MORFOLOJİSİ

Yıl 2025, Cilt: 14 Sayı: 3, 677 - 697, 15.09.2025

Erdal Ünsal

https://doi.org/10.7884/teke.1639932

Öz

Türk topluluklarının başlangıçta doğayla iç içe yapısı ve onların göçer niteliği, doğal güçleri mitolojik anlamda inançlarının önemli bir parçası yapmaktadır. Bu hareketlilik, inançlarının zenginleşmesine ve farklı inanç biçimlerine yaklaşımlarını hoşgörü çerçevesinde değerlendirmelerine yol açmıştır. Ama ağaç kültü her zaman Türkler için önemli bir kült olarak bugüne kadar gelmektedir. Türklerin farklı dinlerle karşılaşmaları, inançlar arasında bir ayrım gözetmemelerine yol açmış ama yer, gök, su ve atalar kültü denilen temel inançlarından vazgeçmemişlerdir. İslam inancına rağmen yer, gök, su ve atalar kültüyle ilgili mitolojik öğeler, özellikle kırsalda yaşayanlar ve hayvancılıkla uğraşan topluluklarda sözsel olarak aktarılarak bugüne kadar gelmiştir. Bunda kuşkusuz yalıtılmış ya da yarı yalıtılmış yaşam sürmelerinin önemli katkısı bulunmaktadır. Bu mitolojik elemanlardan ya da mitolojik kültlerden ağaç, Türk resminde biçim ve renk anlamında nasıl betimlendiği ve bu betimlemenin mitolojik anlamlandırmayla ne kadar örtüştüğü bu araştırmanın temel amacıdır. Morfoloji kavramı araştırmada, biçim ve renk arasındaki ilişkinin önce ayrı sonra bütüncül bir yaklaşımla ağaç kültünün mitolojik anlamıyla beraber değerlendirilmesi olarak kullanılmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Ağaç kültü , morfoloji , Türk resim sanatı , Türk resim sanatında ağaç , Türk mitolojisi.

TREE CULT MORPHOLOGY IN TURKISH PAINTING IN THE CONTEXT OF TURKISH MYTHOLOGY

Öz

The initial nature-based structure of Turkish communities and their nomadic nature make natural forces an important part of their mythological beliefs. This mobility has led them to enrich their beliefs and to consider their approach to different forms of belief within the framework of tolerance. But the cult of the tree has always been an important cult for the Turks until today. The Turks encounters with different religions caused them not to discriminate between beliefs, but they did not give up the basic beliefs of ground, sky, water and the cult of ancestors. Despite the Islamic belief, mythological elements related to the cult of ground, sky, water and ancestors have been passed down orally, especially in ruralists and pastoralist communities. There is no doubt that their isolated or semi-insulated life makes an important contribution. The main purpose of this research is to describe how the tree, one of these mythological elements or mythological cults, is depicted in Turkish painting in terms of form and colour and how much this depiction consistent with the mythological meaning. The concept of morphology is used in the research as the evaluation of the relationship between form and colour first separately and then with a holistic approach together with the mythological meaning of the tree cult.

Anahtar Kelimeler

Tree cult , morphology , Turkish painting art , Tree in Turkish painting , Turkish mythology.

Kaynakça

• Alsaç, B. ve Alsaç, Ü. (1993). Türk resim ve yontu Sanatı. İstanbul: İletişim.
• Başkan, S. (1991). Ondokuzuncu yüzyıldan günümüze Türk ressamları. Ankara: Kültür Bakanlığı.
• Berger, J. (2008). Şeker Ahmed ve Orman, (çev. Melahat Behlil). Şeker Ahmed Paşa. İstanbul: TBMM Millî Saraylar Daire Başkanlığı.
• Berger, J. (2019). Manzaralar, (çev. Beril Eyüboğlu, Özlem Dalkıran, Oğuz Tecimen). İstanbul: Metis.
• Berk, N. (1973). 50 yılın Türk resim ve heykeli. İstanbul: İş Bankası.
• Beydili, C. (2003). Türk mitoloji sözlüğü, Ankara: Yurt Kitap-Yayın.
• Bonnefoy, Y. (2000). Mitolojiler sözlüğü I. Cilt, (çev. Levent Yılmaz). Ankara: Dost.
• Boratav, P. N. (1984). 100 soruda Türk folkloru. İstanbul: Gerçek.
• Boratav, P. N. (2012). Türk mitolojisi, (çev. Recep Özbay). Ankara: Bilgesu.
• Çoruhlu, Y. (2002). Türk mitolojisinin ana hatları. İstanbul: Kabalcı.
• Eliade, M. (1999). Şamanizm, (çev. İsmet Birkan). Ankara: İmge.
• Ergüven, M. (1996). Alp Tamer Ulukılıç. İstanbul: Bilim Sanat Galerisi.
• Erol, T. (1981). Çağdaş Türk resim sanatı tarihi, Cilt 1. İstanbul: Tiglat.
• Eyüboglu, İ. Z. (1987) Anadolu inançları Anadolu mitolojisi. İstanbul: Geçit.
• Giray, K. (1999). Aydın Ayan. İstanbul: Türkiye İş Bankası.
• Gören, A. K. (2008). (Şeker) Ahmed Ali Paşa’yı Yazmak. Şeker Ahmed Paşa. İstanbul: TBMM Millî Saraylar Daire Başkanlığı.
• İnan, A. (1986). Tarihte ve bugün Şamanizm. Ankara: Türk Tarih Kurumu
• İpşiroğlu, M. Ş. (2005). İslâm’da resim yasağı ve sonuçları. İstanbul: Yapı Kredi.
• Kalafat, Y. (2004). Altaylar’dan Anadolu’ya Kamizm-Şamanizm. İstanbul: Yeditepe.
• Kalafat, Y. (2009). Kodlar-kültler. Ankara: Berikan.
• Ocak, A. Y. (2002). Alevi ve Bektaşi inançlarının İslam öncesi temelleri. İstanbul: İletişim.
• Ögel, B. (1995). Türk mitolojisi Ⅱ. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Ögel, B. (2010). Türk mitolojisi I. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Örnek, S. V. (1998). 100 soruda ilkellerde din, büyü, sanat, efsane. İstanbul: Gerçek.
• Roux, J. P. (1994). Türklerin ve Moğolların eski dini, (çev. Aykut Kazancıgil). İstanbul: İşaret.
• Roux, J. P. (2005). Orta Asya’da kutsal bitkiler ve hayvanlar, (çev. Aykut Kazancıgil, Lale Arslan). İstanbul: Kabalcı.
• Tansuğ, S. (1990). Türk resminde yeni dönem. İstanbul: Remzi.
• Tansuğ, S. (1996). Çağdaş Türk sanatı. İstanbul: Remzi.
• Ülkütaşır, M. Ş. (1963). Türk ve İslam geleneğinde ağaç. Ankara: Türk Etnografya ve Folklor Derneği.
• Yüce, H. (1989). Resim sergisi kataloğu. Benadam Sanat Galerisi. İstanbul.
• İnternet Kaynakları
• Url-1: https://www.istanbulsanatevi.com/wp- content/uploads/2019/12/ferik-ibrahim-pasa-halic-tablosu.jpg (Erişim tarihi: 26.04.2024).
• Url-2: https://arhm.ktb.gov.tr/artworks/detail/110/manzara (Erişim tarihi: 26.04.2024).
• Url-3: https://zeynepnazan.wordpress.com/2012/11/21/bir-sahit-araniyor-bedri-rahmi-eyuboglu/ (Erişim tarihi: 01. 05. 2024).
• Url-4: https://arhm.ktb.gov.tr/repo/uploads/Catalog/11102021165926-cbeeb9c1-db2a-4fce-a2ab-338b3081ab6d.pdf (Erişim tarihi: 18.04.2024).
• Url-5: https://www.freyartt.com/wp-content/uploads/2022/05/w_ekrem_k_05.jpg (Erişim tarihi: 16.04.2024).
• Url-6: https://www.sanatmezat.com/Content/images/siteImages/8914-4283-yalcin-gokcebag-4283-1.jpg (Erişim tarihi: 07.05.2024).
• Url-7: https://www.instagram.com/p/CCgr1T8FcSR (Erişim tarihi: 02. 05. 2024).
• Url-8: https://www.magnetmuzayede.istanbul/en/product/3678286/ibrahim-balaban-1921-2019-ekin-toplayan-kadinlar-2018-imzali-fine-art-print (Erişim tarihi: 22.04.2024).