BEDEL’İ NİÇİN BİÇERİZ? ESKİ TÜRKÇEDEN TÜRKİYE TÜRKÇESİNE ÜZMEK, KESMEK VE BİÇMEK FİİLLERİ ÜZERİNE ARTZAMANLI SEMANTİK BİR İNCELEME

Yıl 2019, Cilt: 8 Sayı: 1, 28 - 37, 15.03.2019

Galip Güner

Öz

Kalıplaşmış
söz birlikleri olarak deyimler, dilin üreticisi durumundaki milletlerin
deneyimlerinden doğan ve çoklukla münferit bir eylemi veya durumu ifade etmek
için kullanılan özel yapılardır. Bu özel yapıların kuruluşunda elbette ki
kendine mahsus bir takım gramatikal süreçler etkilidir. Deyimin ne olduğu
üzerine yerli ve yabancı bilim insanlarınca yüzlerce tanım yapılmıştır ancak bu
tanımların ortak özelliği nedir sorusuna verilebilecek cevap ancak deyimin
kuruluşunun ve semantik yapısının izahıyla mümkün olur. Öncelikle deyimler
birden çok kelimenin bir araya gelmesiyle kurulan yapılardır. İkinci husus
deyimin semantik boyutudur ki burada da deyimi oluşturan kelimelerden en az
birinin gerçek anlamının dışında kullanılması gerekir. Bu çalışmada bedel biçmek “değer, paha, fiyat
belirlemek” deyiminin ortaya çıkışında yatan toplumsal ve gramatikal süreçler
Eski Türkçeden günümüze doğru artzamanlı bir bakış açısıyla irdelenecek ve biçmek “1. Belli bir biçim vererek
kesmek 2. Dikilecek kumaşı belli bir ölçüye ve modele uygun olarak makasla
kesmek” eyleminin değer/pahayla olan ilişkisi aydınlatılmaya çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

biçmek, bedel, deyim, semantik, Eski Türkçe, Türkiye Türkçesi

Kaynakça

• Adamović, M. (2014). Floransalı Filippo Argentini’nin notlarına göre (1553) 16. yüzyıl Türkçesi. (çev.) Aziz Merhan. Ankara: TDK Yay.
• Ahanov, K. (2008). Dil bilimin esasları. Ankara: TDK Yay.
• Aksan, D. (2000). Her yönüyle dil (ana çizgileriyle dilbilim). 3. Cilt, Ankara: TDK Yay.
• Arslan Erol, H. (2008). Eski Türkçeden eski Anadolu Türkçesine anlam değişmeleri. Ankara: TDK Yay.
• Atmaca, E. (2016). Eski Oğuz Türkçesinden Günümüz Türkiye Türkçesine söz varlığı ve anlam olayları. Konya: Palet Yay.
• Clauson, Sir G. (1972). An etymological dictionary of pre-thirteenth-century Turkish. Oxford: Clarendon Press.
• Ercilasun, A. B. ve Akkoyunlu, Z. (2014). Kâşgarlı Mahmud-dîvânu lugâti’t-Türk (giriş-metin-çeviri-notlar-dizin). Ankara: TDK Yay.
• Korkmaz, Z. (2003). Gramer terimleri sözlüğü. 2. baskı, Ankara: TDK Yay.
• Lewandowski, T. (1973). Linguistisches Wörterbuch, 1. Cilt, Heidelberg.
• Özyetgin, A. M. (2005). Eski Türklerde ödeme araçları: kâğıt para çav’ın kullanımı. Orta Zaman Türk Dili ve Kültürü Üzerine İncelemeler. İstanbul: Ötüken Yay.
• Özyetgin, A. M. (2014). İslam öncesi Uygurlarda toprak hukuku. İstanbul: Ötüken Yay.
• Peaty, D. (1983). Working with English idioms. England: Thomas Nelson and Sons Ltd.
• Redhouse, J. W. (2001). A Turkish and English lexicon. 2. baskı, İstanbul. Çağrı Yay.
• Robins, R. H. (1968). A short history of linguistics. Bloomington: Indiana Üniversitesi.
• Sertkaya, O. F. ve Alimov, R. (2006). Eski Türklerde para (Göktürklerde, Uygurlarda, Türgişlerde). İstanbul: Ötüken Yay.
• Tarama Sözlüğü. (1996). VI. Cilt (U-Z). 2. baskı, Ankara: TDK Yay.
• Tietze, A. (2016), Tarihî ve Etimolojik Türkiye Türkçesi Lugati, 1. Cilt, A-B, Türkiye Bilimler Akademisi Yay., Ankara.
• Toven, M. B. (2004). Yeni Türkçe lügat. (haz. Abdülkadir Hayber). Ankara: TDK Yay.
• Tulum, M. (2011). 17. yüzyıl Türkçesi ve söz varlığı. Ankara: TDK Yay.
• Türkçe Sözlük. (2011). 11. baskı, Ankara: TDK Yay.
• Zieme, P. (1976). Zum Handel im Uigurische Reich von Qočo. Aof 4, s. 235-249.