DUMÉZİL VE TRİNİTE TEORİSİ

Yıl 2024, Cilt: 13 Sayı: 3, 970 - 985, 15.09.2024

Reyhan Gökben Saluk

https://doi.org/10.7884/teke.1474620

Öz

Dumézil (1898-1986) antik kültürleri açıklamak için mitleri üç ilkeye dayalı olarak sınıflandırmış ve Hint-Avrupa toplumlarının inanç sistemleri ve sosyal yapıları hakkında analojiler kurmuştur. Ayrıca toplumların iktidar sınıfı (soy tabakası), üretici sınıf (çiftçiler ve zanaatkârlar) ve savunucu sınıf (savaşçılar) olmak üzere üç ana işlevsel ilkeyle organize olduğunu iddia etmiştir. Dumézil’e göre, bu üç sınıf arasındaki ilişki; mitolojik rivâyetlerde ve ritüellerde görülebilmektedir. Dumézil'in Trinite teorisi, Hint-Avrupa kültür geleneğini sosyo-politik kategorilere dayanarak tanımlamaya çalışmaktadır. Uzmanlar buna paralel olarak teorinin genelleme eğiliminde olduğunu, tüm toplumların bu üç sınıf yapısına uymadığını savunmuşlardır. Teorinin öne sürdüğü evrensel örüntülerin Hint-Avrupa sahası içindeki her kültür alanı için uygulanabilir olup olmadığı da tartışılmalıdır. Bu makalede; mitlerin toplumsal yapı çözümlemesindeki fonksiyonu teorinin bazı takipçileri üzerinden değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Karşılaştırmalı mitoloji, dinler tarihi, Hint-Avrupa, Dumézil, Trinite teorisi

DUMÉZIL AND THE TRINITY THEORY

Öz

Dumézil (1898-1986), classified societies and myths based on three principles to explain ancient cultures and drew analogies about the belief systems and social structures of Indo-European societies. He also claimed that societies were organized around three main functional principles: noble class, farmers and artisans, and the warriors. According to Dumézil, the relationship between these three classes can be seen in mythological stories and rituals. Dumézil's Trinity theory attempts to define the Indo-European cultural tradition based on socio-political categories. Experts have argued in parallel that the theory tends to generalize and that not all societies conform to these three class structures. It should also be discussed whether the universal patterns proposed by the theory are applicable to every cultural area within the Indo-European domain. In this article, the function of myths in the analysis of social structure has been evaluated through the lens of certain followers of the theory.

Anahtar Kelimeler

Comparative mythology, history of religion, Indo-European, Dumézil, Trinity theory

Kaynakça

• Aydın, F. A. ve Aydın, F. B. (2012). Georges Dumézil’den dinler tarihi dersleri. Ankara: Eskiyeni.
• Batuk, C. (2010). Georges Dumézil ve Türk dinler tarihindeki yeri. On Dokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 28(28), 87-111.
• Büyükbahçeci, E. (2016). Hint’te kast sisteminin ilk izleri ve Hint edebiyatındaki yeri. DTCF Dergisi, 56(2), 238-255.
• Childe, G. (2010). Ariytsy. Moskova: Tsentrpoligraf.
• Dirr, A. (1928). Die sprache der Ubyschen (grammatische skizze). Leipzig: Im Verlag Der Asia Major.
• Dumézil, G. (1941). Les dieux Arya de Mitanni. Journal of the American Oriental Society, 61(2), s. 85-95.
• Dumézil, G. (2016). Mit ve destan III. Ankara: YKY.
• Dumézil, G. (1930). La Préhistoire Indo-Iranienne des Castes. Journal Asiatique, 216, 109-130.
• Durkheim, É. (1912). The Elementary Forms of Religious Life. Paris: F. Alcan
• Eliade, M. (2004). Dinin anlamı ve sosyal fonksiyonu. Konya: Din Bilimleri Yayınları.
• Eribon, D. (1998). Georges Dumézil’le konuşmalar. İstanbul: Sinatle Yayınları.
• Frazer, J. G. (2017). Altın Dal. İstanbul: YKY.
• Frye, R. N. (1960). Georges Dumézil and the translators of the Avesta. Numen, 7(2), 161-171.
• Fuente, J. A. A. (2012). Some thoughts on Dravidian-Turkic-Sanskrit lexical comparisons. Türkbilig, 24, 41-76.
• Gerschel, L. (1957). Georges Dumézil’s comparative studies in tales and traditions. Midwest Folklore, 7(3), s. 141-148.
• Gershevitch, I. (1959). The Avestan hymn to Mithra. Cambridge: University Press.
• Gökalp, Z. (1977). Makaleler III. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Herodotos. (2006). Tarih. İstanbul: İş Bankası Yayınları.
• Kuiper, F. (1961). Some observations on Dumézil’s theory: with reference to Prof. Frye’s article. Numen, 8(1), 34-45.
• Littleton, C. S. (1966). The new comparative mythology. Berkeley and Los Angeles: University of California Press.
• Littleton, C. S. (1974). Je ne suis pas ... structuraliste: some fundamental differences between Dumézil and Lévi-Strauss. The Journal of Asian Studies, 34(1), 151-158.
• Lyle, E. (2004). Which triad? A critique and development of Dumézil’s tripartite structure. Revue de l’histoire des religions, 221(1), 5-21.
• Özsoy, A. S. (2009). Georges Dumézil ve Kafkas dilleri çalışmaları (Belkıs Halim Vassaf’ın defterinden Dumézil’in sosyoloji dersi notları). İstanbul: Boğaziçi Yayınları.
• Sağır Keskin, G. (2022). Michel Foucault’nun Niccolò Machiavelli yorumuna bir eleştiri. IKSAD Journal, 6(22), s. 106-113.
• Sivrioğlu, U. T. (2015). Aryan Teorisi ve Türk Tarih Tezi. Akademik Tarih ve Düşünce Dergisi, 2(6), 1-27.