ESKİ TÜRK DİNİNDE METAFİZİK VE HİKMET

Yıl 2020, Cilt: 9 Sayı: 1, 425 - 439, 15.03.2020

Ahmet Pirinç

Öz

Orta Asya coğrafyasının kadim toplumlarından biri de Türklerdir. Bu geniş coğrafyada tarihin belirli dönemlerinde bazı Türk boyları farklı dinî tecrübeler yaşamış olsa da ana kitlede daima bir “Tanrı” tasavvuru ve “kutsal varlık” anlayışı var olagelmiştir. Türklerin kutsala ilişkin geliştirdikleri tasavvur yalın bir metafizik düşünceye, basit bir şekilde tasarlanmış kozmolojik öğelere ve bu iki temel perspektifin ahlâkî bir bakış açısıyla değerlendirilip içselleştirildiği hikmet anlayışına dayandırılmıştır. Hakikat merkezli Türk dinî düşüncesi hikmet geleneğine uygun olarak bilgi, cesaret ve kanaatkârlık şeklinde kendini üç ahlaki erdem üzerinden tanımlamıştır. Bundan dolayı Türklerin dünya görüşleri, kozmolojik yaklaşımları, varlık anlayışları, devlet felsefeleri ve toplum teorileri bir yönüyle metafiziksel düşünceye bir diğer yönüyle de ahlakî erdemler üzerine inşa edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

İslam felsefesi, eski Türk dini, tanrı, hikmet, metafizik

Kaynakça

• Bayat, F. (2007a). Türk mitolojik sistemi-1. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Bayat, F. (2007b). Türk mitolojik sistemi-2. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Bayrakdar, M. (1998). İslam felsefesine giriş. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Birol, N. (2007). Türklerin İslamiyet’i kabul etmeleri ve ilk Müslüman Türk devletleri. Türk Tarihi ve Uygarlığı. (ed. Reşat Genç, İsmail Cansız), İstanbul: Lisans Yayınları.
• Candan, E. (2015). Türkler’in kültür kökenleri. İstanbul: Sınır Ötesi Yayınları.
• Çoruhlu, Y. (2002). Türk mitolojisinin anahatları. İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• Ergin, M. (2009). Orhun abideleri. İstanbul: Boğaziçi Yayınları.
• Esin, E. (2001). Türk kozmolojisine giriş. İstanbul: Kabalcı Yayınları.
• Gökalp, Z. (1976). Türk töresi. (haz. Hikmet Dizdaroğlu). Ankara: Kültür Bakanlığı Ziya Gökalp Yayınları.
• Gömeç, S. (2012). Türk kültürünün ana hatları. Ankara: Berikan Yayınevi.
• Gömeç, S. Y. (2015). Türk destanlarına giriş. Ankara: Berikan Yayınevi.
• Günay, Ü. (2000). Din sosyolojisi. İstanbul: İnsan Yayınları.
• Günay, Ü. ve Güngör, H. (2007). Başlangıçlarından günümüze Türklerin dinî tarihi. İstanbul: Rağbet Yayınları.
• Güngör, H. (1998). Türk bodun bilimi araştırmaları. Kayseri: Kıvılcım Yayınları.
• Has Hâcip, Y. (1994). Kutadgu bilig. (çev. Reşid Rahmeti Arat). Ankara: Türk Tarihi Kurumu Basımevi.
• İnan, A. (2015). Tarihte ve bugün Şamanizm / materyaller ve araştırmalar. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• İzgi, Ö. (2014). Orta Asya Türk tarihi araştırmaları. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Kafesoğlu, İ. (1997). Türk millî kültürü. İstanbul: Ötüken Yayınları.
• Kalın, İ. (2015). Akıl ve Erdem Türkiye’nin toplumsal muhayyilesi. İstanbul: Küre Yayınları.
• Kılıç, S. ve Albayrak, İ. (2016). Prof. Dr. Harun Güngör’ün dinler tarihi bilimindeki yeri. Kayseri: Tezmer.
• Kitapçı, Z. (1994). Yeni İslam tarihi ve Türkler. Konya: Damla Ofset Baskıcılık.
• Koca, S. (2011). Selçuklu Devri Türk tarihinin temel meseleleri. Ankara: Berikan Yayınevi.
• Kutluer, İ. (1998). Hikmet. Türkiye Diyanet Vakfı İslam ansiklopedisi. C.17. İstanbul: TDV. 503-511.
• Küçük, A., Tümer, G. ve Küçük, M. A. (2017). Dinler tarihi. Ankara: Berikan Yayınevi.
• Laypanov, K. T. ve Miziyev, İ. M. (2014). Türk halklarının kökeni. (Çev. Hatice Bağcı). İstanbul: Selenge Yayınları.
• Olguner, F. (2013). Fârâbî. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Olguner, F. (2017). Türk-İslam düşüncesi üzerine. Ötüken Neşriyat.
• Ögel, B. (1978). Türk kültür tarihine giriş I. İstanbul: Millî Eğitim Basımevi.
• Ögel, B. (1984). İslamiyetten önce Türk kültür tarihi. (2. Baskı). Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Ögel, B. (2010). Türk mitolojisi Cilt. I, 5. Baskı, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Özden, H. Ö. (2015). Resimli Türk düşünce tarihi. İstanbul: Arı Sanat Yayınları.
• Roux, J. (2012). Türklerin tarihi Pasifik’ten Akdeniz’e 2000 yıl. (çev. Aykut Kazancıgil, Lale Arslan Özcan). İstanbul: Kabalcı Yayınları.
• Roux, J. (2014). Orta Asya tarih ve uygarlık. (çev. Lale Arslan Özcan). İstanbul: Kabalcı Yayınları.
• Sakaoğlu, S. & Duymaz, A. (2018). İslamiyet öncesi Türk destanları. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Tanyu, H. (1980). İslamlıktan önce Türklerde tek tanrı inancı. Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi.
• Taş, İ. (2017 a). Türk-İslam düşüncesi yazıları. Konya: Palet Yayınları.
• Taş, İ. (2017 b). Türk düşüncesinde kozmogoni-kozmoloji. Konya: Palet Yayınları.
• Turan, O. (1993). Türk cihan hâkimiyeti mefkûresi tarihi (Türk dünya nizâmının millî, İslamî ve insanî esasları). İstanbul: Boğaziçi Yayınları.
• Turan, O. (2009). Selçuklular tarihi ve Türk – İslam medeniyeti. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Ülken, H. Z. (2013). Türk tefekkürü tarihi. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.