Ahirette Zaman

Yıl 2019, Sayı: 11, 52 - 73, 24.07.2019

Murat Serdar

Öz

Zamanın tanımlanması ilkçağlardan günümüze kadar felsefenin en önemli problemleri arasında gelmiş ve hala tartışılan bir

konudur. Müslüman filozoflar ve mütekellimler de bu tartışmaya dâhil olmuşlardır. Zaman, dinler açısından da önemli bir kavramdır.

Dinlerin yaşadığımız dünyada zamanla ilgili inanç ve ritüelleri bulunmaktadır. Âhiret inancını kabul edilmesi zorunlu

bir öğreti olarak koyan dinler açısından zaman, ayrıca bir öneme sahiptir. Âhiret inancının bir akide olarak zorunlu görüldüğü

İslam dininin kaynakları olan Kur’an ve Sünnette uhrevi âlem anlatılırken zaman ifade eden kelimelerin olduğu görülür. Bu da

âhiret âleminin sonsuzluğu ile sayılan zamanı birlikte düşününce âhirette zaman olup olmadığı problemini akla getirmektedir.

İslam’ın dini metinlerde âhiretle ilgili süreçler ile ilgi bilgi verilirken gün, sabah akşam, yıl, ahkâb gibi zamansal ifadeler telaffuz

edilmiştir. Bu lafızların geçtiği metinlerin zâhir anlamda literal anlaşılması durumunda âhirette zamanın olduğunu kabul etmek

gerekecektir. Bununla birlikte âhiret âleminin dünyadaki düzenin kıyâmetle birlikte yok olmasından sonra gelen yeni bir yaratılış

olması sebebiyle, metinlerde geçen zaman ifadelerini bildiğimiz anlamlarıyla anlamayı imkânsız hale gelmektedir. Âhiret âleminde

zamanın olabileceğine ve olması gerektiğine, nasslarla bildirilen hususları göz önünde bulundurarak aklî yönden de delil

getirmek mümkündür.

Anahtar Kelimeler

Zaman, Ahiret, Yevm, Ahkâb, Cennet sabahı, Sonsuzluk, HAyat

Time in the Hereafter

Öz

The definition of time is one of the most important problems of philosophy from primevald days to the present and it is still an

issue discussed. Muslim philosophers and scholars of Ilmu’l-Kalam have also been involved in this discussion. Time is also an

important concept for religions. Religions have rituals and beliefs concerning the time in the world we live in. Time is of particular

importance for religions that adopt the belief in the Hereafter as an imperative doctrine. In the Qur’an and Sunnah, which are the

sources of the Islamic religion, where belief in the Hereafter is seen as compulsory creed, it is seen that there are words that express

time when the other world is told. This brings to mind the problem of whether there is time in the Hereafter when we consider the

eternity of the Hereafter and the time counted together. In the religious texts of Islam, temporal expressions such as day, morning,

evening, year and ahqâb were pronounced while giving information about the processes related to the hereafter. It is necessary to

accept that there is time in the Hereafter if the texts in which these words are mentioned are literally understood. However, since

the realm of the Hereafter is a new creation after the destruction of the world order with the doomsday, it makes it impossible to

understand the expressions of time in the texts with the meanings we know. It is also possible to bring evidence in the rational sense

by taking into account the fact that time can and should be present in the Hereafter.

Anahtar Kelimeler

Time, Hereafter, Yawm, Ahqab, Morning of Paradise, Life, Eternity

Kaynakça

• Âlûsî, Şihabüddîn Ebu’s Sena. Ruhü’l-Meani. Beyrut: Müessesetü’r-Risale, 2010. Aristoteles. Fizik. çev. Saffet Babür. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2012.
• Bağdâdî, Abdülkahir. Usuli’d-Din. Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1401/1981.
• Bağdâdî, Ebu’l-Berekât. Kitabu’l-Mu’teber fi’l-Hikme. Haydarabad: Dairetu’l-Maarifi’l-Osmaniyye, h. 1357-58.
• Bergson, Henri. Yaratıcı Tekâmül. çev. Mustafa Şekip Tunç. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi, 1986.
• Buhârî. Sahih-i Buhari. İstanbul: y.y., ty. Cürcânî, Seyyid Şerif. Şerhu’l-Mevakıf. İran, Kum: Münteşeratu’ş-Şerifi’r-Rıda, 1991.
• Cüveynî, İmamu’l- Harameyn. Luma’u’l-Edille. çev. Murat Serdar. Kayseri: Kimlik Yayınları, 2019.
• Çağrıcı, Mustafa. “Ebü’l-Berekât el-Bağdâdî”, TDV İslam Ansiklopedisi. X. Ankara:,TDV, 1994.
• Dağ, Mehmet. “İslâm Felsefesinde Aristocu Zaman Görüşü”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi XIX (1973): 97-116.
• Dağ, Mehmet. “Yunan ve İslam Felsefesinde Aristocu Zaman Görüşüne Tepkiler”. İslam İlimleri Enstitüsü Dergisi 2 (1975): 71-89.
• Dârimî. Sünen-i Dârimî. Beyrut: y.y., ty.
• Ebû Dâvûd. Sünenu Ebû Davud. Humus: y.y., 1388/1969.
• Einstein, Albert. İzafiyet Teorisi. çev. Gülen Aktaş. İstanbul: Say Yayınları, 2012.
• Ertürk, Ramazan, “Aquinos’lu Thomas’ın Din Felsefesinde ‘Zamanın Başlangıcı ve Yaratma Sorunu”. Felsefe Dünyası Dergisi, 35 (2002): 68-88.
• Gazzâlî, Ebu Hamid. Tehâfütü-l Felâsife. Kahire: Dar’ut Telaih, 2011.
• Gündoğan, Ali Osman. “Aristoteles’in Zaman Görüşü ile Bergson’un Zaman Görüşünün Karşılaştırılması”. Yüksek Lisans tezi, Erzurum Atatürk Üniversitesi, 1988.
• Hawking, Stephan ve Mlodinow, Leonard. Zamanın Daha Kısa Tarihi. çev. Selma Öğünç. İstanbul: Doğan Kitapçılık, 2012.
• İbn Hanbel, Ahmed. Müsned, Kahire: Dârü’l-Maârif, 1955.
• İbn Hazm. el-Fasl fi’l-Milel ve’l-Ehvâ’ ve’n-Nihal. Lübnan: Daru’l-Marife, 1395/1975.
• İbn Kesir. Hadislerle Kur’an-ı Kerim Tefsiri. çev. Bekir Karlığa, Bedrettin Çetiner. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1991.
• İbn Mâce. Sünenu İbn Mâce. yy., ty.
• İbn Manzûr. Lisânu’l-Arab. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1993.
• İbn Sina. el-Adhaviyye fi’l-Me âd. thk. Hasan Asi. İran: Şems Tebrizi Yayınevi, 1963.
• İbn Sînâ. eş-Şifâ’: et-Tabîiyyât, 1. yy., ty.
• İbn Sînâ. et-Ta’lîkāt. Kum: y.y., ty.
• İbnü’l-Arabi, Muhyiddin. el- Fütühat el-Mekkiyye. haz. Nihat Keklik. Ankara: y.y., 1990.
• İkbal, Muhammed. İslam’da Dini Düşüncenin Yeniden Doğuşu. çev. N. Hamit Asrar. İstanbul: Birleşik Yayıncılık, ty.
• İsfehânî, Râgıb. el-Müfredât fi Garîbi’l-Kur’ân. thk. M. Seyyid Keylani. Beyrut: Dârü’l-Ma’rife, ty.
• Kalın, Faiz. “Zaman Kavramı Açısından El- Cürcânî’nin Şerhu’l-Mevâkıfın’a Genel Bir Bakış”. Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi II, 2 (2002): 166-170.
• Karadaş, Cağfer. “Dâvûd-i Kayserî ve Genel Hatlarıyla Düşüncesi”. Uludağ Üniversitesi İlâhiyât Fakültesi Dergisi XV, II (2006): 1-17.
• Kayserî, Dâvûd. Nihâyetü’l-Beyân fî Dirâyeti’z-Zemân, Davûdü’l-Kayserî. er-Resâil. nşr. Mehmet Bayraktar içinde. Kayseri: y.y., 1997.
• Kurtûbî, Muhammed. el-Camiu li-Ahkami’l-Kur’an. çev. Beşir Eryarsoy. İstanbul: Buruc Yayınları, 2000.
• Leyden, Wolfgang von. “Time, Number and Eternity in Plato and Aristotle”. The Philosophical Quarterly 14, 54 (1964): 35–52.
• Malik. Muvatta’. Kahire: y.y., 1951.
• Mevlânâ Celâluddin Rûmî. Mesnevî. çev. Veled İzbudak. İstanbul: y.y., 1991.
• Müslim. Sahih-i Müslim. Kahire: y.y., 1955.
• Nesâî, Sünenü’n-Nesâî. y.y., ty.
• Nesefî, Ebu’l-Berekât. Medâriku’t-Tenzil ve Hakaiku’t-Te’vil. İstanbul: Eser Yayınları, 1984.
• Parker, Barry. Einstein’ın Sırrı - Görelilik Görece Kolaylaştı. çev. Selda Göktan. İstanbul: Güncel Yayıncılık, 2004.
• Platon, Timaios. çev. Erol Güney, Lütfi Ay. İstanbul: MEB Yayınları, 1989.
• Razî, Fahruddin. Mefâtîhu’l-Gayb. Mısır: el-Matbaatu’l-Ezheriyye, 1303.
• Râzî, Fahruddin. Şerhu ‘Uyûni’l-Hikme. Kahire: y.y., ty.
• Râzi, Fahruddin. Tefsir-i Kebir Mefâtihu’l-Gayb. çev. Suat Yıldırım, Lütfullah Cebeci, Sadık Kılıç. Ankara: Akçağ Yayınları, 1988.
• Sâbûnî, Nureddin. Maturidiyye Akaidi. çev. Bekir Topaloğlu. Ankara: DİB. Yayınları, 1979.
• Sözen, Kemal. “Ebu’l-Berekât el- Bağdâdî’nin Zaman Teorisi”. Dinî Araştırmalar, 10, 4 (2001): 161-186. Tirmizî. Camiü’s-Sahih, yy, ty.
• Topakkaya, Aslan. “Zaman Kavramı Bağlamında Platon-Aristo Karşılaştırması”. Felsefe ve Sosyal Bilimler Dergisi, 13 (Bahar 2012): 219-231.
• Topakkaya, Aslan. Felsefe, Din ve Kültürde Zaman. İstanbul: Say Yayınları, 2017.
• Topaloğlu, Bekir. “Cehennem”, TDV İslam Ansiklopedisi. VII. Ankara: TDV, 1993.
• Tunçbilek, Hasan Hüseyin. “Cennet ve Cehennem Halen Mevcut mu?”. Dicle Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi VII, II (2005): 53-62.
• Tûsî, Nasiruddin, Üç Risale. çev. Harun Işık, Yasin İpek. İstanbul: İlke Yayıncılık, 2019.
• Uludağ, Süleyman. “Ân-ı Dâim”. TDV İslam Ansiklopedisi. III. Ankara: TDV, 1991.
• Ülken, Hilmi Ziya. İslam Felsefesi. İstanbul: Ülken Yayınları, 1983.
• Yazır, Elmalılı Hamdi. Hak Dîni Kur’ân Dili. İstanbul: y.y., ty.
• Yazır, Elmalılı Hamdi. Hak Dîni Kur’ân Dili. İstanbul: Eser Kitabevi, 1979.
• Zuhaylî, Vehbe. et-Tefsirü’l-Münir. çev. Hamdi Arslan, Ahmet Efe, Beşir Eryarsoy, H. İbrahim Kutlay, Nurettin Yıldız. İstanbul: Risale Yayınları, 2003.