DELİ DUMRUL HİKÂYESİ’NİN KONYA-EREĞLİ VARYANTI

Yıl 2018, Cilt: 7 Sayı: 4, 2409 - 2429, 15.12.2018

Mehmet Alptekin

Öz

İçerisinde Türk kültürüne ait zengin
unsurlar barındıran Dede Korkut hikâyeleri, gerek dili gerekse konusu yönünden
birçok araştırmacının -dil bilimci, halk bilimci, sosyolog, psikolog, tarihçi vb.- dikkatini çekmiş ve hikâyeler
üzerine değerli araştırmalar yapılmıştır. Bu hikâyeler, Adriyatik’ten Çin Seddi’ne
kadar uzanan Türklük coğrafyasında çeşitli isimlerle sözlü gelenekte yaşamaya
devam ederken Anadolu sahasında ise sadece Bamsı Beyrek, Tepegöz ve Deli Dumrul
hikâyeleri varlığını sürdürmektedir. Çalışmada; işlediği konunun etkileyiciliğinden
ötürü sözlü gelenekte masal, türkü ve efsaneye dönüşen; aynı zamanda modern
edebiyatta sinema filminden tiyatroya ve öyküye kadar birçok edebi türe
uyarlanan Deli Dumrul hikâyesi ile onun masallaşmış bir varyantı olan “Avcı ve
Adam” masalı üzerinde durulmuştur.

Dede Korkut Kitabı’nın Dresden
nüshasında beşinci hikâye olan Duha Koca Oğlı Deli Dumrul Boyu ile sözlü gelenekte
yaşamaya devam eden Konya-Ereğli’den derlenmiş Azrail ve Adam masalı çeşitli
yönlerden karşılaştırılırken bu hikâyenin tespit edilen diğer varyantları da
mukayeseye katılarak hikâyenin sözlü gelenekte geçirdiği değişimler ortaya
konulmaya çalışılmıştır. Çalışmada; karşılaştırmalı yöntem uygulanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Deli Dumrul, Azrail ve Adam, varyant, sözlü gelenek, mukayese

Kaynakça

• Alptekin, A. B. (2002). Halk hikâyelerinin motif yapısı. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Alptekin, A. B. (2015). Deli Dumrul Hikâyesi’nin Rodop varyantı üzerine. Erciyes,454, 1-3.
• Alptekin, M. (2017). Bamsı Beyrek Destanı ile Tatar Türklerinin Alıp-Memşen Destanı’nın karşılaştırılması. Route Educational Social Science, 4(7), 332-341.
• Ayaydın, G. Ö. (2002). Masalla ölüme meydan okuyan insan: Alkestis, Dumrul, İnanna ve Sivitri anlatılarının karşılaştırılması. Milli Folklor,55, 15-24.
• Baydur, S. Y. (1951). Euripides’in Alkestis’i-Dede Korkut’un Deli Dumrul’u. Türk Dili Dergisi, 1, 27-28.
• Bekdik, M. (2017). Konya-Ereğli masalları. Konya: Kömen Yayınları.
• Boev, E. ve Memova, H. (1963). Rodop Türk halk masalları. Sofya.
• Boratav, P. N. (2002). Halk hikâyeleri ve halk hikâyeciliği. İstanbul: Tarih Vakfı Yayınları.
• Campbell, J. (2013). Kahramanın sonsuz yolculuğu. İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• Çığ, M. İ. (2009). Gilgameş /tarihte ilk kral kahraman. İstanbul: Kaynak Yayınları.
• Çobanoğlu, Ö. (2011). Türk dünyası epik destan geleneği. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Eberhard, W. ve Boratav, P. N. (1953). Typen Türkischer volksmarchen. Viesbaden.
• Elçin, Ş. (1997). Deli Dumrul hikâyesinin bir varyantı. Türk Halk Edebiyatı Araştırmaları II, Ankara: Akçağ Yayınları, 59.
• Ergin, M. (1994). Dede Korkut kitabı I. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Erol, M. (2010). Türk halk hikâyelerinde zindan. Hapishane Kitabı, (Ed. Emine Gürsoy Naskali ve Halil Oytun Altun), İstanbul: Kitabevi Yayınları, 587-604.
• Feyzioğlu, N. (2004). Dede Korkut Hikâyeleri’nden Duha Kocaoğlu Deli Dumrul Hikâyesi ile Basat’ın Tepegözü Öldürdüğü Hikâye’ye simge ve imgeler bakımından bir yaklaşım. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 4, 51-60.
• Gökyay, O. Ş. (2007). Dedem Korkudun kitabı. İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• Gürçay, S. (2016). Duha Koca Oğlu Deli Dumrul hikâyesinin göstergebilimsel açıdan incelenmesi. Aydın Türklük Bilgisi Dergisi, 3, 23-48.
• Işık, N. (2012). Türk masal kahramanlarının “yolculuk”tan olgunluğa değişim süreci. Türk Dünyası Araştırmaları, 200, 1-18.
• Kara, Ç. (2012). Karşılaştırmalı Deli Dumrul destanı çözümlemesi. Folklor ve Edebiyat, 71, 9-46.
• Kaya, M. (2004). Türk halk edebiyatında Deli Dumrul ve dünya kültüründeki benzerleri. Folklor/Edebiyat, 37, 235-238.
• Levend, A. S. (2015). Divan edebiyatı kelimeler ve remizler mazmunlar ve mefhumlar. İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Özkan, İ. (1995). Türkmenistan’dan derlenmiş Dede Korkut boyları. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı-Belleten, 263-317.
• Özkan, T. (2006). Bey Böyrek anlatılarının kahramanın yolculuğu açısından incelenmesi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara: Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Özmen, T. (2010). Diyarbakır (Silvan) Halk Hikâyeleri ve Masalları. Yayımlanmamış Lisans Tezi, Elazığ: Fırat Üniversitesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü.
• Sakaoğlu, S. (1998). Dede Korkut kitabı / incelemeler – derlemeler – aktarmalar I- II. Konya: Selçuk Üniversitesi Yayınları.
• Saydam, B. (2011). Deli Dumrul’un bilinci / Türk-İslâm ruhu üzerine bir kültür psikolojisi denemesi. İstanbul: Metis Yayınları.
• Sina, A. (2004). Alkestis ve Deli Dumrul. Ankara Üniversitesi DTCF Tarih Araştırmaları Dergisi, (36), 225-235.
• Şimşek, E. (2015).Diyarbakır’ın Silvan ilçesinde anlatılan “Deli Dumrul Hikâyesi” üzerine bir inceleme. Gelenekten Geleceğe Türk Edebiyatı Sempozyumu, İstanbul: Yayımlanmamış Sözlü Bildiri.
• Temur, N. (2011). Folklor-ideoloji-edebiyat üçgeninde Suat Taşer’in Deli Dumrul’u. Turkısh Studies, 6, 305-315.