HORSE BRANDING TRADITIONS AND TYPES OF BRANDS (TAMGHA) IN MONGOLS

Yıl 2024, Cilt: 13 Sayı: 1, 1 - 21, 15.03.2024

Shynarbyek Syeıtkhan

https://doi.org/10.7884/teke.1426386

Öz

The horse has been the best friend of nomads since ancient times. During ancient nomadism, the horse was a tool that would take people to wherever they wanted, and it was a sacred animal that gave strength and spirit to its owner. For this reason, all nomadic peoples especially respect horses. Mongolian people also treat horses with special respect. They also attach great importance to the care, condition, and health of their racehorses. Horse branding is a long-standing tradition among Mongolian peoples. Branding a horse with iron was not only to mark the owner of the horse but also to protect it from various evils and calamities (trouble), according to Mongolian beliefs. The horse was generally marked by the time it was foal. Special traditional events and festivities were held during the process of branding horses. Apart from a few books and some articles written in Mongolian, there is little research in other languages about the Mongolian horse branding tradition. No specific scientific study has been conducted. In our article, we aim to discuss the subject in more detail by making use of some sources and scientific research on the Mongolian horse branding traditions. In addition, the Mongolian respect for horses, their traditions, and beliefs are also discussed.

Anahtar Kelimeler

Mongols, horse, stamp, tradition, nomad.

MOĞOLLARDA AT DAMGALAMA GELENEKLERİ VE DAMGA (TAMGA) TÜRLERİ

Öz

At, eski çağlardan beri göçebelerin en yakın arkadaşı ve savaşçılarda sahibine güç, ruh veren aziz bir hayvandır. Bu nedenle tüm göçebe halkları özellikle atlara saygı duyarlar. Moğol halkı da atlara özel bir saygıyla davranır. Ayrıca yarış atlarının bakımına, durumuna ve sağlığına önem verir. At damgalama Moğol halkları arasında eskiden beri devam eden bir gelenektir. Atı kızgın demir ile damgalamak, yalnızca ata sahip olmak amacıyla değil, Moğolların inançlarına göre türlü kötülük ve musibetlerden korumaktadır. At genelde taylağından itibaren damgalanmaktadır. Atları damgalama sürecinde özel geleneksel etkinlikler ve şenlikler düzenlenmektedir. Moğollarda at damgalama geleneği ile ilgili Moğolca yazılmış birkaç kitap ve bazı makaleler dışında diğer dillerde yapılmış araştırmalar oldukça az olmakla birlikte atları damgalamakla ilgili bilimsel olarak özel bir çalışma yapılmamıştır. Bu çalışmada Moğollarda at damgalama geleneklerine ilişkin bazı kaynaklar ve bilimsel araştırmalardan yararlanılarak bu konunun daha ayrıntılı olarak ele alınması amaçlanmıştır. Ayrıca Moğolların ata olan saygısından, gelenek ve inançlarından da söz edilmektedir.

Anahtar Kelimeler

Moğollar, at, damga, gelenek, göçebe.

Etik Beyan

Bu çalışma bilimsel araştırma ve yayın etiği kurallarına uygun olarak hazırlanmıştır

Kaynakça

• Ağca, F. (2019). Uygur harfli Oğuz Kağan destanı. Ankara: Türk Kültür Araştırma Enstitüsü.
• Alaaddin Ata Melik Cüveyni. (2013). Tarih-i cihan güşa. çev. Mürsel Öztürk, Ankara: TTK.
• Alyılmaz, C. (2001). Bir asparagas haber ve kurt, dağ keçisi damga ve sembolleri üzerine. Orkun Dergisi, 37, 14-17.
• Alyılmaz, C. (2005). Orhun yazıtlarının bugünkü durumu. Ankara: Kurmay.
• Alyılmaz, C. (2015). İpek yolu kavşağının ölümsüzlük eserleri. Ankara: Atatürk Üniversitesi.
• Alyılmaz, C. (2016). “Gobu”stan’ın gizemi (“Kıpçaklar”a giden yol). Ankara: Bitlis Eren Üniversitesi.
• Bayanbat, D. (2016). Mongol aduuny nevterkhii toli (Moğol atlarının ansiklopedisi). Ulaanbaator: Monkhiin Useg.
• Bukhat, B. (1973). Kazak jane mongol tilderinin salıstırmalı tarihi gramatikası (Kazak ve Moğol dillerinin karşılaştırmalı tarihsel dil bilgisi). Bayan-Ulgii: Ulgii.
• Choisamba, D. (1974). Maliin im tamga tüünii huul tsaaznii aç holbogdol (hayvanların en damgası ve onun yasal önemi). Ulaanbaatar: UHG.
• Ebulgazi Bahadır Han. (1996). Şecere-i Terâkime (Türkmenlerin soy kütüğü). çev. Zuhal Kargı Ölmez, Ankara: Simurg.
• Fazlullah, R. (1998). Câmi’ü’t-tevârih (dünya tarihi). çev. W. M. Thackston, Amerika: Harvard University.
• Gochoo, Ts. (1958). Maliin im tamganii tuhai (hayvan en damgaları hakkında). Shinjleh ukhaan amidral, No. 4, Ulaanbaatar: Shua.
• Gökyay, O. Ş. (2007). Dedem Korkudun kitabı. İstanbul: Kabalcı.
• Humphrey, C. (1973). The semiology of horse brands in Mongolia. The Cambridge Journal of Anthropology (Berghahn Books), 1(1), 18-38.
• Humphrey, C. (2010). Horse brands of the Mongolians, a system of signs in a nomadic culture. Traditional Marking Systems, A Preliminary Survey, 291-309.
• Kaşgarlı Mahmud. (2005). Divânü lugâti’t-Türk. İstanbul: Kabalcı.
• Kıdırali, D. vd. (2008). Shiveet Ulaan kone Turk gurıptık kesheni (eski Türk Şiveet Ulaan anıt külliyesi). Astana: Gılım.
• Kirilen, G. (2022). Tang Huiyao’da atlar bölümü. Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, (37), 7-47.
• Khashbat, D. (2001). Mal aj ahuyn teknologiin undes (hayvancılık teknolojisinin temelleri). Ulaanbaatar: HAAIS.
• Perlee, Kh. (1976). Mongol tümnii garlyg tamgaar haij sudlah ni (Moğol halkının kökenini damga aracıyla incelemek). Ulaanbaatar: UB UHG.
• Purevdorj, G. (2008). Oyrad Mongolchuudiin maliin im tamga (Oyrad Moğollarının hayvan en “im” damgası). Ulaanbaatar.
• Renchin, B. (1954). Les dignes de proprite chez les Mongols. Archiv Orientální, ХХІІ, 467-473 (In Frs.).
• Samashev, Z. Bazylkhan, N. ve Samashev, S. (2010). Köne Türk tanbalary (eski Türk damgaları). Almaty: Abdi.
• Saruulbuyan J. ve Davaasambuu, A. (2008). Mongol aduunii tamganii oillogo (Moğol atlarının damga kavramı). Ulaanbaatar: Bembi San.
• Tekin, T. (2017). Orhon Yazıtları. Ankara: Bilgesu.
• Tezcan, M. (2010). Tamgas among the Turks in the Middle Ages: their role as legal signs and some related terms. Traditional Marking Systems: A Preliminary Survey, 389.
• Tudev, L. (2001). Mal tamgalahuyi (hayvan damgalama). Ulaanbaatar: Urlah Erdem.
• Tudev, L. (2003). Mongol dohion utgazüi (Moğol işaretlerinin anlamı). Ulaanbaatar: Urlah Erdem.
• Tomorjav, M. ve Khurelbaatar, N. (2017). Mongol malchnii erdem uhaanii deej orşvoi (Moğol çobanlarının ilmî düşüncesi). Ulaanbaatar: TEPE.
• Tserenkhand, G. vd. (2009). Mongol yos zanşil, zan üiliin tovşoon (Moğol gelenek ve görenekleri koleksiyonu). Ulaanbaatar: Mönkhiin Üseg Grup.
• Yazıcızâde, Ali. (2009). Tevârîh-i Âl-i Selçuk (Selçuklu tarihi). çev. A. Bakir, İstanbul: Çamlıca.
• Yusuf Has Hacip. (2006). Kutadgu bilig. çev. Reşid Rahmeti Arat, İstanbul: Kabalcı.
• Zuyev, Yu. A. (1960). Tamgi loşadey iz vassalinyh knyajestv. Novye Materialy Po Drevnei i Spednevekovoi Istorii Kazakstana, C 8, Alma-Ata: Akademia Nauk Kazakskoi SSR. 93-140.
• https://www.facebook.com/photo/?fbid=224215552369335&set=pcb.224215742369316 (Erişim tarihi: 28.08.2023).
• http://iregedui.blogspot.com/2011/10/blog-post.html (Erişim tarihi: 25.10.2023)