Efendi-Köle İkiliğine İlişkin Üç Açıklama

Yıl 2020, Sayı: 13, 33 - 46, 30.07.2020

Melike Molacı

Öz

Felsefe tarihinin Platon’dan Hegel’e kadar olan bölümü büyük metafizik dizgeleri barındırır. Geleneğe atıf yapan bu izlek, içerdiği sıradışı figürlerle birlikte belirli bir süreklilik içermez. Fakat bu geleneksel çizginin müstesna figürleri bir kenara bırakıldığında, Hegel’e değin oluşmuş olan felsefi mirasın evrensellik, özdeşlik, tümellik vb. idealler doğrultusunda ilerlediği göze çarpar. Mezkur ideallerin zirvesini ifade eden Hegel’den sonra ise felsefenin akıbetinin ne olacağı sıklıkla tartışılmış bir probleme işaret eder. Bu problem felsefelerini Hegel’e karşı/rağmen oluşturan postmodern ya da postyapısalcı filozofların eserlerini baştan sona kuşatır. Özellikle kapalı sistemlerin özdeşlik idealine karşı, farklılıkların ve tekilliklerin onaylandığı bir felsefenin izini süren postmodern ve postyapısalcı düşünürler, Hegel düşüncesinden sıyrılabilmek için sıklıkla geleneğin dışında konumlanan Nietzsche’ye başvururlar.

Bu bağlamda iki düşünürde de bulunan köle ve efendi kavramlarından hareket eden Deleuze, Nietzsche’nin efendi ve köle ahlâklarına ilişkin tespitlerinin doğrudan Hegelci efendi-köle diyalektiğine bir cevap olduğunu düşünür. Bu tartışmalı iddianın da ele alınacağı bu yazıda, öncelikli olarak Hegel ve Nietzsche’nin efendi ve köle ilişkisine dair düşünceleri ve bu düşüncelerin hangi bağlamda ele alınması gerektiği üzerinde durulacak; sonrasında ise Deleuze’ün iddiasının ayrıntılarına değinilecektir. Sonuç bölümünde ise Deleuze’ün iddiasının geçerliliği tartışılarak, bu iddianın aslında Deleuze’ün farklılık üzerine inşa etmeye çalıştığı ontolojisinin bir sonucu ya da uzantısı olduğu gösterilmeye çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Efendi-Köle Diyalektiği, Efendi-Köle Ahlâkı, Diyalektik, Hegel, Nietzsche, Deleuze

Kaynakça

• Akay, Ali. Tekil Düşünce. İstanbul: Alfa Yayınları, 1999.
• Deleuze, Gilles. Bergsonculuk, çev. Hakan Yücefer. İstanbul: Otonom Yayıncılık, 2005.
• Deleuze, Gilles & Felix Guattari. Anti-Oedipus: Capitalism and Schizophrenia, trans. R. Hurley, M. Seem & H.R. Lane. Minneapolis: Minnesota University Press, 1990.
• Deleuze, Gilles & Felix Guattari. Felsefe Nedir, çev. Turhan Ilgaz. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2001.
• Deleuze, Gilles. Müzakereler, çev. İnci Uysal. İstanbul: Norgunk Yayıncılık, 2006.
• Deleuze, Gilles. Nietzsche, çev. İlke Karadağ. İstanbul: Otonom Yayıncılık, 2006.
• Deleuze, Gilles. Nietzsche ve Felsefe, çev. Ferhat Taylan. İstanbul: Norgunk Yayıncılık, 2010.
• Derrida, Jacques. “Sınırlı Ekonomiden Genel Ekonomiye: Sakınımsız Bir Hegelcilik”, çev. Ragıp Ege, Geceyazısı 7 (2005): 2-58.
• Hegel, G. W. F. Phenomenology of Spirit, trans. A. V. Miller. Oxford: Oxford University Press,1979.
• Hyppolite, Jean. Marx ve Hegel Üzerine Çalışmalar, çev. Barış Kılınç. Ankara: Doğu Batı Yayınları, 2010.
• Kojève, Alexandre. Hegel Felsefesine Giriş, çev. Selahattin Hilav. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2004.
• Lacan, Jacques. “Freud, Hegel and the Machine”, trans. By S. Tomaselli, In The Ego in Freud's Theory and in the Technique of Psychoanalysis 1954-1955, Ed. J. A. Miller, 64-76. London: Macmillan Publishers, 1988.
• Nietzsche, Friedrich. Deccal, çev. Oruç Aruoba. İstanbul: Hil Yayınevi, 1996.
• Nietzsche, Friedrich. Beyond Good and Evil, trans. Judith Norman. Cambridge: Cambridge University Press, 2001.
• Nietzsche, Friedrich. Güç İstenci, çev. Sedat Umran. İstanbul: Birey Yayınları, 2002.
• Nietzsche, Friedrich. Ahlakın Soykütüğü Üstüne, çev. Ahmet İnam. İstanbul: Say Yayınları, 2010.
• Ülner, F. Berna. “Yapısalcılıkta ve Yapısalcılık Sonrasında Hegel”. Doktora Tezi, Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2000.