ANLAM ALANI VE ANLAM EZGİSİ AÇISINDAN EŞ ANLAMLI DURUM SIFATLARI: “MUHTEMEL” VE “OLASI” ÖRNEĞİ

Yıl 2019, Cilt: 8 Sayı: 1, 93 - 121, 15.03.2019

Göksel Sert

Öz

Eş
anlamlılık kavramı ve eş anlamlılığın mümkün olup olmadığı uzun süredir
tartışılmaktadır. Araştırmacılar farklı yaklaşımlar sonucunda farklı eş
anlamlılık tanımları yapmış ve konuyla ilgili hemen her yeni çalışma, yeni bir
eş anlamlılık yaklaşımını beraberinde getirmiştir. Buna bağlı olarak, farklı
yaklaşımların eş anlamlı olarak belirttiği sözcüklerin benzerlik seviyelerini
belirlemek adına eş anlamlılık sınıflandırmaları hazırlanmıştır. Bu çalışma, dil
ve söz düzlemleri üzerinde yapılacak anlambirimcik çözümlemesi, anlam alanı ve
anlam ezgisi incelemeleri ile Cruse ve Murphy’nin sınıflandırma yöntemlerinden
yararlanarak bütüncül bir eş anlamlılık yaklaşımını ortaya koyma amacındadır.

Çalışma,
eş anlamlı olduğu varsayılan durum sıfatları üzerine temellenmiştir. Bu
doğrultuda, "muhtemel" ve
"olası" sıfatları
incelenmiştir. Giriş bölümünde anlam ve anlambilimle ilgili giriş bilgilerine
yer verilmiştir. Birinci bölümde, temel konular ve kavramlar hakkında bilgiler
verilmiştir. İkinci bölümde uygulanacak eş anlamlılık değerlendirme yöntemi
belirtilmiş ve yöntem doğrultusunda “muhtemel” ve “olası” sıfatları
incelenmiştir. Son bölümde, elde edilen bulgular eşliğinde değerlendirmelere ve
sonuca yer verilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Anlam alanı, anlam ezgisi, derlem dilbilim, durum sıfatı, eş anlamlılık

Kaynakça

• Abouelnasr, Z. (2004). Eş Anlamlılık Olgusu ve Eş Anlamlı Kelimelerin Arapça öğretimindeki yeri. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara: Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
• Ağakay, M. A. (1956). Türkçede yakın anlamlı kelimeler sözlüğü – bir deneme. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Aksan, D. (1974). Eşanlamlılık sorunu ve Türk yazı dilinin saptanmasında eş anlamlılardan yararlanma. Türkoloji Dergisi, 6/1, 1-14.
• Aksan, D. (1998). Anlambilim, anlambilim konuları ve Türkçenin anlambilimi. Ankara: Engin Yayınevi.
• Aksan, Y. ve Demirhan, U. U. (2014). Türkçe ulusal derlemi (TUD) arayüz özellikleri: tanıtım ve uygulama. 27. Ulusal Dilbilim Kurultayı Bildirileri. Ankara: Hacettepe Üniversitesi Yayınları.
• Aksan, Y., Aksan, M., Koltuksuz, A., Sezer, T., Mersinli, Ü., Demirhan, U. U., Yılmazer, H., Atasoy, G., Öz, S. ve Yıldız, İ. (2012). Construction of the Turkish national corpus (TNC). In Proceedings of Eight International Conference on Langugae Resources and Evaluation (LREC 2012). İstanbul. Türkiye. 12 Eylül 2013, http://www.lrecconf.org/proceedings/lrec2012/papers.html
• Aksan, Y., Aksan, M., Özel, S. A., Yılmazer, H., Demirhan, U. U., Mersinli, Ü., Bektaş, Y. ve Altunay, S. (2016). Web tabanlı Türkçe ulusal derlemi (TUD). XVI. Akademik Bilişim Konferansı Bildirileri (Mersin). İstanbul: Gamze Yayıncılık.
• Aksan, Y., Duran, N., Ersen, D., Hızarıcı, Ç., Korkmaz, S., Sever, B. ve Sezer, T. (2008). Türkçede yakın anlamlı sözcükler: bir derlem çalışması. 22. Ulusal Dilbilim Kurultayı Bildirileri. Van: Yüzüncü Yıl Üniversitesi Yayınları.
• Aksu, N. (2013). Eş ve zıt anlamlı kelimeler sözlüğü. İstanbul: Damla Yayınevi.
• Akşehirli, S. (2004). Temel anlambilim (semantik) kavramları üzerine bir inceleme. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İzmir: Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Arıklı, N., Tunçdoğan, T. ve Vardar, B. (1969). Semantik akımları. İstanbul: Yeni İnsan Yayınları.
• Ayata, O. (2016). Türkçe deyimlerde olumsuz semantik prozodi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara: Yıldırım Beyazıt Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.Banguoğlu, T. (2015). Türkçenin grameri (10. Baskı). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Boz, E. (2009). Sözlükbirimlerin tanımlanmasına anlambilimsel bir bakış. Turkish Studies, 4(4), 172-183.
• Börekçi, M. (2001). Türkçe öğretimi bakımından dil bilgisi terimi ve kavram olarak olumluluk-olumsuzluk. TDAY-Belleten 2003, 45-61.
• Burkhanov, I. (1998). Lexicography: A dictionary of basic terminology. Rzeszów: Wydawnictwo Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Rzeszowie.
• Bussmann, H. (2006). Routledge dictionary of language and linguistics. London ve New York: Routledge.
• Church, K. (2001). Empirical methods in natural language processing: what’s happened since the first SIGDAT meeting?. NAACL 2001, Pittsburgh.
• Cin, R. (1971). Kavramlar dizini II Cilt. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Collinson, W. E. (1939). Comparative synonymics: Some principles and illustrations. Philological Society, London: University College.
• Cotterill, J. (2001). Domestic discord, rocky relationships: Semantic prosodies in representations of marital violence in the O.J. simpson trial. In Discourse & Society. 12/3, 292–312.
• Cruse, D. A. (1986). Lexical semantics. Cambridge: Cambridge University Press.
• Çakıcıoğlu, E. (2015). Eş, zıt ve mecaz anlamlı kelimeler sözlüğü. İstanbul: B&T Yayınları.
• Çalışkan, N. (2014). Semantik prozodi kavramı ve Türkçe semantik prozodi örnekleri: ‘aksettirmek, ...dan ibaret, ...nin teki, karşi karşiya, varsa yoksa’. Zeitschrift Für Die Welt Der Türken / Journal of World of Turks. 6/1, 139-160.
• Demirezen, M. (1991). Türkçeye İngilizceden geçen sözcükler ve eşanlamlılık. Dilbilim Araştırmaları. 133-136.
• Divjak, D. (2010). Structuring the lexicon: a clustered model for near-synonymy. Berlin: De Gruyter.
• Doğan, N. (2011). Türkiye Türkçesi fiillerinde eş anlamlılık. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi. 4(19), 78-88.
• El-Askerî, E. (2017). Arab Dili’nde ve Kur’ân’da Farklar Sözlüğü (el-Furûq fi’l-Luğa) (Çev. Veysel Akdoğan). İstanbul: İşaret Yayınları.
• Ergin, M. (2005). Türk dilbilgisi. İstanbul: Bayrak Yayınları.
• Erkman-Akerson, F. (2007). Dile genel bir bakış. İstanbul: Multilingual Yayınları.
• Ersoylu, H. (2001). Eş anlamlılık mı, yabancı kaynaklı karşılık oluş mu?. Türk Dili, 59, 250-266.
• Esmer, E. (2015). Türkçeyi yabancı dil olarak öğrenen öğrenciler tarafından üretilen yazılı metinlerdeki sözcüklerin anlamsal bürün görünümlerine yönelik gözlemler. International Journal of Languages’ Education and Teaching, UDES 2015, 591-605.
• Gao, C. ve Xu, B. (2013). The application of semantic field theory to English vocabulary learning. Theory and Practice in Language Studies, 3(11), 2030-2035.
• Günay, N. (2015). Türk dilinde eş anlamlılık ve “gönül, yürek, kalp” kelimeleri. Türkbilig, 29, 121-146.
• Günay, V. D. (2007). Sözcükbilime giriş. İstanbul: Multilingual Yayınları.
• Güncel Türkçe Sözlük (çevrimiçi),http://www.tdk.gov.tr/index.php?option=com_gts&view=gts, 13.11.2017.
• Hartmann, R. R. K. ve James, G. (2002). Dictionary of lexicography. London ve New York: Routledge.
• Hoey, M. (1997). From concordance to text structure: New uses for computer corpora. Ed. B. Lewandowska-Tomaszczyk ve P.J. Melia, PALC ’ 97: Proceedings of Practical Applications in Language Corpora Conference, Lodz: University of Lodz.
• İmer, K., Kocaman, A. ve Özsoy, S. (2011). Dilbilim sözlüğü. İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi.
• Kandemir, E. ve Kandemir, Y. (2015). Altın eş anlamlı ve karşıt anlamlı kelimeler sözlüğü. (24. Baskı). İstanbul: Altın Kitaplar Yayınevi.
• Kıran, Z. ve Eziler-Kıran, A. (2010). Dilbilime giriş. Ankara: Seçkin Yayıncılık.
• Kleparski, G. ve Rusinek, A. (2007). The tradition of field theory and the study of lexical semantic change, ZESZYT, 47, 188-205.
• Korkmaz, Z. (1992). Gramer terimleri sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Korkmaz, Z. (2014). Türkiye Türkçesi grameri şekil bilgisi. (4. Baskı). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Kubbealtı Lugatı (çevrimiçi). http://lugatim.com/, 13.11.2017.
• Kurtoğlu Zorlu, Ö. (2017). Korku Kültürü İle İlgili Türkçe sözcüklerin derlem temelli incelenmesi. 30. Ulusal Dilbilim Kurultayı Bildirileri. Ankara: Dilbilim Derneği Yayınları.
• Lehecka, T. (2015). Collocations and colligations. Ed. J. Ölsman ve J. Verschueren, Handbook of Pragmatics: 2015 Installment, Amsterdam: John Benjamins.
• Louw, B. (2000). Irony in the text or insincerity in the writer? The diagnostic potential of semantic prosodies. Corpus Linguistics: critical concepts in linguistics, 3, 30–50.
• Lyons, J. (1983). Kuramsal dilbilime giriş. (Çev. Ahmet Kocaman). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Murphy, M. L. (2003). Semantic relations and the lexicon. Cambridge: Cambridge University Press.
• Öhman, S. (1953). Theories of the “Linguistic Field”. WORD, 9(2), 123-134.
• Öz, S. (2009). A corpus based study on Turkish seemingly synonymous adjectives. 2. Mediterranean Graduate Students Meeting in Linguistics, Mersin.
• Özbent, S. (2013). Sözlüksel alan teorisi ve çeviri. Diyalog, 2, 55-66.
• Özden, H. İ. (2014). Türkiye Türkçesinde eş anlamlılık ve örtmece (tabu) kelimelerin eş anlamlılık içindeki yeri. KMÜ Sosyal ve Ekonomik Araştırmalar Dergisi, 16(1), 160-165.
• Öztokat, E. (1990). Anlam çözümlemesi: Temel Fransızca'da "Duygu" sözlüksel alanı. Dilbilim Dergisi, 9, 155-176.
• Öztürk, F. (2015). Yabancılar için eş ve zıt anlamlı kelimeler sözlüğü. İstanbul: Kesit Yayınları.
• Palmer, F. R. (2001). Semantik yeni bir anlambilim projesi. (Çev. Ramazan Ertürk). Ankara: Kitabiyât.
• Partington, A. (1998). Patterns and meanings: Using corpora for English language research and teaching. Amsterdam/Philadelphia: John Benjamins Publishing.
• Partington, A. (2004). Utterly content in each other’s company: Semantic prosody and semantic preference. International Journal of Corpus Linguistics, 9(1), 131–156.
• Pilten, Ş. (2011). Orhon yazıtlarında anlam vezni. Türk Dünyası: Geçmişi ve Bugünü Uluslararası Türkoloji Sempozyumu, Astana.
• Pilten Ufuk, Ş. (2017a). Anlam vezni kavramı üzerine değerlendirmeler. Avrasya Terim Dergisi, 5(1), 1 – 10.
• Pilten Ufuk, Ş. (2017b). Zarifoğlu’nun düşünce dünyasında kadın (I): İşaret Çocukları kitabının anlam veznine dayalı tutum ve değerlendirme analizi. Teke Dergisi, 6(2), 964-985.
• Riemer, N. (2010). Introducing Semantics. Cambridge: Cambridge University Press.
• Sert, G. (2018). Anlam alanı ve anlam ezgisi açısından eş anlamlı durum sıfatları (derlem tabanlı bir inceleme). Yayımlanmamış Doktora Tezi, Eskişehir: Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Sinclair, J. (1991). Corpus, concordance, collocation. Oxford: Oxford University Press.
• Sinclair, J. (2004). The search for units of meaning. Ed. J. Sinclair ve R. Carter, Trust the Text, London ve New York: Routledge.
• Stanojevic, M. (2009). Cognitive synonymy: A general overview. Linguistics and Literature, 7(2), 193-200.
• Stewart, D. (2010). Semantic prosody: A critical evaluation. London: Routledge.
• Tribble, C. (2000). Genres, keywords, teaching: towards a pedagogic account of the language of project proposals. Ed. L. Burnard ve A. McEnery, Rethinking Language Pedagogy from a Corpus Perspective. Papers from the Third International Conference on Teaching and Language Corpora. Frankfurt: Peter Lang.
• Türkçe Sözlük. (2011). 11. baskı (Haz. Şükrü Halûk Akalın vd.), Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Türkçe Ulusal Derlemi. (çevrimiçi), http://www.tnc.org.tr, 12.07.2018.
• Uçar, A. ve Kurtoğlu, Ö. (2011). Eylemlerde çokanlamlılık: sözlük verisinin derlem temelli görünümleri. 24. Ulusal Dilbilim Kurultayı Bildiri Kitabı, Ankara: ODTÜ Basım İşliği.
• Ullmann, S. (1972). Semantics: An introduction to the science of meaning. Oxford: Blackwell.
• Vardar, B. (1983). Bildirişim işlevi, alan kavramı ve terim öğretimi. Türk Dili (Dil Öğretimi Özel Sayısı), C. 47, S. 379-384, ss. 3-7.
• Vardar, B. (2002). Açıklamalı dilbilim terimleri sözlüğü. İstanbul: Multilingual Yayınları.
• Whitsitt, S. (2005). A critique of the concept of semantic prosody. International Journal of Corpus Linguistics. 10(3), 283-305.
• Yalım, Ü. ve Yalım, Ö. (1983). Türkçe’de eş ve karşıt anlamlılar sözlüğü. Ankara: Bilgi Yayınevi.
• Yıldırım, A. (2013). Yeni eş anlamlı kelimeler sözlüğü – uygulamalı (3. Baskı). İstanbul: Bilge Kültür Sanat Yayıncılık.
• Yılmaz, E. (2004). Türkiye Türkçesinde niteleme sıfatları. Sakarya: Değişim Yayınları.
• Yurtbaşı, M. (2013). Sınıflandırılmış kavramlar sözlüğü (Türkçe Thesaurus). İstanbul: Tor.
• Zeynalov, F. (1993). Türk lehçelerinin karşılaştırmalı dilbilgisi. (Çev. Yusuf Gedikli). İstanbul: Cem Yayınevi.