YABANCI DİL SINIFLARINDA TÜMLEÇ YAN CÜMLELERİNİN ÖĞRETİMİ: EŞDİZİMLİLİK VE SEMANTİK EĞİLİMLER TEMELLİ BİR YAKLAŞIM

Yıl 2019, Cilt: 8 Sayı: 3, 1709 - 1741, 03.10.2019

Nihal Çalışkan

Öz

Bu
çalışmada, “Konuşmaya başladı. Aramaktan çekiniyorum. Gitmesinde ısrar etmeliyiz. Geldiğini biliyorum. Gideceğini söyledi.” gibi kullanımlarda
görülen tümleç yan cümlesindeki fiilimsiler ile ana cümlenin fiili arasındaki
eşdizimlilik ilişkileri derlem temelli bir yaklaşımla ortaya konacak, bu
eşdizimlilikleri yöneten semantik ilişkiler açığa çıkarılarak Türkçenin
yabancı/ikinci dil olarak öğretiminde bu tür cümlelerin ele alınışına ilişkin
bir çerçeve oluşturulmaya çalışılacaktır. Tümleç yan cümlelerinde ana cümle
yükleminin seçiminde temel karşıtlık -mA ve -DIK ekleri arasındadır. Bu yüzden
çalışma, bu iki ekin en sık kullanılan yükleme hâli ekli biçimleriyle
sınırlandırılmıştır. Bu doğrultuda Türkçe Ulusal Derlemi’nden -mayı ve -duğunu
eşdizimliliklerinin bir listesi elde edilmiş, listedeki kelimelerden bağlam
içindeki kullanımlarına bakılarak tümleç yan cümlesiyle eşdizimlenen ana cümle
yüklemleri tespit edilmiştir. Tespit edilen yüklemler semantik açıdan tasnif
edilerek yabancılara Türkçe öğretiminde dikkat edilmesi gereken hususlara
işaret edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Tümleç yan cümleleri, adlaştırma, eşdizimlilik, kiplik, semantik eğilim, Türkçenin yabancı dil olarak öğretimi

Kaynakça

• Aksan, D. (2003). Her yönüyle dil (Ana çizgileri ile dilbilim). 2. Baskı, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Aksan, Y., Aksan, M., Koltuksuz, A., Sezer, T., Mersinli, Ü., Demirhan, U. U., …Yıldız, İ. (2012). Construction of the Turkish national corpus (TNC). Proceedings of the Eight International Conference on Language Resources and Evaluation (LREC, 2012), İstanbul, Türkiye, pp. 3223-3227.
• Amanvermez, F. (2013). Ortaokul öğrencilerinin yazılı anlatımda fiilimsi kullanma becerilerinin incelenmesi (İstanbul / Zeytinburnu ilçesi örneği). Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul: Marmara Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
• Arıcı, B. (2012). Çoklu zekâ destekli Türkçe dersi sunumunun ilköğretim sekizinci sınıf öğrencilerinin fiilimsileri kavrama durumlarına etkisi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Trabzon: Karadeniz Teknik Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
• Aslan, F. (ed.) (2013). İstanbul yabancılar için Türkçe ders kitabı, B1. İstanbul: Kültür Sanat Basımevi.
• Aslan, F. (ed.) (2013). İstanbul yabancılar için Türkçe ders kitabı, B2. İstanbul: Kültür Sanat Basımevi.
• Aygen, G. (2002). Finitiness, case and clausal architecture. Doctoral Dissertation, Harvard University.
• Balcı, M. ve Melanlıoğlu, D. (2016). Ana dili konuşuru olmayan öğreticilerin görüşlerine göre yabancı dil olarak Türkçe öğretimi. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, 5(2), 986- 1004.
• Balyemez, S. (2017). Türkçe öğretmenlerinin fiilimsi grupları konusundaki alan yeterliliklerine ilişkin bazı değerlendirmeler. International Journal of Languages’ Education and Teaching, 5(1), s. 562-587.
• Banguoğlu, T. (1986), Türkçenin grameri. 2. Baskı. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Barın, E. ve Başar, U. (2016). Yabancı dil olarak Türkçe öğrenen İranlıların isimleştirme sorunları ve çözüm önerileri. International Journal of Languages’ Education and Teaching. 4(2), 329-342.
• Barın, E., Çobanoğlu, Ş., Ateş, Ş., Balcı, M. ve Özdemir, M. (ed.) (2015). Yedi iklim Türkçe, B1. Ankara: Yunus Emre Enstitüsü Yayınları.
• Bayraktar, N. (2004). Türkçede fiilimsiler. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Bilgegil, M. K. (2009). Türkçe dilbilgisi. 3. Baskı, Erzurum: Salkımsöğüt Yayınevi.
• Çalışkan, N. (2014). Yüksek sıklıktaki adlar: zaman sözcükbiçimi üzerine derlem temelli bir inceleme (eşdizimlilikler, eiçimbirim dizileri, dil bilgisel örüntüler ve semantik prozodi). Pegem Akademi Yayınları, Ankara.
• Çimen, A. (2014). Ortaokul 4. sınıf öğrencilerinin yazılı anlatımda fiilimsileri kullanma becerileri üzerine bir değerlendirme. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Afyon: Afyon Kocatepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Csatö, Ё. Ä. (1999). Modalität in Türkischen komplementsätzen und ihre entsprechungen im Deutschen. (ed.) Lars Johanson & Jochen Rehbein, Türkisch und Deutsch im Vergleich (Turcologica 39). Wiesbaden: Harrassowitz, pp. 23-32.
• Csatö, Ё. Ä. (2010). Two types of complement clauses in Turkish. (ed.) Boeschoten, H. & Rentzsch, J., Turcology in Mainz, Wiesbaden: Harrassowitz, pp. 107-122.
• Dietrich, A. P. (1995). An analysis of subordinate clauses in Turkish. Dilbilim Araştırmaları. 182-196.
• Erdem, M. (2011). Türkçede çekim ve yapım eklerinin özellikleri ve sınırları. Bilig, 58, 71-90.
• Ergin, M. (1995). Üniversiteler için Türk dili. İstanbul: Bayrak Yayınları.
• Erguvanlı-Taylan, E. (1996). Aspects of control in Turkish. (ed.) B. Rona, Current Issues in Turkish Linguistics: Proceedings of the Fifth International Conference on Turkish Linguistics, Hitit Yayınevi, Ankara, pp. 47-61.
• Erguvanlı-Taylan, E. (1998). What determines the choice of nominalizer in Turkish nominalized complement clauses? (ed.) Caron, B., Proceedings of the 16th International Congress of Linguistics, Oxford: Pergamon.
• Erten, N. B. (2017). Türkiye Türkçesinde -ma ekinin yapım eki olarak işlevleri. Tarih Kültür ve Sanat Araştırmaları Dergisi, 6(6), 556-563.
• Gencan, T. N. (1978). Dilbilgisi. İstanbul: Kanaat Yayınları.
• Gülsevin, G. (2001). Türkiye Türkçesinde birleşik zarf-fiiller. AKÜ Sosyal Bilimler Dergisi, 2(2), 122-143.
• Gülsevin, S. (2016). –DIK/(y)ACAK+iyelik yapılarının öznelerinde ilgi ekinin kullanılması üzerine. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, 4(3), 889-898.
• Güney, N. (2011). İlköğretim II. kademede fiilimsilerin öğretiminde aktif öğrenmenin başarı, tutum ve kalıcılığa etkisi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Konya: Selçuk Üniversitesi.
• Hannoud, S. A. (2016). Arapça konuşurlara Türkçe isim-fiillerin öğretimi hakkında bir araştırma (Ürdün Örneği). Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara: Hacettepe Üniversitesi, Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü.
• Hopurcuoğlu, A. (2010). Okul öncesi eğitimine devam eden Türk çocuklarının dil gelişimi açısından fiilimsi kullanımlarının incelenmesi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Hatay: Mustafa Kemal Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü. http://www.ucs.mun.ca/~emurphy/fiprograms.html
• Karahan, L. (1993). Türkçede birleşik cümle problemi. Türk Gramerinin Sorunları Toplantısı, Türk Dil Kurumu, 22-23 Ekim, Ankara, s. 19-23.
• Karahan, L. (1999). Türkçede söz dizimi, Ankara: Akçağ Yayınları,.
• Karakoç, B. (2013). On Obligatory Control in Turkish and Noghay Complement Clauses. Tehlikedeki Türk Dilleri Dergisi, 2(2), 303-323.
• Karakoç, B. ve Herkenrath, A. (2016). Clausal complementation in Turkish and Noghay in a semantic perspective. Boye, K., Kehayov, P. (ed.), Complementizer Semantics in European Languages, De Gruyter Mouton, Berlin.
• Karasoy, Y. (2004). Türkçede -ma (me) ekinin yeri. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 16, 1-14.
• Kennelly, S. (1996). Turkish subordination (Tense, CP, +Case). (ed.) Ahmet Konrot, Modern Studies in Turkish Linguistics. Proceedings of the 6th International Conference on Turkish Linguistics, Eskişehir, Turkey.
• Ketrez, N. (2012). A student grammar of Turkish. Cambridge: Cambridge University Press.
• Korkmaz, Z. (2009). Türkiye Türkçesi grameri: Şekil bilgisi. 3. Baskı, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
• Kornflit, J. (2007). Verbal and nominalized finite clauses in Turkish. (ed.) Nikolaeva, I., Finiteness: Theoretical and emprical foundations, pp. 305-332, Oxford: Oxford University Press.
• Kornflit, J. (1985). Case marking, agreement, and empty categories in Turkish. Doctoral Dissertation, Harvard University.
• Kural, M. (1993). V-TO (-I-TO)-C in Turkish. UCLA Occasional Papers in Linguistics, 11.
• Lees, R. B. (1965). Turkish nominalizations and the problem of ellipsis. Foundations of Language, 1, 112-121.
• McEnery, T., Xiao, R. and Tono, Y. (2006). Corpus-based language studies: An Advanced Resource Book. Lodon: Routledge.
• Millî Eğitim Bakanlığı (2018). Türkçe dersi öğretim programı. Ankara: Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığı.
• Nassaji, H. and Fotos, S. (2011). Teaching grammar in second language classrooms: integrating form-focused instruction in communicative context. New York: Routledge.
• Özkan, B. (2017). Türkiye Türkçesinde fiilimsiler. Proje Raporu, Tübitak 1001-114R033. https://trdizin.gov.tr/publication/show/pdf/project/TVRjME5UZzQ= Erişim Tarihi: 01.07. 2018.
• Palmer, F.R. (1986). Mood and modality. Cambridge: Cambridge University Press.
• Predolac, E. (2017). The Syntax of sentential complementation in Turkish. Doctoral Dissertation, Cornell Universty.
• Şahin, S. (2015). 5-6 Yaş çocuklarının sözlü anlatımlarında bağdaşıklık araçları ve fiilimsi kullanımı. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Hatay: Mustafa Kemal Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Say, B., Zeyrek, D., Oflazer, K., Özge, U. (2002) Development of a corpus and a TreeBank for present-day written Turkish. (Edt.) K. İmer ve G. Doğan, Proceedings of the Eleventh International Conference of Turkish Linguistics, Eastern Mediterranean University, Cyprus, August, pp. 183-192.
• Słodowicz, S. (2007). Complement control in Turkish. (Edt.) Stiebels, B., ZAS Papers in Linguistics, 47, 125-157.
• Swain, M. and Lapkin, S. (1982). Evaluating bilingual education: A Canadian case study. Clevedon, UK: Multilingual Matters.
• Uzun, N. E. (ed.) (2011).Yeni Hitit yabancılar için Türkçe ders kitabı, temel düzey. Tömer, Ankara Üniversitesi.
• Uzun, N. E. (ed.) (2011).Yeni Hitit yabancılar için Türkçe ders kitabı, orta düzey. Tömer, Ankara Üniversitesi.
• Yılmaz, Y. (2012). -mAk ve -mA eklerinin hâl ekleriyle münasebeti. Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 7(2), 1267-1280.