ÇOK DİLLİLİK VE DÎVÂNU LÛGATİ’T-TÜRK

Yıl 2024, Cilt: 13 Sayı: 3, 838 - 848, 15.09.2024

Yusuf Ulusoy

https://doi.org/10.7884/teke.1445510

Öz

Çok dillilik, toplum dilbilimin alt alanıdır. İki veya daha fazla dili kullanan bireyler çok dilli bireylerdir. Günümüzde, her ülkede çok dilli bireylerle karşılaşmak mümkündür. Çok dillilik, günümüzde toplum dilbilim araştırmacıları tarafından araştırılan bir konudur. 11. yüzyılda da çok dilli bireyler yaşamıştır. Dîvânu Lûgati’t-Türk, çok dilli bireyleri ve toplumları günümüze taşıyan önemli bir sözlüktür. Kâşgarlı Mahmud, Türk boylarından derlediği bilgiler ışığında çok dilli bireylerin yaşadığını eserinde işler. 11. yüzyılda, birden çok dili bilen ve kullanan Türk boyları çalışmamızın konusudur. Çalışmamızda, Ahmet B. Ercilasun ve Ziyat Akkoyunlu tarafından hazırlanan Dîvânu Lûgati’t-Türk incelenerek çok dilli boy ve uruklar araştırılmıştır. Boy ve uruklar, yaşadıkları coğrafya, ekonomik faaliyetleri, dinleri ve etkilenebilecekleri komşuları da göz önünde bulundurularak incelenmiştir. Araştırmamız, nitel araştırma yöntemlerinden doküman incelemesi tekniğiyle yapılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Çok dillilik, Kâşgarlı Mahmud, Dîvânu Lûgati’t Türk, toplum dilbilim

MULTILINGUALISM AND DÎVÂNU LÛGATİ’T-TÜRK

Öz

Multilingualism is a subfield of sociolinguistics. Individuals who use two or more languages are multilingual. Today, it is possible to encounter multilingual individuals in every country. Multilingualism is a topic that is currently being researched by sociolinguistics researchers. In the 11th century, there were multilingual individuals. Dîvânu Lûgati't-Türk is an important dictionary that brings multilingual individuals and societies to the present day. Kâshgarlı Mahmud, in the light of the information he compiled from the Turkish tribes, states that multilingual individuals lived in his work. In the 11th century, Turkic tribes who knew and used more than one language are the subject of our study. In our study, multilingual tribes and clans were investigated by examining Dîvânu Lûgati’t-Türk prepared by Ahmet B. Ercilasun and Ziyat Akkoyunlu. Tribes and clans were examined by taking into account the geography they lived in, their economic activities, religions and the neighbors they might be affected by.. Our research was conducted using the document review technique, one of the qualitative research methods.

Anahtar Kelimeler

Multilingualism, Kâşgarlı Mahmud, Dîvânu Lûgati’t Türk, sociolinguistic.

Kaynakça

• Aksan, D. (2015). Her yönüyle dil ana çizgileriyle dilbilim. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Aydemir, H. (2011). Kâşgarlı Mahmud ve “Uygurların ikinci dili” üzerine. Maḥmūd al- Kāşġari’nin 1000. Doğum Yıldönümü Dolayısıyla Uluslararası Divānu Luġāti’t-Turk Sempozyumu Bildirileri (İstanbul, 5-7 Eylül 2008), Ed. Mehmet Ölmez. 395-405. İstanbul: Eren Yayıncılık Kitap Dağıtım, 2011.
• Banguğlu, T. (1958). Kâşgari’den notlar: I Uygurlar ve Uygurca üzerine. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten, 6, 87-113.
• Bussmann, H. (1998). Routledge dictionary of language and linguistics. London: Routledge
• Caferoğu, A. (1970). Kâşgarlı Mahmut. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
• Çetinkaya, S. (2017). Çok dillilik ve kimlik. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 50, 371-377.
• Clyne, M. (1998). Multilingualism. The handbook of sociolinguistics içinde, (F. COULMAS), ss. 205-213, Blackwell Publishing.
• Dağabakan, F. Ö. (2019). Toplumdilbilim. Ankara: Çizgi Kitabevi.
• Ercilasun, A. B. ve Akkoyunlu, Z. (2020). Kâşgarlı Mahmud Dîvânu Lugâti't-Türk. Giriş - Metin - Çeviri - Notlar - Dizin. Ankara: TDK Yayınları.
• Ergin M. (2013). Orhun Âbideleri. Ankara: Boğaziçi Yayınları.
• Ferguson, C. A. (1959). Diglossia. Word, 15, 325-340.
• Fought, C. (2013). Ethnicity. The handbook of language cariation and change içinde, (J. K. Chambers and N. Schilling), ss. 387-406, Wiley-Blackwell.
• Gumperz, J. J. (1982). Discourse strategies. Cambridge University Press.
• Killi Yılmaz, G. (2014). İlya Topoyev’in öykülerinde Hakasça-Rusça kod değiştirme. Modern Türklük Araştırmaları Dergisi, 1, 208-234.
• Kurat, A. N. (2019). IV-XVIII. yüzyıllarda Karadeniz kuzeyindeki Türk kavimleri ve devletleri. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Martin-Jones, M., Blackledge, A. and Creese, A. (2012). The routledge handbook of multilingualism. New York: Routledge
• Özkan, N. (2007). Türk dilinin yurtları. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Özönder Barutçu, F. S. (2002). Eski Türklerde dil ve edebiyat. Türkler, 3, 481-501.
• Özönder Barutçu, F. S. (2017). Kutadgu Bilig I zaman-mekân-konuşur: XI. yüzyılda Balasagun'dan Kâşgar'a, Balasagunlu'dan Kâşgarlı'ya. Çukurova Üniversitesi Türkoloji Araştırmaları Dergisi, 2(2), 12-63. Özönder Barutçu, F. S. (2008). Kâşgarlı Mahmûd kitabı. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Palomares, N. A., Giles, H., Soliz, J. and Gallois, C. (2016). Intergroup accommodation, social categories, and identities. Communication accommodation theory içinde, (H. Giles), 123-152, Cambridge University Press.
• Sankoff, G. (2013). Linguistic outcomes of bilingualism. the handbook of language variation and change içinde, (J. K. Chambers and N. Schilling), 501-518, Wiley-Blackwell.
• Sınor, D. (ed.) (2019). Erken İç Asya tarihi. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Trudgıll, P. (2000). Sociolinguistics: an introduction to language and society. London: Penguin Books.
• Vardar, B. (2002). Açıklamalı dilbilim terimleri sözlüğü. İstanbul: Multilingual.
• Weinreich, U. (1979). Langages in contact (findings and problems). New York: Mouton Publishers.
• Yılmaz Killi, G. (2008). Türk diyalektoloji araştırmalarının eşsiz kaynağı Dîvânu Lügâti’t Türk. Kâşgarlı Mahmûd kitabı içinde. (Özönder Barutçu, F. S.), 375-403, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.