FEDAYÎ MEHMED DEDE, MANTIK-I ESRÂR ADLI MANZUM MANTIKU’T-TAYR TERCÜMESİ VE OTOGRAF NÜSHASI

Yıl 2017, Cilt: 6 Sayı: 3, 1490 - 1506, 15.09.2017

Güler Doğan Averbek

Öz

Asıl adı Mehmed olan Fedayî Dede, aslen
Antepli’dir, Mevlevi’dir, uzun yıllar Trablusşam Mevlevihanesi’nde bulunmuş ve
talebelere hocalık etmiştir. Doğum tarihi meçhuldür, 15 Receb 1065 / 21 Mayıs
1655’te vefat etmiştir. Kaynakların bildirdiğine göre dört eser kaleme
almıştır. Bunlar arasında en meşhuru talebelerine Türkçe öğretebilmek amacıyla
kaleme aldığı Arapça - Türkçe manzum lûgat olan Tuhfe-i Fedayî’dir. Kaynaklarda Fedayî’nin dîvânı olduğu
bildiriliyorsa da henüz ortaya çıkarılamamıştır. Sadece bir yerde zikredilen
Attar’dan tercüme ettiği ‘Işk-nâme
adlı Mihr ü Müşterî tercümesi de
henüz ele geçmemiştir. Mevlânâ Celaleddin’in kendisinden feyz aldığını söylemiş
olması hasebiyle Mevleviler nazarında istisnai bir mevkii olan Feridüddin-i
Attar’ın Mantıku’t-tayr adlı vahdet-i
vücudu konu edinen alegorik mesnevisini manzum olarak Mantık-ı Esrâr adıyla Türkçeye tercüme etmiştir. Bugün dokuz
nüshası tespit edilen bu eser ayrıca eski harflerle tab’edilmiştir. Tespit
edilen dokuz yazmadan Leipzig Üniversitesi Kütüphanesinde bulunan otograf
nüsha, mühtedi Alman şarkiyatçı Osman Reşer tarafından İstanbul’dan temin
edilip Almanya’ya götürülmüştür. Bazı teknik hatalar barındırmasına ve eserin
aslında yer alan 30 bölümün tercüme edilmemiş olmasına rağmen Mantıku’t-Tayr’ın vezniyle yazılan bu
tercümenin dili ve üslûbu oldukça latiftir, daha evvel yapılan
değerlendirmelerin aksine bu tercümede şair sehl-i mümtenî üslûbuna sahiptir.

Anahtar Kelimeler

Fedayî, Mantıku’t-Tayr, Mantık-ı Esrâr, mesnevi, tasavvuf, tercüme, Mevlevilik

Kaynakça

• ALBAYRAK S. V. (2012). Eski Türk Edebiyatında Tercüme Geleneği ve Bu Gelenekte Mantıku’t-Tayr Tercümeleri. Turkish Studies. 7(4), 655-669. BAKAR, İ. (2001). Sadberk Hanım Müzesi Kütüphanesi Hüseyin Kocabaş Yazmaları Kataloğu. İstanbul: Vehbi Koç Vakfı Sadberk Hanım Müzesi. ÇAKICI, B. (2005). Fedaî Hayatı, Edebî Kişiliği ve Divanının Tenkitli Metni. Doktora Tezi, Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü. DİLÇİN, C. (1993). Matnıku’t-Tayr’ın Manzum Çevirileri Üzerine Bir Karşılaştırma. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, 36(1-2), 35-52. FEDAYÎ MEHMED DEDE. Mantık-ı Esrâr. yazma eser. Universitätsbibliothek Leipzig, Cod.Turc.84 _______. Mantıku’t-Tayr-ı Hazret-i ‘Attâr fî Tercemetinâ Mantıku’l-Esrâr. İstanbul: Necib Efendi Taşbaskı Tezgâhı, 1274 _______. Tuhfe-i Fedayî. yazma eser. Süleymaniye Kütüphanesi, Esad Efendi Bl, nr. 3190. FERİDEDDİN-İ ATTAR. (1990-1991). Mantık al-Tayr. (çev. Abdülbaki Gölpınarlı). Ankara: Millî Eğitim Bakanlığı. GLASSEN, E. (1996). Trablusşam Mevlevihanesi. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi. s. 2: II. Milletlerarası Osmanlı Devleti’nde Mevlevîhâneler Kongresi, 14-15 Aralık 1993, (Tebliğler). 27-29. İBN MEHÂSİN. (1981). el-Menâzil el-Mehâsiniyye fi’r-Rıhlet et-Trablusiyye. ed. Muhammad Adnan Al-Bakhit. Beyrut: Dâru’l-Âfâk el-Cedîde. DE JONG, F. (1994). The Takîya of the Mawlawiyya in Tripolis. Osmanlı Araştırmaları. c. XIV.: 94-100. KAYABAŞI, B. (1997). Kaf-zâde Fâ’izî’nin Zübdetü’l-Eş’ârı. Doktora Tezi. Malatya: İnönü Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü. KÜÇÜK, S. (2003). Mevleviliğin Son Yüzyılı. İstanbul: Simurg. KÜLEKÇİ, N. (1999). XI-XX. Yüzyıllar El Yazması Metinler ve Özetleriyle Mesnevi Edebiyatı Antolojisi. c. 1. Erzurum: Aktif Yayın Dağıtım. LEVEND, A. S. (1984). Türk Edebiyatı Tarihi. c. 1. Ankara: Türk Tarih Kurumu. ÖRNEK, M. Ş. (1974). Süleymaniye Kütüphanesi Türkçe Mesnevi Yazmaları Kataloğu. Lisans Tezi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi. SCHMIDT, J. (2012). Catalogue of Turkish Manuscripts in the Library of Leiden University and Other Collections in the Netherlands: Minor Collections. Leiden: Brill. SÜLEYMAN, S. (2000). Müstakim-zâde. Mecelletü’n-Nisâb fî’n-Neseb ve’l-Küna ve’l-Elkab. Tıpkıbasım. Ankara: Kültür Bakanlığı. ŞAHİNOĞLU, M. N. (1991). Attâr, Ferîdüddin. İslam Ansiklopedisi. 4. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı, 95-98. ŞANLI, İ. (2003). Fidayi, Hayatı, Edebi Kişiliği ve Divanının İncelenmesi: İnceleme Tenkitli Metin. Doktora Tezi. Bursa: Uludağ Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü. ŞİMŞEK, T. (1993). Fedayi Dede, Mantık-ı Esrâr: Tenkidli Metin-İnceleme. Yüksek Lisans Tezi. Erzurum: Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü. TOSKA, Z. ve NEDRET, B. K. (1996). Ferideddin-i Attar’ın Mantıku’t-Tayr’ının 14, 16, 17. ve 20. Yüzyıllarda Yapılmış Türkçe Yeniden Yazımları. Journal of Turkish Studies, In Memoriam Abdülbaki Gölpınarlı. TUMAN, N. (2001). Tuhfe-i Nâ’ilî. Ankara: Bizim Büro Yayınları. TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI ANSİKLOPEDİSİ. (1979). İstanbul: Dergâh Yayınları. URHAN, M. (2002). XVI. Yüzyıl Divan Şairi Fedâyî, Hayatı, Edebi Kişiliği ve Divanının Tenkitli Metni. Yüksek Lisans Tezi, Ankara: Gazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü. UYAR AKALIN, B. (2005). The Poets Who Wrote and Translated Mantıku’t-Tayr in Turkish Literature”. International Journal of Central Asian Studies, 10(1), 167-179. YAKAR, H. İ. (2013). .Antepli Divan Şairleri. Gaziantep: Yaşar Cevizli Mağazaları. _______(2007). Manzum Sözlüklerimizden Tuhfe-i Fedâî. Turkish Studies, 2(4), 1015-1025.