TÜRK AİLESİNDE SOFRA ADABI, DENİZLİ ÖRNEĞİ VE İŞLEVSELLİĞİ

Yıl 2019, Cilt: 8 Sayı: 1, 481 - 511, 15.03.2019

Fidan Uğur Çerikan

Öz

Beslenme,
canlılar için vazgeçilmez olan eylemlerden biridir. İnsan ise ateşi
keşfetmesiyle çeşitli et, sebze ve meyveleri pişirerek beslenme alışkanlığını
kazanmıştır. Bu eylem; zamanla coğrafyalar ekseninde değişkenlik gösteren bir
ritüel ya da tören hâline gelmiş; giderek sosyal ve kültürel kimliğin de
simgesi olmuştur. İletişim ve kültürel etkileşim şekli olan bu törenler,
ailenin gücünün ve statüsünün göstergesi, siyasal güç vb. rolleri üstlenen; dostluk, paylaşma, eğlence ve toplumsallaştırma
aracı olma gibi işlevleri olan bir araştırma konusudur.

Çalışmada,
Türk ailesindeki sofra ve sofra adabından hareketle Denizli yöresi ailesinin
yemek yeme törenlerindeki sofra adabı kuralları tespit edilecektir. Çalışmada,
söz konusu sofrayla ilgili olan davranış kalıplarının simge ya da sembollerle
nasıl bir iletişim oluşturduğu, ailenin sofradaki iç disiplinini nasıl sağladığı,
kır yaşantısındaki sofra adabı ile kent yaşantısındaki sofra adabı arasındaki
uygulama farklılıklarının neler olduğu tespite çalışılırken sofra adabının
sosyokültürel işlevleri çeşitli kaynaklardan ve saha araştırmasından elde
edilen verilerden hareketle tartışılacaktır. 

Anahtar Kelimeler

Sofra adabı, yemek törenleri, Denizli, iletişim, sosyokültürel işlev

Kaynakça

• Abdurrezzak, A. O. (2014). İşlevsel teori bağlamında yemek kültürünün iletişimsel yönü. Turkish Studies, 9/11, 1-16.
• Abrahamson, M. (1990). İşlevselcilik (çev. Nilgün Çelebi). Konya: Sebat Ofset.
• Akan, V. (2003). Birey ve toplum. Sosyolojiye giriş (Ed. İlhan Sezal). Ankara: Martı Kitap Yayınevi, 79-104.
• Akşit, M. A. (1991). Beslenmeye giriş. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Açık Öğretim Fakültesi Ders Kitapları.
• Arslan, M. (2011). Geçmişten günümüze denizli folkloru. Tanrıların kutsadığı vadi. İstanbul: Yapı Kredi Kültür Sanat Yayıncılık, 305-355.
• Arslan, P. (1997). Toplumun geleneksel yemek kültürünün değişimi- hızlı hazır yemek sistemine (fast food) geçiş. Türk mutfak kültürü üzerine araştırmalar No: 20 (haz: Kamil TOYGAR), Ankara: Türk Halk Kültürünü Araştırma ve Tanıtma Vakfı Yayınları, 29-34.
• Bayat, F. (2007). Türk mitolojik sistemi C. II, İstanbul: Ötüken.
• Baykara, T. (2001). Türk kültür tarihine bakışlar. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları.
• Beardsworth, A. vd. (2011). Yemek psikolojisi. (çev. Abdulbaki Dede). Ankara: Phoenix Yayınları.
• Bektaş, C. (2011). Bu ezgi kimin? (ed. Nezih Başgelen). İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Dalları Yayınları.
• Beşirli, H. (2010). Yemek, kültür ve kimlik. Milli Folklor, 22/87, 159-169.
• Beşirli, H. (2011). Türk kültüründe güç, iktidar, itaat ve sadakatin yemek sembolizmi esasında değerlendirilmesi. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, 58, 139-152.
• Bostancı, N. (2003). Toplum ve kültür. Sosyolojiye giriş (ed. İlhan Sezal). Ankara: Martı Kitap Yayınevi, 106-132.
• Bryan, S. T. (1988). Statü. Ankara: Doruk Yayınları.
• Bottomore, T. B. (1977). Toplumbilim (çev. Ünsal Oskay). Ankara: Doğan Yayınevi.
• Cüceloğlu, D. (2010). İnsan ve davranışı. İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Demir, Ö. ve Acar, M. (2002). Sosyal bilimler sözlüğü. Ankara: Vadi Yayınları.
• Denizli İl Yıllığı 1967, (1868). Devlet Yayını Baskısı, Ankara: Ay Yıldız Matbaası.
• Develioğlu, F. (1970). Osmanlıca- Türkçe ansiklopedik lûgat. Ankara: Aydın Kitabevi Yayınları.
• Doğan, İ. (2012). Sosyoloji, kavramlar ve sorunlar. Ankara: Pagem Akademi Yayınları.
• Doğanbey, N. (1989). Türk mutfak kültürü. II. Milletlerarası Yemek Kongresi (düz. Feyzi Halıcı). Ankara: Konya Kültür ve Turizm Vakfı Yayınları.
• Durugönül, E. (2003). Küreselleşme ve toplumlar. Sosyolojiye giriş (ed. İlhan Sezal). Ankara: Martı Kitap Yayınevi, 591-617.
• Düzgün, E. vd. (2015). Mezopotamya’dan günümüze mutfak kültürü. Journal of Tourism and Gastronomy Studies, 3/1, 41-47.
• Ekici, M. (2005). Çal Denizli yöresi düğün gelenekleri ve geleneksel Türk düğün yapısında meydana gelen değişmeler. Halk Kültüründe Değişim Unsurları Sempozyumu 2004, İstanbul, 184- 191.
• Erkal, M. E. (1995). Sosyoloji (Toplumbilimi). İstanbul: Der Yayınları.
• Fındıkoğlu, Z. F. (1949). Folklor ve etnografya kılavuzu. Ankara: Dil Tarih Coğrafya Fakültesi.
• Gıddens, A. (2009). Sosyoloji başlangıç okumaları (çev. Günceli Altaylar). İstanbul: Say Yayınları.
• Güler, S. (2010). Türk mutfak kültürü ve yeme içme alışkanlıkları. Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 26, 25-30.
• Gürsoy, D. (2004). Tarihin süzgecinde mutfak kültürümüz. İstanbul: Oğlak Yayıncılık.
• Günay, D. ve Parsa, A. F. (2012). Görsel göstergebilim. İstanbul: Es Yayınları.
• Güvenç, B. (2000). Türk kimliği. İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Haviland, W. (2002). Kültürel antropoloji (çev. Hüsamettin İnaç, Seda Çiftçi), İstanbul: Kaknüs Yayınları.
• Haydaroğlu, İ. (2003). Osmanlı saray mutfağından notlar. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Tarih Bölümü Tarih Araştırmaları Dergisi, 22 / 34, 1-9. İçli, G. (2011). Sosyolojiye Giriş. Ankara: Anı Yayıncılık.
• Kabaklı, A. (1989). Dede Korkut Kitabı’nda yemekler ve yemekle ilgili bazı törenler. İkinci Milletlerarası Yemek Kongresi (düz. Fevzi Halıcı). Konya: Konya Kültür ve Turizm Vakfı Yayınları, 185- 189.
• Kağıtçıbaşı, Ç. (1988). İnsan ve insanlar. İstanbul: Evrim Basım Yayım Dağıtım.
• Kaptan, Ş. T. (1988). Denizli’nin halk kültürü ürünleri C.1. Denizli: Yenigün Ofset.
• Kaplan, M. (2006). Kültür ve dil. İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Ken, B. (2014). Sosyolojiye giriş (çev. İbrahim Kaya). İstanbul: Say Yayınları.
• Kızılçelik, S. ve Yaşar, E. (1994). Açıklamalı sosyoloji terimleri sözlüğü. Ankara: Atilla Kitabevi.
• Korkmaz, E. (2010). Sofra. Simgeler sözlüğü. İstanbul: Anahtar Kitaplar Yay., 1085.
• Kök, Ş. (2007). Acıpayam yemek kültürü. I. Acıpayam Sempozyumu Bildirileri 1-3 Aralık 2003, Pamukkale Üniversitesi, Denizli.
• Lundberg A. vd. (1985). Sosyoloji C.1 (çev. Özer Ozankaya). Ankara: Işın Yayıncılık.
• Masala, A. (1989). Türkler ve yemek. II. Milletlerarası Yemek Kongresi (düz. Feyzi Halıcı), Konya Kültür ve Turizm Vakfı Yay., 12-14.
• Maslow, A. H. (1970). Motivation and personality (1943 basımlı “A theory of human motivation’ın genişletilmiş şekli). New York.
• Merdol, T. K. (2004). Türkiye’ye özgü beslenme rehberi. Ankara: Türkiye Halk Sağlığı Kurumu.
• Osan, M. (2002). Denizli İli Baklan İlçesi Dağal Kasabası geleneksel halk kültürü ürünleri. Yayımlanmamış Lisans Tezi, Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Denizli
• Ozankaya Ö. (1984). Toplumbilime giriş. Ankara: S Yayınları.
• Ozankaya, Ö. (1984). Temel toplumbilimleri sözlüğü (Genişletilmiş 3. Basım). Ankara: Savaş Yayınları.
• Ögel, B. (2000). Türk kültür tarihine giriş C. 4. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Ögel, B. (1988). Dünden bugüne Türk kültürünün gelişme çağları. İstanbul: Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı.
• Öger, A. (2014). Uygur ‘kök meşrebi’ üzerine bir değerlendirme. Uluslararası Uygur Araştırmaları Dergisi, 4, 71-88.
• Önür, N. (2002). Küreselleşen dünyada iletişim ve toplum. Ankara: Alp Yayınevi.
• Özer, İ. (2003). Toplumsal gelişme/ değişme. Sosyolojiye giriş (ed. İlhan Sezal). Ankara: Martı Kitap Yayınevi, 559-589.
• Özkalp, E. (2014). Sosyolojiye giriş. Bursa: Ekin Basın Yayım Dağıtım.
• Rıtzer, G. (2009). Toplumun McDonadlaşması. Sosyoloji başlangıç okumaları (ed. Anthony Giddens). İstanbul: Say Yayınları, 57-65.
• Sağır, A. (2012). Bir yemek sosyolojisi denemesi örneği Tokat mutfağı. Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 7/4, 2675-2695.
• Sayın, Ö. (1985). Sosyolojiye giriş. İzmir: Erdem Kitabevi.
• Schimmel, A. (2004). Tanrı’nın yeryüzündeki işaretleri (çev. Ekrem Demirli). İstanbul: Kabalcı.
• Sezal, İ. (2003). Toplum ve aile. Sosyolojiye giriş (ed. İlhan Sezal). Ankara: Martı Kitap Yayınevi.
• Sürücüoğlu, M. S. vd. (2005). Eski Türk besinleri ve yemekleri, Türk mutfak kültürü üzerine araştırmalar. Ankara: Türk Halk Kültürünü Araştırma ve Tanıtma Vakfı Yay. 7-53.
• Şemsioğlu, C. (2004). 20. yy. başlarında Denizli. Denizli: Sanatseverler Derneği Yay.
• Tezcan, M. (1991). Toplumsal ve kültürel değişme. Ankara: A.Ü. Eğitim Bilimleri Fakültesi.
• Tezcan, M. (1995). Sosyolojiye giriş. Ankara: A.Ü. Eğitim Bilimleri Fakültesi Yayınları.
• Tezcan, M. (2000). Türk ailesi antropolojisi. Ankara: İmge Kitabevi.
• Tezcan, M. (2000). Türk yemek antropolojisi yazıları. Ankara: T.C. Kültür Bakanlığı Yay.
• Tezcan, M. (2001). Yemek öğünleri ve türleri, Türk mutfak kültürü. (haz. Kamil Toygar). Ankara: Takav Matbaası, 171-173.
• Toker, T. (2009). Denizli ili kültür hayatı (düz. Hasan Kallimci), Denizli: Bilal Ofset.
• Tolan, B. (1975). Toplumbilimlerine giriş. Ankara: Adım Yayınları.
• Turner, B. S. (1988). Statü. Ankara: Doruk Yayınları.
• Uçar, İ. (2012). Kutadgu Bilig’de beden dili. Turkish Studies, 7/4, 3045-3058.
• Uğur F.; Tatlıcan N. ve Nerkiz M. (2012). Kale-Davas yöresinde ömrün üç toyu, Denizli Kaledavas Sempozyumu Bildirileri, 343-358.
• Unesco -1982. (2009). Mexico City declaration on cultural policies.
• Ülken, H. Z. (1969). Sosyoloji sözlüğü. İstanbul: Milli Eğitim Yayınevi.
• Yaman, R. (1989).Türklerde yemek yeme alışkanlıkları ve buna ilişkin davranış kalıpları. II. Milletlerarası Yemek Kongresi-1988 (düz. Feyzi Halıcı). Konya: Konya Kültür ve Turizm Vakfı Yayınları.
• Zencirkıran, M. (2015). Sosyoloji. Bursa: Dora Yayıncılık.