KISSA-İ ANTER: TOPKAPI SARAYI MÜZESİ KÜTÜPHANESİ’NDEKİ EL YAZMASI NÜSHALARIN TANITIMI VE DEĞERLENDİRİLMESİ

Yıl 2020, Cilt: 9 Sayı: 1, 48 - 79, 15.03.2020

Muhammed İkbâl Güler

Öz

VI. yüzyılda yaşamış, kahramanlığı ve şairliği ile ün salmış Anter bin Şeddâd’ın hayatı etrafında oluşturulan destansı hikâye Sîretü’l-Anter, asırlarca ülkeden ülkeye dolaşmıştır. Sîretü’l-Anter’in Türkçedeki izlerine ise XV. yüzyılda Fatih Sultan Mehmed Han’ın emriyle yapılan “Kıssa-i Anter” adlı tercümeyle rastlanmaktadır. Bu tercümenin mukaddimesinde verilen bilgilere göre Türkçedeki serüveni XV. yüzyıldan daha öncelere dayanan Anter hikâyesi, tespit ettiğimiz el yazması eserlere düşülen farklı tür kayıtlardan hareketle Osmanlı coğrafyasında padişahlardan saray ahalisine, farklı kademelerdeki askerlerden kahvehanelerdeki halka kadar toplumun birçok kesimi tarafından okunmuştur.
Çalışmamızın konusunu Anter’in hayatı, Sîretü’l-Anter ile alakalı tespitler ve bunların akabinde Kıssa-i Anter’e ve Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi’nde bulunan 9 el yazması nüshaya ait bilgiler oluşturmaktadır.
Çalışmamızın temel amacı ise bir dil ve kültür hazinesi olan bu eseri Türk kamuoyu ve ilim âleminin gündemine taşımaktır. Tarama Sözlüğü’ne de kaynaklık etmiş bu esere dair sözlükte verilen bilgilerle Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi Türkçe Yazmalar Kataloğu’nda geçen bilgiler incelenerek eksik ve hatalı yerler düzeltilmiştir. Ulaştığımız en önemli sonuçlardan biri Fatih Sultan Mehmed’in emriyle tercüme edilen Kıssa-i Anter’in bilinenin aksine XIV. yüzyıla değil XV. yüzyıla ait olduğudur.

Anahtar Kelimeler

Kıssa-i Anter, Topkapı Sarayı, cild, kırâat kaydı

Kaynakça

• Anadolu Ajansı. (2020). Nitelikli Türkçe-Arapça edebiyat çevirmeni eksikliği var. Erişim tarihi: 30.07.2018. https://www.aa.com.tr/tr/egitim/nitelikli-turkce-arapca-edebiyat-cevirmeni-eksikligi-var/1015387.
• Antar (company). Wikipedia the free encyclopedia. Erişim tarihi: 06.03.2019. https://en.wikipedia.org/wiki/Antar_(company).
• Arslan, M. (2003). Aynî-sâkînâme. İstanbul: Kitabevi Yayınları.
• Aydın, C. (1988). Anter hikâyesi. Türk Edebiyatı Dergisi, 175, 65-67.
• Bayatlı, N. Y. (2011). Irak Türkmenlerinde hikâye anlatma geleneği ve Köroğlu anlatmaları. Uluslararası Köroğlu, Bolu Tarihi ve Kültürü Sempozyumu Bildirileri, 17-18 Ekim 2009, Bolu: Abant İzzet Baysal Üniversitesi Bolu Halk Kültürünü Araştırma ve Uygulama Merkezi (BAMER) Yayınları, 179-193.
• Baykal, İ. (1958). Fatih Sultan Mehmed’in hususi kütüphanesi ve kitabları. Vakıflar Dergisi, IV, 77-84.
• Bayram, N. (2019). Makâle-i Re'îsü'l-Eshıyâ Hâtem-i Tay ve Anter (Gevrek-Zâde Hâfız Hasan) [Çeviri yazılı metin]. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Samsun: Ondokuz Mayıs Ünı̇versı̇tesı̇ Sosyal Bı̇lı̇mler Enstı̇tüsü.
• Beyoğlu, C. (2019). ͨ Anternāme 5. cilt (İnceleme-metin-tıpkıbasım). Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul: Beykent Ünı̇versı̇tesı̇ Sosyal Bı̇lı̇mler Enstı̇tüsü.
• Biçer, B. (2005). Firdevsî-i Rûmî ve tarihçiliği. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Konya: Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Bilgin, O. (2013). Yazma. Türkiye Diyanet Vakfı İslam ansiklopedisi, c. 43, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay., s. 369-373.
• Blachère, R. (2010), ‘Antere. (Çev. Süleyman Tülücü), Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 33, 211-219.
• Boratav, P. N. (1982). Folklor ve edebiyat 1. Adam Yayınları.
• Crichton, A. (1838). The History of Arabia Ancient and Modern (Vol. I). New York: Harper and Brothers.
• Çalışkan, A. (2017). Sebâtî ve Divânı’ndan seçmeler. Ankara: Kurgan Edebiyat Yayınları.
• Defter-i Kütüb (1502). Magyar Todomanyos Akademia Künyvtara Keleti Gyüjtement. Török F.39. (Macaristan). Erişim tarihi: 30.07.2018. http://real-ms.mtak.hu/id/eprint/50.
• Demir, E. (2019). Kıssa-i Anter (3. Cilt / H.1147 / 1b-205a) [İnceleme-metin-sözlük]. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Samsun: Ondokuz Mayıs Ünı̇versı̇tesı̇ Sosyal Bı̇lı̇mler Enstı̇tüsü.
• Demir, N. (2011). Türk düşünce dünyasında Hazret-i Ali. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi, 60, 85-104.
• Demirayak, K. (2009). Arap edebiyatı tarihi I (Câhiliye Dönemi). Erzurum: Fenomen Yayınları.
• Dereli, Ü. (2003). Ca’ferî’nin hayatı, eseri, edebî kişiliği ve divanının tenkitli metni. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Denizli: Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Efendioğlu, S. ve Sümbüllü, Y. Z. (2012). Erzurumlu Mustafa Darîr, yüz hadis yüz hikâye'si ve yeni nüshaları. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 1(32), 15-35.
• Erbilli, E. H. M. (2012). Osman Mazlûm ve divânçesi (hayatı, edebî kişiliği ve eserleri). Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Konya: Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Erkan, M. (1993). Darîr. Türkiye Diyanet Vakfı İslam ansiklopedisi, c. 8, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay., s. 498-499.
• Erünsal, İ. E. (2014). Fatih Sultan Mehmed’in ilgi duyduğu kitaplar ve kütüphanesi. Fethi Gören Şehirden İstanbul’un Fethine ve Fatih’ine Bakış, İstanbul: Üsküdar Belediyesi.
• Evliya Çelebi. (2005). Evliya Çelebi seyahatnamesi. I. Kitap. Hazırlayanlar: Yücel Dağlı, Seyit Ali Kahraman, Robert Dankoff, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Goldziher, I. (1986, Temmuz). İspanya Arapları ve İslâm - doğu Araplarıyla mukayeseli Olarak, İspanya Araplarının İslâm’ın tekamülündeki yeri. İsmail Hakkı Ünal (çev.), İslâmi Araştırmalar Dergisi, 1, 80-99.
• Goldziher, I. (2016). Klasik Arap literatürü. İstanbul: Vadi Yayınları.
• Göçemen, Y. (2015a). ʻAntere b. Şeddâd’ın hayatı ve şiirlerinde hamâset teması. Sosyal Bilimler Dergisi, 5(10), 46-80.
• Göçemen, Y. (2015b). Muallaka Şaı̇rı̇ Antere b. Şeddâd’ın Hayatı ve şı̇ı̇rlerı̇nı̇n dı̇l ve tema yönünden tahlı̇lı̇. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Kahramanmaraş: Kahramanmaraş Sütçü İmam Ünı̇versı̇tesı̇ Sosyal Bı̇lı̇mler Enstı̇tüsü.
• Göçemen, Y. (2016). Antere b. Şeddâd'ın şiirlerinde tasvir. Kilis 7 Aralık Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 3(4), 69-98.
• Gökyay, O. Ş. (1930?). Arap edebiyatında zenci şairler ve Suhaym divanı. Yayımlanmamış Lisans Bitime Tezi, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi.
• Güler, M.İ. (2019). Kıssa-i Anter (1. Cilt / H.1145) [inceleme-metin-sözlük]. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Samsun: Ondokuz Mayıs Ünı̇versı̇tesı̇ Sosyal Bı̇lı̇mler Enstı̇tüsü.
• Karagöz, T. (2019). Kıssa-i Anter (K. 889 Birinci Cilt 1a-150b). Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Samsun: Ondokuz Mayıs Ünı̇versı̇tesı̇ Sosyal Bı̇lı̇mler Enstı̇tüsü.
• Karaköse, S. (2017). Nev’î-zâde Atâyî Dîvânı. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Kırımlı, Ö. (2020). Kıssa-i Anter (3. Cilt 409a-614b) [inceleme-metin-sözlük]. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Samsun: Ondokuz Mayıs Ünı̇versı̇tesı̇ Sosyal Bı̇lı̇mler Enstı̇tüsü.
• Heller, B. (1997). Sîret-i Anter. MEB İslâm ansiklopedisi (C X, 703-707). Eskişehir: Milli Eğitim Bakanlığı.
• Karatay, F. E. (1961). Topkapı Sarayı müzesi Türkçe yazmalar kataloğu, c. II. İstanbul: Topkapı Sarayı Müzesi.
• Kavruk, H. (2016). Eski Türk Edebiyatında Mensûr hikâyeler. Ankara: Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• Kıssa-i Anter b. Şeddâd el-Absî - Arşiv No: H.1147. Türkiye yazma eserler kurumu başkanlığı yazma eserler web sitesi. Erişim tarihi: 30.07.2018. http://yazmalar.gov.tr/eser/kissa-i-anter-b-seddad-el-absî/116330.
• Kıssa-i Anter b. Şeddâd el-Absî - Arşiv No: H.1149. Türkiye yazma eserler kurumu başkanlığı yazma eserler web sitesi. Erişim tarihi: 07.05.2019. http://yazmalar.gov.tr/eser/kissa-i-anter-b-seddad-el-abs%C3%AE/88957.
• Köprülü, F. (1999). Edebiyat araştırmaları. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Meriç, C. (2008). Kırk Ambar, C. I. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Muhtar, C. (1991a). Antere. Türkiye Diyanet Vakfı İslam ansiklopedisi, c.III, 237. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Muhtar, C. (1991b). Antere Kıssası. Türkiye Diyanet Vakfı İslam ansiklopedisi, c.III, 237-238. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Namık Kemâl. Kemâl Bey’in bir makalesi. Şark Mecmuası. 1(5), 97-101.
• Okatan, H. İ. (1995). Kafzâde Fâ’izî -hayatı eserleri sanatı-tenkitli divan metni. Yayımlanmamış Doktora Tezi, İzmir: Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Özkırımlı, A. (1982). Anternâme. Türk Edebiyatı ansiklopedisi, C. 1, 115. İstanbul: Cem Yayınları.
• Seyyid Eyyûb bin Sıddîk. (2017). Menâkıb-ı Çihâr Yâr-i Güzîn. Hüseyin Hilmi Işık (haz.), İstanbul: Hakîkat Kitâbevi.
• Sezen, L. (1991). Halk edebiyatında hamzanâmeler. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Tahkîkât-ı Edebiyye sütunları. (1919). Servet-i Fünûn (1429), 360.
• Tanrıbuyurdu, G. (2006). Eşref Paşa Dîvânı (inceleme, transkripsiyonlu metin, nesre çeviri). Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Kocaeli: Kocaeli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Tarama sözlüğü. (2009). C. I. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• The Staatsbibliothek zu Berlin. Ms.or.fol.4079
• Thornycroft Antar. Wikipedia the free encyclopedia. Erişim tarihi: 06.03.2019. https://en.wikipedia.org/wiki/Thornycroft_Antar.
• Tokay, Y. (2017). Kitâbu Gülistân Bi't-Türkȋ'de geçen deyimler üzerine kavramsal bir tasnif denemesi II. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, 6(2), 611-637.
• Topal, A. (2017). Klasik Türk şiirinde çâr-ender-çâr şiirler. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 60, 67-94.
• Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi. H.1145, H.1146, H.1147, H.1148, H.1149, A.3113, A.3114, K.889, K.890.
• Topuzoğlu, T. R. (1994). Ebü’l-Esved ed-Düelî Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, c.X, 311-313. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Tülücü, S. (1999). Muallaka şâirlerinden Antere. EKEV Akademi Dergisi, 4, 15-22.
• Ünver, N. ve Kaya, D. (?). Yazma kitaplar. Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Web Sitesi. Erişim tarihi: 30.07.2018. http://www.yazmalar.gov.tr/sayfa/yazma-kitaplar/9.
• Ünver, S. (1958). II. Sultan Bâyezid’in Edirne’deki vakıf kitaplarına dair. Vakıflar Dergisi, IV, 105-106.
• Yaltkaya, Ş. (2007). ‘Arap Edebiyatı’ adlı makalenin sadeleştirmesi. Sadeleştiren: Ali Yılmaz, C.Ü. İlahiyat Fakültesi Dergisi, 11(2), 467-492.
• Yılmaz, K. H. (2017). Diyarbakırlı Hâmî Ahmed Divanı. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Yılmaz, K. (2001). Güftî ve Teşrîfâtü’ş-şu’arâsı. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları.