DEDE KORKUT KİTABI’NI ALEVİLİK PENCERESİNDEN OKUMAK

Yıl 2018, Cilt: 7 Sayı: 4, 2369 - 2408, 15.12.2018

Mehmet Ersal Bülent Akın

Öz

Dede
Korkut Kitabı, Türk kültürü, inançları ve geleneklerini içerisinde barındıran
oldukça önemli bir eserdir. Bu yönüyle Dede Korkut Kitabı, farklı bilimsel
disiplinlerin bakış açısıyla akademik yayınlara konu olmuştur. Bu yayınların
bir kısmında Dede Korkut Kitabı’ndaki bazı hususlara Alevilik bağlamında
oldukça sınırlı olarak değinilmişse de Dede Korkut Kitabı’nın Alevi inanç
sisteminin sosyal hayat tarzı, ritüelleri, hiyerarşik yapılanması, toplumsal
kabulü, geleneksel ve kültürel unsurları bağlamında doğrudan ele alındığı
herhangi bir akademik çalışma yapılmamıştır.

Bu
makalemizde, sözünü ettiğimiz eksiklikler göz önünde bulundurularak Dede Korkut
Kitabı, Alevi inanç sisteminin sosyal, kültürel, hiyerarşik ve ritüelik yapısı
bağlamında analiz edilmiştir. Türkiye, İran ve Balkanlardaki Alevi dede ve
talip toplulukları üzerine yaptığımız saha çalışmalarında, Dede Korkut
Kitabı’ndaki hayat tarzı, inanç sistemi, ritüeller, toplumsal kabuller,
motifler, kalıp ifadeler ve sosyal hiyerarşi gibi birçok unsurun Alevi
topluluklarca yaşatıldığı tespit edilmiştir. Gerek Aleviliğin yazılı
geleneğinde gerekse sözlü gelenekte yaptığımız tespitler, saha çalışmalarımızda
topladığımız görsel verilerle desteklenerek Dede Korkut Kitabı mukayeseli
olarak Alevilik penceresinden okunmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Dede Korkut, Alevi, Dede Korkut-Alevilik, Kızılbaş, Oğuzlar, Ritüel

Kaynakça

• Akın, B. (2011). Alevilikte ‘yakadan geçirme’ ritüeli ve âşık niyazi örneği. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, 60, 335-346.
• Akın, B. (2016a). Ehl-i haklarda kelâmhânlık geleneği ve kelâmhân defterlerinin geleneğin korunması ve aktarımındaki rolü. Milli Folklor, 111, 100- 115.
• Akın, B. (2016b). Diyarbakır yöresi alevi ocaklarında muharrem erkânı, ocaklar arası ritüelik farklılıklar ve kent ortamında gerçekleşen değişimler. Uluslararası Kerbela ve Hz. Hüseyin Sempozyum Bildirileri.(haz.Gülağ Öz). Ankara, Hüseyin Gazi Kültür ve Sanat Vakfı, s. 115-144.
• Akın, B. (2017a). Diyarbakır yöresi alevi ocakları: tarih, inanç ve gelenek. Yayımlanmamış Doktora Tezi, İzmir: Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Akın, B. (2017b). Alevilikte ‘ocak’: kavramsal çerçeveye ve tarihî arka plana yeni bir bakış. Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, 17/2, s. 239-264.
• Aksüt, H. (2012). Aleviler türkiye-iran-ırak-suriye-bulgaristan. Ankara: Yurt Kitap-Yayın.
• Alptekin, A. B. (2005). Halk hikâyelerinin motif yapısı. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Atılgan, H. ve Acet M. (2001). Harran’da bir türkmen köyü kısas. Ankara: T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Aydın, A. (1998). Hüseyin bal ile söyleşi. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi, 8, 35-50.
• Aytekin, S. (1958). Buyruk. Ankara: Emek Basım-Yayınevi.
• Barkan, Ö. L. (1942). Osmanlı imparatorluğunda bir iskan ve kolonizasyon metodu olarak vakıflar ve temlikler I, istila devirlerinin kolonizatörtürk dervişleri ve zaviyeler. Vakıflar Degisi, 2, 305-353.
• Devellioğlu, F. (2000). Osmanlıca – türkçe ansiklopedik lûgat. Ankara: Aydın Kitabevi.
• Duran, H. ve Gümüşoğlu D. (haz.) (2010). Hünkâr hacı bektaşvelîvelâyetnâmesi. Ankara: Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Merkezi Yayınları.
• Ekici, M. (1998). Halk bilimi çalışmalarında metin (text), doku (texture), sosyal çevre ve şartlar (konteks) ilişkisinin önemi. Milli Folklor, 39, 25-34.
• Ekici, M. (2013). Halk bilgisi (folklor) derleme ve inceleme yöntemleri. Ankara: Geleneksel Yayınları.
• Ercilasun, A. B. (2016). Açış Paneli Konuşması. III. Uluslararası Türk Dünyası Kültür Kongresi “Dede Korkut ve Türk Dünyası” Bildiriler Kitabı. Edt. Metin Ekici vd., İzmir Ege Üniversitesi Matbaası (e-kitap), C.1. s. 27-30.
• Ergin, M. (1997). Dede korkut kitabı-I giriş-metin-faksimile. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Ergun, S. N. (1944). Bektaşi edebiyatı antolojisi bektaşi şairleri ve nefesleri. İstanbul: Maarif Kitaphanesi.
• Ersal, M. (2011). Alevi inanç sistemindeki ritüelik özel terimler: musahiplik. TurkishStudies, 6(1), 1058-1083.
• Ersal, M. ve Ersöz, S. (2013). Alevi gülbenglerinin temel yapısı üzerine bir değerlendirme. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, 65, 53-80.
• Ersal, M. (2015). Veli baba sultan ocağı. Köln: Alevi Bektaşi Kültür Enstitüsü.
• Ersal M. (2016a). Alevilik: kavramlar ve ocak Sistemi -çubuk havzası örneği-. Ankara: Gazi Üniversitesi Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Merkezi Yayınları.
• Ersal, M. (2016b). Alevilik çalışmalarında uygulanacak metodoloji üzerine tespitler ve öneriler. 2. Hacı Bektaş Veli Hoşgörü ve Barış Sempozyumu 8-10 Ekim 2015 Sempozyum Bildirileri, s. 260-276.