METİNSELLİK İLE YAZINSALLIK KAVRAMI VE HASAN ALİ TOPTAŞ’IN BİR DÜNYANIN AKŞAM RESMİ ÖYKÜSÜNÜN METİNSELLİK İLE YAZINSALLIK BAĞLAMINDA İNCELENMESİ

Yıl 2021, Cilt: 10 Sayı: 4, 1371 - 1392, 15.12.2021

Enser Yılmaz

Öz

Metinsellik temelde bağdaşıklık ve tutarlılık ölçütlerine dayanarak metni, dilbilgisel açıdan tahlil etmeye çalışan bir yöntemdir. Bağdaşıklık ve tutarlılık metinselliğin iki önemli unsuru olarak karşımıza çıkar. Bağdaşıklıkta bir metni oluşturan dilsel ögelerin birbiri ile olan ilişkisi ve oluşturdukları düzene, tutarlılıkta ise metnin mantıksal işleyişine dikkat edilir. Tutarlık, birçok noktadan bağdaşık ögelerinin oluşturduğu anlamsal bütünlükten kaynaklandığı için bağdaşıklıkla ilişkili olarak ele alınır. Sıradan metinleri, bağdaşıklık ve tutarlılık ölçütleriyle inceleyip metinsellik açısından çıkarımda bulunmak oldukça kolaydır. Fakat imgesel dilin kullanıldığı ve konuşma dilinin çoğu zaman terkedildiği edebî eserleri metinsellik ölçütlerine göre incelemek zahmetli ve farklı bakış açılarına başvurmayı gerektiren bir süreçtir. Her şeyden önce edebî eseri anlamak sadece metinsellik ölçütleriyle gerçekleştirilemez. Çünkü edebî eserin aynı zamanda sanatsal yönüne işaret eden ve metinsel özellikleriyle de ilişkili olan yazınsallık özelliği söz konusudur. Metni daha iyi anlayabilme adına metinsellik ölçütleriyle birlikte yazınsallık özelliğinin de ortaya konulması elzemdir. Bu çalışmada metinsellik ve yazınsallık kavramları üzerinde durulduktan sonra Hasan Ali Toptaş’ın Bir Dünyanın Akşam Resmi öyküsü metinsellik ve yazınsallık bağlamında tahlil edilecektir.

Anahtar Kelimeler

Metinsellik, Yazınsallık, Hasan Ali Toptaş, Bir Dünyanın Akşam Resmi

Kaynakça

• Doğan, A. (2006). Anlambilim. Ankara: Engin Yayınevi.
• Akalın, Ş. H. (2011). Türkçe sözlük. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Aşkın Balcı, H. (2018). Metindilbilimin ABC’si. İstanbul: Say Yayınları.
• Ayata-Şenöz, C. (2005). Metindilbilim ve Türkçe. İstanbul: Multilingual.
• Aydın, İ. Torusdağ, G. (2013). Lamartıne’in göl ‘le lac’ şiirine metindilbilimsel bir yaklaşım. International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 8(10), 105-114.
• Bamberg, B. (1982). Multiple-choice and holistic essay scores: What are they measuring?. College Composition and Communitation, 33, 404-406.
• Bingöl, U. (2020). Edebîlik üzerine. MUTAD, 7(1), 127-140.
• Bingöl, U. (2020). Hasan Ali Toptaş’ın bir gülüşün kimliği öyküsünde anlatım ve anlatıcı. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, 9(4), 1489-1502.
• Bingöl, U. (2021). Dijital çağda pusulası bozulan şiir. İstanbul: Dün Bugün Yarın Yayınları.
• Childs, P.-Fowler, R. (2006). The Routledge dictionary of literary terms. London in England: Routledge.
• Coşkun, E. (2005). İlköğretim öğrencilerinin öyküleyici anlatımlarında bağdaşıklık, tutarlılık ve metin elementleri. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara: Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
• Çetişli, İ. (2008). Edebiyat sanatı ve bilimi. Ankara: Akçağ Yayınları.
• De B.- Alain, D.- Wolfgang, U. (1981). Introduction to text linguistics. London: Longman.
• Dener, A. (1995). Yazında mekân. Kuram 7 içinde (s. 73–79), İstanbul: Kur Yayıncılık.
• Dervişcemaloğlu, B. (2014). Anlatıbilime giriş. İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Dilidüzgün, Ş. (2017). Metindilbilim ve Türkçe öğretimi uygulamalı bir yaklaşım. Ankara: Anı Yayıncılık.
• Ergiydiren, S. (2007). Eleştiride fenomenolojik yaklaşımlar. İstanbul: Hece Yayınları.
• Gadamer, H-G. (2008). Hakikat ve yöntem birinci cilt. (Çev. Hüsamettin Arslan-İsmail Yavuzcan). İstanbul: Paradigma Yayıncılık.
• Genette, G. (2011). Anlatının söylemi: yöntem hakkında bir deneme. (Çev. Ferit Burak Aydar). İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi.
• Günay, D. (2017). Metin bilgisi. İstanbul: Papatya Yayıncılık.
• Güngör, H. (2016). Metindilbilimsel yöntem ile çözümlenen Sait Faik’in dülger balığının ölümü’nde insanın doğaya tahakkümü ve ötekileştirilmesi. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, 5(4), 1841-1882.
• Halliday, M.-Hasan, R. (1976). Cohesion in english. Londra: Longman Group UK Limited.
• İmer, K.-Kocaman, A.- Özsoy, A. S. (2011). Dilbilim sözlüğü. Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi.
• Karadeniz, A. (2015). Metin dil bilimi temelli metin çözümlemesinin bağdaşıklık araçlarını kullanma ve tutarlı metin oluşturma becerilerine etkisi. Mersin Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 11(1), 1-17.
• Özkan, B. (2004). Metindilbilimi, metindilbilimsel bağdaşıklık ve Haldun Taner’in “onikiye bir var” adlı öyküsünde metindilbilimsel bağdaşıklık görünümler. Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 13(1), 167-184.
• Rifat, M. (2013). Açıklamalı göstergebilim sözlüğü. İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları.
• Quinn, E. (2006). A dictionary of literary and thematic terms. New York: Facts On File.
• Somucu, M. (2021). Süheyl ü nevbahâr’ın metin dilbilimsel Yapısı. İstanbul: Kriter Yayınları.
• Tekşan, K. (2017). Ferhunde kalfa hikâyesinde bağdaşıklık ve tutarlılık görünümleri. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, 7(1), 217-236.
• Toptaş, H. A. (2018). Geçmiş şimdi gelecek. İstanbul: Everest Yayınları.
• Uçan, H. (2006). Yazınsal eleştiri ve göstergebilim. Ankara: Hece Yayınları.
• Ülper, H. (2008). Bilişsel süreç modeline göre hazırlanan yazma öğretimi programının öğrenci başarısına etkisi. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Yıldız Çintaş, D. (2015). 8. sınıf öğrencilerinin sözlü anlatımlarında bağdaşıklık kullanımları. International Journal of Human Sciences, 12(2), 163-186.
• Yılmaz, E. (2021). Uygulamalı metin bilgisi. Ankara: Pegem Akademi.