Euthyphron-İkilemi: Ahlak ve İlahi İrade İlişkisi

Yıl 2020, Sayı: 14, 83 - 98, 23.12.2020

Muhammet Sait Duran

Öz

Tanrı ve ahlak ilişkisi, en geç Platon düşüncesinde felsefesi bir hüviyet kazanmıştır. Platon, Euthyphron diyaloğunda bu ilişkiyi paradoksal olarak ele alır. Çağdaş dünyada bu ikilem, “Tanrı bir şeyi iyi/ahlaki olduğu için mi buyurur; yoksa Tanrı bir şeyi buyurduğu için mi o şey iyi/ahlaki olur” sorusunda kendini bulmuştur. Bu makalede, Euthyphron-ikilemi Platon’un felsefesindeki metafizik arka planını teşkil eden Tanrı ve İyilik İdesi ilişkisi içinde incelenmiştir. Daha sonra ikilemin, tarihi süreçte ahlak düşüncesindeki temel değişimine kısaca işaret edilmiştir. Bu değişim, ahlak metafiziğindeki iki paradigma değişimi çerçevesinde değerlendirilmiştir. Bunlardan birincisi, İbrahimi dinler bağlamında gelişen mutlak İlah anlayışının felsefeye hâkim olmasıdır. İkincisi ise, özerk akılın Yeniçağ felsefesinde ahlak düşüncesine girmesidir.

Anahtar Kelimeler

Ahlak Metafiziği, İyilik İdesi, hüsün ve kubuh, Özerk Akıl, Hume-yasası

Kaynakça

• Arnzen, Rüdiger: “Arabisches Mittelalter”, Christoph Horn vd. (ed.): Platon-Handbuch. Leben-Werk-Wirkung, Metzler: Stuttgart/Weimar 2009, s. 439-446.
• Arslan, Ahmet: İlkçağ Felsefe Tarihi: Sofistlerden Platon’a, 2. c., İstanbul Bilgi Üniversitesi: İstanbul 2006.
• Aydın, Mehmet S.: Kant ve Çağdaş İngiliz Felsefesinde Tanrı - Ahlâk İlişkisi, Türkiye Diyanet Vakfı: Ankara 1991.
• Baggini, Julian: Die großen Fragen-Ethik. çev. Regina Schneider, Springer: Berlin/Heidelberg 2015.
• Biehl, Wilhelm: Die idee des guten bei Platon, Graz 1870.
• Bordt, Michael: Platon, Herder Verlag: Freiburg vd. 1999.
• Bordt, Michael: “Theologie”, Christoph Horn vd. (ed.): Platon-Handbuch. Leben-Werk-Wirkung, Metzler: Stuttgart/Weimar 2009, s. 200-210.
• Bruce, Michael; Barbone, Steven: Batı Felsefesindeki 100 Temel Mesele, çev. Mustafa Topal, İletişim: İstanbul 2015.
• Burnet, John: Greek Philosophy: Part I: Thales to Plato, Macmillan: London 1928.
• Cain, Rebecca Bensen: The Socratic method: Plato's use of philosophical drama, Continuum: London/New York 2007.
• Çelebi, İlyas: “Klasik Bir Kelâm Problemi: Hüsün-Kubuh”, Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 1998-1999, sayı: 16-17, s. 55-90.
• Combs, Blinn Ellis: Plato's Euthyphro: An Examination of the Socratic: Method in the Definitional Dialogues, (Doktora Tezi) University of Texas 2011.
• Duran, Muhammet Sait: Zur Theorie einer teleologischen Methode in der islamischen Normenlehre, EB-Verlag: Berlin 2015.
• Heitsch, Ernst: Platon und die Anfänge seines dialektischen Philosophierens, Vandenhoeck & Ruprecht: Göttingen 2004.
• Hourani, George F.: “İslâm’ın İlk Dönemlerinde İki Değer Kuramı”, çev. F. Kerim Kazanç, Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 8 (1996), s. 271-281.
• Hume, David: İnsan Doğası Üzerine Bir İnceleme / A Treatise of Human Nature, çev. Aziz Yardımlı, İdea, İstanbul 2016.
• Erdem, Hüsamettin: “Platon'un Din Anlayışı”, Necmettin Erbakan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 18/2 (2004), s. 7-15.
• Fahri, Macit: İslam Ahlak Teorileri, çev. M. İskenderoğlu; A. Arkan, Litera: İstanbul 2004.
• Farabȋ: “Eflatun Felsefesi”, Farabȋ’nin Üç Eseri, çev. Hüseyin Atay, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi: Ankara 1974, s. 65-87.
• Ferber, Rafael: “Ist die Idee des Guten nicht transzendent oder ist sie es doch? Nochmals Platons ΕΠΕΚΕΙΝΑ ΤΗΣ ΟΥΣΙΑΣ”, Damir Barbarić, Platon über das Gute und die Gerechtigkeit, Königshausen Neumann: Würzburg 2005, s. 149-174.
• Forschner, Maximilian: Platon: Euthyphron. Übersetzung und Kommentar, Vandenhoeck & Ruprecht: Göttingen 2013.
• Gerson, Lloyd P. “Plato’s Development and the Development of the Theory of Forms” William A. Welton (ed.), Plato’s Forms: Varieties Of Interpretation, Lexington: Lanham vd. 2002, s. 85-109. Gilson, Etienne: Tanrı ve Felsefe, çev. Mehmet Aydın, Birleşik Yayınclık: İstanbul 1999 . Horn, Christoph vd. (ed.): Platon-Handbuch. Leben-Werk-Wirkung, Metzler: Stuttgart/Weimar 2009.
• Hösle, Vittorio, Platon interpretieren, Schöningh: Paderborn vd. 2004, s. 10.
• Jansen, Bernhard: “Das Wesen und die Stellung Gottes in der Philosophie Platons”, Gregorianum 13/1 (1932), s. 109-123.
• Jaeger, Werner: Paideia: Die Formung des griechischen Menschen, Gruyter: Berlin/New York, 1973.
• Meiser, Karl: Über Platons Euthyphron, Heinrich Schiele: Regensburg 1900.
• Kanakis, Ioannis: “Die sokratische Lehrstrategie und ihre Relevanz für die heutige Didaktik”, Internationale Zeitschrift für Erziehungswissenschaft 43/2 (1997), s. 225-240. Kant, Immanuel: Pratik Aklın Eleştirisi, çev. İoanna Kuçuradi vd., Türkiye Felsefe Kurumu: Ankara 1999. Kazanç, Fethi Kerim: “Mu’tezile Kelam Sisteminde Ahlâk Tasavvuru: “Kâdî Abdülcebbâr Ekseninde Bir Değerlendirme”, İslâmi Araştırmalar Dergisi 27/3 (2016), s. 280-310.
• Kılıç, Recep: “Olgu ve Değer Problemi”, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 35 (1996), s. 355-402.
• Olguner, Fahrettin: “Eflâtun”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi X. c., Türkiye Diyanet Vakfı: İstanbul 1994, s. 469-476.
• Platon: Euthyphron, çev. Klaus Reich, Felix Meiner: Hamburg 1968.
• Platon: Devlet, çev. Sabahattin Eyüboğlu; M. Ali Cimcoz, Remzi: İstanbul 1995
• Platon: Symposion, çev. Eyüp Çoraklı, Kabalıcı: İstanbul 2005. Platon: Sokrates’in Savunması, çev. Erman Gören, Kabalcı: İstanbul, 2006.
• Platon: Euthyphron, çev. Güvenç Şar, Kabalcı: İstanbul 2011.
• Platon: Yasalar, çev. Candan Şentuna; Saffet Babür, Kabalcı: İstanbul 2012.
• Platon: Timaios, çev. Furkan Akderin, Say: İstanbul 2015.
• Platon: Phaidros, çev. Furkan Akderin, Say: İstanbul 2017.
• Ritter, Constantin: Platon, 2. c., Beck'sche: Münschen 1923.
• Schnieder, Benjamin: “Das Meisterargument in Platons Euthyphron”, Logical Analysis & History of Philosophy/Philosophiegeschichte und Logische Analyse 18 (2015), s. 227-254.
• Stumpf, Karl: Verhältniss des platonischen Gottes zur Idee des Guten, CEM Pfeffer: Halle 1869. Susemihl, Franz: Die genetische Entwicklung der Platonischen Philosophie, 2/2 c., Teubner: Tübingen 1860
• Taylor, A. E.: Plato: The man and his work, Methuen: London 1955.
• Tietzel, Heinrich: Die Idee des Guten in Platos Staat und der Gottesbegriff, Schnitzler: Wetzler 1894.
• Xenakis, Jason: “On the Theological Interpretation of Plato's Ethics”, The Harvard Theological Review 50/1 (1957), s. 67-70.
• Wilamowitz-Moellendorff, Ulrich von: Der Glaube der Hellenen, 2. c., Berlin: Weidmannsche Buchhandlung 1932.
• Wippern, Jürgen: Das Problem der ungeschrieben Lehre Platons: Beitrage zum Verstandnis der platonischen Prinzipienphilosophie, Wissenschaftliche Buchgesellschaft: Darmstadt 1972.
• Zeller, Eduard: Die Philosophie der Griechen in ihrer geschichtlichen Entwicklung: Sokrates und die Sokratiker. Platon und die alte Akademie, 2. bölüm 1.kısım, Fues: Leipzig 1875.