TÜRKİYE TÜRKÇESİ COĞRAFYASI İÇİNDE KARADAĞ SAHASI

Yıl 2019, Cilt: 8 Sayı: 1, 159 - 182, 15.03.2019

Alpay İğci

Öz

Türkiye
Türkçesi coğrafyası araştırmaları, XIX. yüzyıldan beri yapılmaktadır. Tarihte
Karadağ, IV. yüzyıldan itibaren Türk boylarının da bulunduğu bir sahadır. VII.
yüzyılla beraber yerleşmeye başlayan Slavların Osmanlı Dönemi öncesindeki
Türklerle; XV. yüzyılda ise Osmanlı İmparatorluğu’yla çeşitli evreleri
olmuştur. Öncesinde olduğu gibi, bu dönemde de Türkiye yönünde göç süreci
başlamıştır. Karadağ Türkleri, 2011 nüfus sayımında “Türk” ibaresinin de
kullanılmasıyla, baskın olarak Bar civarında ve birçok belediyede
kayıtlanmışlardır. Karadağ Türk ağızları çalışmaları, ağız sözlüğü ve konumlandırma
yayını dışında, Karadağ ve Karadağ Türklerini genel olarak anlatan yayınlarla
sınırlıdır. Bu makalede Karadağ’a dair yayınlar, tarihî süreç verilerek
anlatılmış; Karadağ Türkleri ve Türkçesi konularında tespitler yapılmış; yeni
yapılacak Türkiye Türkçesi çalışmalarında Karadağ sahasının anılması için çok
yönlü saha bilgileri sunulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Türkiye Türkçesi coğrafyası, Karadağ Türkleri, Karadağ Türk ağzı, Bar, Eski Bar, Batı Rumeli

Kaynakça

• Adriyatik’te unutulan Türkler. (2011). 15.01.2019 tarihinde www.milliyet.com.tr/adriyatik-te-unutulan-turkler-gundem-1441439 adresinden erişildi.
• Ahmetbeyoğlu, A. (1995). Grek seyyahı Priskos’a (V. Asır) Göre Avrupa Hunları. İstanbul: Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı Yayınları.
• Altuğ, Y. (1966). Balkanlardan anayurda yapılan göçlerin mahiyeti. İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası, 32(2-4), 846-857.
• Artuç, İ. (1988). Balkan Savaşı. İstanbul: Kastaş A.Ş. Yayınları.
• Aruçi, M. (2013). Yugoslavya. TDV İslam ansiklopedisi içinde, 43, 573-579.
• Boz E. ve Günay Aktaş, S. (2017). Eskişehir ili dil atlası. Ankara: Gazi Kitabevi.
• Caferoğlu, A. (1946). Kuzeydoğu illerimiz ağızlarından toplamalar. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Caferoğlu, A. (1943). Anadolu ağızlarından toplamalar. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Caferoğlu, A. (1942). Güneydoğu illerimiz ağızlarından toplamalar. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Çavuşoğlu, H. (2007). Yugoslavya-Makedonya topraklarından Türkiye’ye göçler ve nedenleri. Bilig, 41, 123-154.
• EÇS: Evliyā Çelebī, Seyāḥatnāme. İstanbul.
• Fehér, G. (1999). Bulgar Türkleri tarihi. (Çev. Heyet). (2. Baskı). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Gölen, Z. (2014). Karadağ devletinin doğuşu: Osmanlı-Karadağ sınır tespiti (1858-60). Belleten, 78(282), Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 659-698.
• Gölen, Z. (2011). 1862 Karadağ askerî harekâtı ve sonuçları. Belleten, 75(273), Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 503-543.
• Gülsevin, G. (2017). 17. yüzyıl Batı Rumeli Türkçesi ağızları (Yaşayan Türkiye Türkçesi Ağızlarının Tarihî Dönemlerini Belirleyebilmek İçin Bir Yöntem Denemesi Örneği). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Hamzaoğlu, Y. (2000). Balkan Türklüğü: araştırmalar, incelemeler (Makedonya, Sırbistan, Hırvatistan). Ankara: T.C. Kültür Bakanlığı.
• Hazai, G. (2012). Türkiye Türkçesinin dünü ve bugünü: Türk dili araştırmalarına kısa bir giriş. (Çev. Tevfik Turan). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Istorijat. (2019). 15.01.2019 tarihinde http://www.ucg.ac.me/objava/blog/4/objava/20-istorijat adresinden erişildi.
• İğci, A. (2018b). Karakteristik Birkaç Özellik Bakımından Rumeli Ağızları İçinde Karadağ’ın Yerinin Tespiti. III. Uluslararası Sosyal Bilimler Araştırmaları Kongresi Bildiriler Kitabı, (5-8 Eylül 2018 Üsküp/Makedonya), 196-201
• İğci, A. (2018a). Karadağ Türk ağızlarına dair gramer, metin derlemesi ve sözlük çalışması. Bilimsel Araştırma Projesi, Proje No: 2018/SOSB001, Uşak Üniversitesi
• İğci, A. (2015). XVII. yüzyılda edebî şahsiyet yetiştiren Rumeli şehir ve kasabaları. Ege ve Balkan Araştırmaları Dergisi, 2015-1(1), 29-48
• İğci, A. (2014). 17. yüzyılda Batı Rumeli Türkçesinin özellikleri. Yayımlanmamış Doktora Tezi, İzmir: Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Jorga, N. (2005). Osmanlı İmparatorluğu tarihi, 2 (1451-1538). (Çev. Nilüfer Epçeli, Çev. Kontrol: Kemal Beydilli). İstanbul: Yeditepe Yayınevi.
• Kafesoğlu, İ. (2003). Türk millî kültürü. (23. Baskı). İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Kafesoğlu, İ. (1992). Asya Türk devletleri. Türk dünyası el kitabı içinde (Birinci Cilt; Coğrafya-Tarih), (2. Baskı). Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları, 111-159.
• Karahan, L. ve Boz, E. ve Günay Aktaş, S. ve Çalışkan, N. ve Yayla, Ö. (2018). Ağız atlası kılavuz kitabı (Türkiye Türkçesi ağız atlasına hazırlık). (Ed. Leylâ Karahan). Ankara: Akçağ Yayınları.
• Karatay, O. (2017c). Karadağ’ın bağımsızlık mücadelesi. Balkanlar el kitabı içinde (1. Cilt). Ankara: Akçağ Yayınları, 447-458.
• Karatay, O. (2017b). Osmanlı hakimiyetinde Karadağ. Balkanlar el kitabı içinde (1. Cilt). Ankara: Akçağ Yayınları, 355-363.
• Karatay, O. (2017a). Ortaçağ’da Karadağ tarihi. Balkanlar el kitabı içinde (1. Cilt). Ankara: Akçağ Yayınları, 143-153.
• Kartallıoğlu, Y. (2017). Osmanlı konuşma dili. İstanbul: Kesit Yayınları.
• Kaya, B. A. (2013), Yahyâ Bey, Dukaginzâde. Türk edebiyatı isimler sözlüğü. 15.01.2019 tarihinde www.turkedebiyatiisimlersozlugu.com/index.php?sayfa=detay&detay=204 adresinden erişildi.
• Kaya, B. A. (2011). Taşlıcalı Yahyâ. TDV İslam Ansiklopedisi içinde (Cilt: 40), 156-157.
• Kurat, A. N. (1992). Doğu Avrupa Türk kavim ve devletleri. Türk dünyası el kitabı içinde (Birinci Cilt; Coğrafya-Tarih), İkinci Baskı, Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları, Ankara 1992, 175-186.
• Kutlu, S. (2007). Milliyetçilik ve emperyalizm yüzyılında Balkanlar ve Osmanlı devleti. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Majda, T. (1980). An 18th century Eastern Anatolian dialect recorded in Latin characters. Prilozi za orijentalnu filologiju, Br: 30/1980, Sarajevo, 449-455.
• Максимов, В. А. (1867). Опыт исследования тюркских диалектов в Худавендгяре и Карамании. Санкт-Петербург: Санкт-Петербург тип. Академия наук.
• Moačanin, N. (2001). Karadağ. TDV İslam ansiklopedisi içinde (Cilt: 24). 384-385.
• Popis: (2011). Popis stanovništva, domaćinstava i stanova u Crnoj Gori 2011. godine. Saopštenje, Broj: 83, 12.07.2011. godine, Podgorica: Crna Gora - Zavod za Statistiku.
• Popis: (2004). Popis stanovništva, domaćinstava i stanova u 2003. (Knjiga 1: Stanovništvo nacionalna ili etnička pripadnost - Podaci po naseljima i opštinama). Podgorica: Crna Gora - Zavod za Statistiku.
• Resmî Gazete, 18.03.1950, Sayı: 7460, 18117-18118.
• Rudić, V. (1995). The ethnic structure of the population in montenegro, the Serbian questions in the Balkans. University of Belgrade, Faculty of Geography, Belgrade 15.01.2019 tarihinde www.rastko.rs/istorija/srbi-balkan/vrudic-montenegro.html adresinden erişildi.
• Šlaković, S. (2013). Rječnik Osmanske leksike barskoga kraja. Podgorica-Bar: Institut za Crnogorski jezik i književnost.
• SG: (1993). Статистички Годишњак Југославије - 1993. Београд: Савезна Република Југославија Савезни Завод за Статистику
• SG: (1982). Statistički Godišnjak SFRJ - 1982. Beograd: Socijalistička Federativna Republika Jugoslavija Savezni Zavod za Statistiku
• Tekin, C. (2018). Yugoslavya'dan Türkiye’ye göçlerin nedenleri (1950-1958). Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Sayı: 39, Konya: Selçuk Üniversitesi Matbaası, 249-261.
• Türk, F. (2017). Turci u Crnoj Gori i Turski jezik. Međunarodni naučni skup Crna Gora i Osmansko Carstvo: Iskustvo međudržavnih odnosa / Osmanlı İmparatorluğu ve Karadağ: Ülkelerarası İlişkiler Uluslararası Sempozyumu, (23-24.11.2015) Podgorica, 567-585.
• Türk, F. (2016). Karadağ Türkleri ve Türkçe, Balkanlar’da yaşayan Türk azınlıkları ve Türkçeye yönelik dil politikaları. Ankara: Astana Yayınları
• Uzunçarşılı, İ. H. (--). Osmanlı Tarihi, I. cilt, 7. baskı, Anadolu Selçukluları ve Anadolu Beylikleri hakkında bir mukaddime ile Osmanlı Devleti’nin kuruluşundan İstanbul’un fethine kadar. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Vásáry, I. (2008). Kumanlar ve Tatarlar - Osmanlı öncesi Balkanlar’da doğulu askerler (1185-1365). (Çev. Ali Cevat Akkoyunlu). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.