İktisadın İnsanı için Yeni Bir Eidos Önerisi: Rasyonalite yerine Özgürlük

Yıl 2020, Sayı: 13, 86 - 111, 30.07.2020

Ertuğrul Kızılkaya

Öz

İktisadın insana dair yaklaşımı rasyonalite varsayımına dayanmaktadır. Bu varsayımdan yola çıkan iktisat, insan davranışının farklı boyutlarını ölçmeye yönelmekte ve bunun üzerinden iktisadi sorunların teşhis ve tedavisinin gerçekleştirileceğini kabul etmektedir. Platon düşüncesinde de insana dair bir eidos varsayılmakta ve bu kapsamda insana dair özelliklerin arithmos aracılığıyla ölçümü gerçekleştirilmektedir. Ancak, Platon düşüncesine benzer biçimde, iktisat uzun bir süredir insanın özü üzerinde düşünmeyi rafa kaldırmış ve matematiksel bir formalizm ile yetinmeye başlamıştır. Söz konusu yaklaşım metodolojik açıdan yanlış olmasa da eksiktir. İnsan sanıldığından çok daha karmaşık bir insan yaşamı inşa etmekte ve bu yaşamı sürekli bir biçimde yeniden kurgulamaktadır. Dolayısıyla, Platon düşüncesinde olduğu gibi, iktisadın yaklaşımında da insana dair verili bir özün kabul edildiği görülmektedir. Bu kabulden radikal bir biçimde vazgeçilerek insana dair özün değişken olma olasılığı üzerinde düşünmek yerinde olacaktır. Bu kapsamda, Sartre’ın varoluşçu düşüncesi ve Hegel’in insana dair plastisite yaklaşımından hareketle insanın özünün özgürlük olduğu iddiası sorgulanabilecektir. İnsan, kendi yaşamını, kendi geleceğini, yine kendi yaratıcılığıyla kuran bir canlıdır. İnsanın kendisi için kurguladığı yaşamın ve insanın dışsal koşullarının dinamik etkileşimi kapsamında ortaya çıkan olumsallıkların incelenmesi bu çerçevede önem arz etmektedir. İktisat biliminin de bu nedenler doğrultusunda ve yeni perspektifler inşa edebilmek amacıyla insan bilimlerinin farklı disiplinleriyle birlikte düşünmeye yönelmesi gerekmektedir.

Anahtar Kelimeler

Platon, Eidos, Arithmos, Sartre, Hegel, Özgürlük, Rasyonalite, Plastisite

Kaynakça

• Agamben, Giorgio. Açıklık: İnsan ve Hayvan, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2009. Anders, Günther. İnsanın Eskimişliği: İkinci Endüstri Devrimi Çağında İnsan Ruhu Üzerine, İstanbul: İthaki Yayınları, 2017. Armaner, Türker. Tarih ve Temsil, Ankara: Dost Kitabevi, 2014. Arslan, Ahmet. İlkçağ Felsefe Tarihi 2: Sofistler’den Platon’a, İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, 2016. Aruoba, Oruç. Yürüme, İstanbul: Metis Yayınları, 1994. Badiou, Alain. Platon’un Devleti, İstanbul: Metis Yayınları, 2015. Bataille, Georges. Din Kuramı: İnsanlaşma Sürecinde Din’in Oluşumu, İstanbul: Göçebe Yayınları, 1997. Berger, Peter L. The Sacred Canopy: Elements of a Sociological Theory of Religion, New York: Anchor Books, 1990. Berger, Peter L.; Luckmann, Thomas. Gerçekliğin Sosyal İnşası: Bir Bilgi Sosyolojisi İncelemesi, İstanbul: Paradigma Yayınları, 2008. Brown, James Robert. Philosophy of Mathematics: A Contemporary Introduction to the World of Proofs and Pictures, New York: Routledge, 2008. Brown, Norman O. Ölüme Karşı Hayat: Tarihin Psikanalitik Anlamı, İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 1996. Deleuze, Gilles. Fark ve Tekrar, İstanbul: Norgunk Yayıncılık, 2017. Demir, Vehbi Metin. Kültürlenmiş Beynin Metafiziği: Çağdaş Beyin Araştırmalarının Kıta Avrupası Felsefesi Açısından Yeniden Ele Alınması, Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Felsefe Anabilim Dalı, 2020. Ersel, Hasan. “Belitsel Yaklaşım, İktisat ve Von Neumann’ın Kaygıları”, Ekonomi-Tek, 5 (1), (2016), 1-24. Foucault, Michel. “Bir Varoluş Estetiği”, Özne ve İktidar içinde, İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 2011, 262-268. Fromm, Erich. Sahip Olmak ya da Olmak, İstanbul: Arıtan Yayınevi, 2003. German, Andy. “Mathematical Self-Ignorance and Sophistry: Theodorus and Protagoras”, in Knowledge and Ignorance of Self in Platonic Philosophy, eds. James M. Ambury, Andy R. German, chapter 9, Cambridge: Cambridge University Press, 2019, 151-168. Guthrie, William Keith Chambers. A History of Greek Philosophy, Volume IV: Plato, The Man and His Dialogues: Earlier Period, Cambridge: Cambridge University Press, 1975. Han, Byung-Chul. Eros’un Istırabı, İstanbul: Metis Yayınları, 2020. Haşlakoğlu, Oğuz. “Heidegger’in “Platon’un Hakikat Doktrini” Makalesi Üzerine Bir Eleştiri”, Felsefe Tartışmaları, 32, (2004), 1-17. Haşlakoğlu, Oğuz. “Araf’ta Barınan: “Özdeşlik” ve “Değil-Özdeşlik” Arasında Sanatçının Hupokrıtes Olarak Portresi”, Dört Öge, 3 (6), (2014), 165-178. Haşlakoğlu, Oğuz. Platon Düşüncesinde Tekhne: Sanat ve Felsefenin Ortak Kökeni Üzerine Bir İnceleme, İstanbul: Sentez Yayıncılık, 2016. Haşlakoğlu, Oğuz. “Derrida’nın Eczanesi: Reçeteyi Okuyamamak”, Kaygı, 18 (1), (2019), 114-133. Heath, Thomas. A History of Greek Mathematics, Volume I: From Thales to Euclid, Oxford: Oxford University Press, 1921. Heidegger, Martin. Varlık ve Zaman, İstanbul: Agora Kitaplığı, 2011. Hegel, Georg Wilhelm Friedrich. Din Felsefesi Dersleri, İstanbul: Pinhan Yayıncılık, 2016. Hegel, Georg Wilhelm Friedrich. Tarihte Akıl, İstanbul: Kabalcı Yayıncılık, 2014. Hegel, Georg Wilhelm Friedrich. Tinin Görüngübilimi, İstanbul: İdea Yayınevi, 2015. Horkheimer, Max. Akıl Tutulması, İstanbul: Metis Yayınları, 1998. Horkheimer, Max; Adorno, Theodor W. Aydınlanmanın Diyalektiği: Felsefi Fragmanlar, İstanbul: Kabalcı Yayıncılık, 2014. Hutton, Patrick H. “Foucault, Freud ve Kendini Biçimlendirme Teknikleri”, Kendini Bilmek: Bir Michel Foucault Semineri içinde, haz. Luther H. Martin vd., İstanbul: Profil Kitap, 2019, 158-188. Hyppolite, Jean. Marx ve Hegel Üzerine Çalışmalar, Ankara: Doğu Batı Yayınları, 2010. Kahn, Charles H. Plato and The Post-Socratic Dialogue: The Return to the Philosophy of Nature, Cambridge: Cambridge University Press, 2013. Kant, Immanuel. Arı Usun Eleştirisi, İstanbul: İdea Yayınevi, 2008. Kant, Immanuel. Gelecekte Bilim Olarak Ortaya Çıkabilecek Her Metafiziğe Prolegomena, Ankara: Türkiye Felsefe Kurumu, 2002. Klein, Jacob. Greek Mathematical Thought and the Origin of Algebra, New York: Dover Publications, 1968. Kouremenos, Theokritos. Plato’s Forms, Mathematics and Astronomy, Berlin: De Gruyter, 2018. Kripke, Saul A. Adlandırma ve Zorunluluk, İstanbul: Litera Yayıncılık, 2005. Malabou, Catherine. L’Avenir de Hegel: Plasticité, Temporalité, Dialectique, Paris: Librairie Philosophique J. Vrin, 1996. Malabou, Catherine. The Future of Hegel: Plasticity, Temporality and Dialectic, London: Routledge, 2005. Özkan, Cengiz İskender. “Timaios’ta Oluş ve Devinimin Nedenselliği ve ‘Neden’ Kavramının Dört Anlamı”, Felsefi Düşün, 5, (2015), 165-192. Özlem, Doğan. “Ahlakta, Hukukta ve Siyasette Özgürlük Kavramı”, Temaşa Erciyes Üniversitesi Felsefe Bölümü Dergisi, 4, (2016), 135-139. Platon, Devlet, İstanbul: Say Yayınları, 2016. Platon, Devlet Adamı, İstanbul: Say Yayınları, 2014. Platon, Kratylos, İstanbul: Say Yayınları, 2015. Platon, Meneksenos, İstanbul: Say Yayınları, 2011. Platon, Parmenides, İstanbul: Say Yayınları, 2016. Platon, Phaidros, İstanbul: Say Yayınları, 2017. Platon, Philebos, İstanbul: Say Yayınları, 2013. Platon, Sofist, İstanbul: Say Yayınları, 2019. Platon, Şölen, İstanbul: Say Yayınları, 2015. Platon, Timaios, İstanbul: Say Yayınları, 2015. Pritchard, Paul. Plato’s Philosophy of Mathematics, International Plato Studies: Vol. 5, Sankt Augustin: Academia Verlag, 1995. Roochnik, David. “Counting on Number: Plato on the Goodness of Arithmos”, American Journal of Philology, 115, (1994), 543-563. Sartre, Jean Paul. Varlık ve Hiçlik: Fenomenolojik Ontoloji Denemesi, İstanbul: İthaki Yayınları, 2014. Schopenhauer, Arthur. İsteme ve Tasarım Olarak Dünya, Bursa: Biblos Kitabevi, 2009. Soysal, Ahmet. Üç Temellendirme: Aristoteles, Descartes, Kant, İstanbul: Monokl Yayınları, 2017. Ülken, Hilmi Ziya. Varlık ve Oluş, Ankara: Doğu Batı Yayınları, 2014. Wedberg, Anders. Plato’s Philosophy of Mathematics, Stockholm: Almqvist Wiksell, 1955. Zerzan, John. Gelecekteki İlkel, İstanbul: Kaos Yayınları, 2013.