DÎVÂNU LUGÂTİ’T-TÜRK’TE HALK HEKİMLİĞİ BÜYÜSEL VE RASYONEL TEDAVİ YÖNTEMLERİ

Yıl 2020, Cilt: 9 Sayı: 4, 1348 - 1358, 15.12.2020

Masattaş âdem

Öz

XI. yüzyılda Kaşgarlı Mahmut tarafından bir sözlük hazırlamak maksadıyla kaleme alınan Dîvânu Lugâti’t-Türk, açıkladığı madde başı kelimeler ile doğrudan ya da dolaylı olarak Türk tarihi, coğrafyası ve kültürüne dair çeşitli konulara temas etmiştir. Dîvânu Lugâti’t-Türk’ün bahsi geçen şekilde münasebet kurup, muhatap aldığı konulardan biri de halk hekimliğidir. Çeşitli isimler ile adlandırılan halk hekimliği insanların koruma, korunma ve tedavi etme kaygılarının bir sonucu olarak ortaya çıkmış ve kendine has bazı sağaltma metotları geliştirmiştir. Halk hekimliğinin tedavi yöntemleri, büyüsel ve rasyonel nitelikteki işlem ve uygulamalar etrafında şekillenmektedir. İhtiva ettiği malzeme itibariyle ansiklopedik bir sözlük olan Dîvânu Lugâti’t-Türk tıbbi terminoloji bakımından zengin bir birikime, ciddi bir kavram dünyasına sahiptir. Ancak bunlar arasında yer alan tedavi yöntemleri, nitelik bakımından başlı başına özel bir dikkati ve sınıflamayı gerekli kılar. Söz konusu gereklilik bu çalışmanın çıkış noktasını oluşturmaktadır. Dolayısıyla bu araştırmada, “Dîvânu Lugâti’t-Türk’ün ihtiva ettiği halk hekimliği tedavi yöntemlerinden hangileri büyüsel ve rasyonel niteliktedir?” sorusunun cevabı aranmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Dîvânu Lugâti’t-Türk, halk hekimliği, tedavi, büyüsel tedaviler, rasyonel tedaviler

Kaynakça

• Acıpayamlı, O. (1978). Halkbilim terimleri sözlüğü. Ankara: TDK Yay.
• Acıpayamlı, O. (1989). Türkiye folklorunda halk hekimliğinin morfolojik ve fonksiyonel yönden incelenmesi. Türk Halk Hekimliği Sempozyumu Bildirileri, 23-25 Kasım 1988, Ankara, s. 1-8.
• Akarpınar, R. B. ve Arslan, M. (2010). Tekke-tasavvuf edebiyatı. Türk Halk Edebiyatı El Kitabı. Ankara: Grafiker Yay., s. 339-392.
• Akkoyunlu, Z. ve Çınar, A. A. (1994). Divanü Lügâti’t-Türk’te halk hekimliği. Türk Kültürü, XXXII (371), 162-171.
• Altıntaş, A. (1983). Divanü Lügati’t-Türk’teki tıbbi bilgiler. Türk Dünyası Araştırmaları, 25, 136-148.
• Bayat, A. H. (2002). İslâm öncesi Orta Asya Türk dünyasında tababet. Türkler, C. 3, Ankara, s. 449-459.
• Bayat, A. H. (2003). Dîvânu Lûgâti’t-Türk’te tıbbi terminoloji. Yeni Tıp Tarihi Araştırmaları, 9, 103-122.
• Bayat, A. H. (2016). Tıp tarihi. İstanbul: Zeytinburnu Belediyesi.
• Bilge, K. R. (1970). Divanü Lûgati’t-Türk ve Emirî Efendi. Türk Kültürü, 88, 253-270.
• Boratav, P. N. (2013). 100 soruda Türk folkloru. Ankara: Bilgesu Yay.
• Çobanoğlu, Ö. (2001). Türk mitolojisi. Türk Dünyası Edebiyat Tarihi C.1, Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yay.
• Çobanoğlu, Ö. (2015). Halkbilimi ve kuramları ve araştırma yöntemleri tarihine giriş. Ankara: Akçağ Yay.
• Çobanoğlu, Ö. (2016). Halk edebiyatına giriş I. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi AÖF Yay.
• Ekici, M. (2010). Kuramlar ve yöntemler. Türk Halk Edebiyatı El Kitabı. Ankara: Grafiker Yay., s. 57-92.
• Ercilasun, A. B. (2008). Başlangıçtan yirminci yüzyıla Türk dili tarihi. Ankara: Akçağ Yay.
• Ercilasun, A. B. ve Akoyunlu, Z. (2018). Kâşgarlı Mahmud Dîvânu Lugâti’t-Türk Giriş-Metin-Çeviri-Notlar-Dizin. Ankara: TDK Yay.
• Frazer, J. G. (2004). Altın dal dinin ve folklorun kökleri ı. (Çev.: M. H. Doğan), İstanbul: Payel Yay.
• Genç, R. (1997). Kaşgarlı Mahmud’a göre XI. yüzyılda Türk dünyası. Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yay.
• Gündüz Alptürker, İ. (2020). Somut olmayan kültürel miras bağlamında bir amulet/nazarlık örneği: çaltı. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, (9)2, 706-717.
• Güneş, B. (2018). Halk hekimliğine ilgi çekici bir adlandırma: Türk’e çare. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, 7(2), 1055-1067.
• Hufford, D. J. (2007). Halk hekimleri. (Çev.: Mustafa Sever), Milli Folklor, 73, 73-80.
• Hufford, D. J. (2009). Halk hekimleri. (Çev.: Mustafa Sever), Halkbiliminde Kuramlar ve Yaklaşımlar 3. Ankara: Geleneksel Yay., s. 382-390.
• Kaçalin, M. S. (1994). Dîvânü Lügâti’t-Türk. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C.9, İstanbul, s. 446-449.
• Killi, G. (2008). Türk diyalektoloji araştırmalarının eşsiz kaynağı Dîvânu Lugâti’t-Türk. Kâşgarlı Mahmut Kitabı. Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yay., s. 375-403.
• Köprülü, M. F. (2014). Edebiyat araştırmaları I. İstanbul: Alfa Yay.
• Malinowski, B. (1999). İlkel toplum. (Çev.: H. Portakal), Ankara: Öteki Yay.
• Örnek, S. V. (1973). Budunbilim terimleri sözlüğü. Ankara: TDK Yay.
• Örnek, S. V. (2014). 100 soruda ilkellerde din, büyü, sanat, efsane. Ankara: Bilgesu Yay.
• Saygı, E. (2018). İnebolu halk kültüründe halk hekimliği. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Kocaeli: Kocaeli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Tryjarski, E. (1992). Medical terminology in Mahmûd Al-Qastarî’s-Dıwân. Türk Kültürü Araştırmaları, XXX(1-2), 251-255.
• Yoder, D. (2009). Halk tıbbı ve modern tıp. (Çev.: S. Yoğurtçuoğlu ve A. Gülüm), Halkbiliminde Kuramlar ve Yaklaşımlar 3. Ankara: Geleneksel Yay., s. 391-397.