Modernizmden Postmodernizme Değişen Özne Anlayışının Sanata Etkileri

Yıl 2021, Sayı: 15, 202 - 213, 15.06.2021

Ahmet Emre Dağtaşoğlu

Öz

Modern dönemde kurucu bir role sahip olan özne öncelikle epistemolojik meselelerde, ardından da ahlak, siyaset ve sanat gibi alanlarda belirleyici bir etken halini almıştır. Ancak Nietzsche ile başlayan ve yirminci yüzyılın ilk yarısında gittikçe ağırlık kazanan, ikinci yarısında ise neredeyse tüm düşünce iklimini belirleyen modernizm eleştirisi, birçok konuda olduğu üzere özne meselesinde de çok farklı bir anlayışın ortaya çıkmasını sağlamıştır. Bu yeni anlayışa göre özne, kurucu bir role sahip olmayan, aksine kültür ve dil tarafından kurulan bir yapı olarak değerlendirilmeye başlanmıştır. Değişen bu özne anlayışının sanat alanında, biçimden içeriğe, performanstan muhatap kitleye kadar birçok konuda önemli etkileri olmuştur. Bu anlamda postmodern özne anlayışı ile çağdaş sanat arasında, özellikle tarihsel ve kültürel bağlamın ortaklığından ötürü yakın bir ilgi bulunmaktadır. Bu ilgileri postmodern düşünce ikliminin temel ilkeleri bağlamında takip ettiğimizde çağdaş sanatla ilgili muğlaklıklar anlaşılır olmaya başlamaktadır. Bu çalışmada ise modern felsefede karşımıza çıkan özne anlayışı ve bu anlayışa yirminci yüzyılın özellikle ikinci yarısından sonra daha güçlü biçimde yöneltilen postmodern eleştiriler teorik bir çerçevede ele alınacak, ardından ortaya çıkan yeni özne anlayışı ve onun tazammunlarının sanata ne gibi etkileri olduğu gösterilecektir.

Anahtar Kelimeler

Özne, Temsil Epistemolojisi, Modernizm, Postmodernizm, Çağdaş Sanat

Kaynakça

• Artun, Ali. “Çağdaş Sanat ve Kültüralizm”. Çağdaş Sanat ve Kültüralizm: Kimlik ve Estetik içinde Der. Ali Artun, 17-52. İstanbul: İletişim Yay., 2. bs., 2015.
• Artun, Ali. Çağdaş Sanatın Örgütlenmesi. İstanbul: İletişim Yay., 4. bs., 2018.
• Audi, Robert. Epistemology: A Contemporary Introduction to the Theory of Knowledge. New York and London: Routledge, 3th ed., 2011.
• Ayers, Michael. “Was Berkeley An Empiricist Or A Rationalist?”. In The Cambridge Companion to Berkeley, ed. Kenneth P. Winkler, 34-62. USA: Cambridge University Press, 2005.
• Baudrillard, Jean. Sanat Kompolosu: Yeni Sanat Düzeni ve Çağdaş Estetik. Çev. Elçin Gen ve Işık Ergüden. İstanbul: İletişim Yay., 7. bs., 2021.
• Baudrillard, Jean. Simulakrlar ve Simülasyon. Çev. Oğuz Adanır. Ankara: DoğuBatı Yay., 8. bs., 2014.
• Bauman, Zygmunt. Postmodernlik ve Hoşnutsuzlukları. Çev. İsmail Türkmen. İstanbul: Ayrıntı Yay., 3. bs., 2019.
• Best, Steven and Kellner, Douglas. Postmodern Teori. Çev. Mehmet Küçük. İstanbul: Ayrıntı Yay., 3. bs., 2016.
• Connor, Steven. Postmodernist Kültür: Çağdaş Olanın Kuramlarına Bir Giriş. Çev. Doğan Şahiner. İstanbul: Yapı Kredi Yay., 3. bs., 2015.
• Çiğdem, Ahmet. Bir İmkan Olarak Modernite: Weber ve Habermas. İstanbul: İletişim Yay., 4. bs., 2012.
• Danto, Arthur C. Sanatın Sonundan Sonra: Çağdaş Sanat ve Tarihin Sınır Çizgisi. Çev. Zeynep Demirsü. İstanbul: Ayrıntı Yay., 2010.
• Delacampagne, Christian. 20. Yüzyıl Felsefe Tarihi. Çev. Devrim Çetinkasap. İstanbul: İş Bankası Yay., 2. bs., 2010.
• Deleuze, Gilles and Guattari, Felix. Anti-Ödipus: Kapitalizm ve Şizofreni. Çev. Fahrettin Ege ve Hakan Erdoğan ve Mustafa Yiğitalp. Ankara: Bilim ve Sosyalizm Yay., 4. bs., 2020.
• Descartes, Rene. Dicourse on Method and Meditations. Trans. Elizabeth S. Haldane and G. R. T. Ross, New York: Dover Pub., 2003.
• Ecevit, Yıldız. Türk Romanında Postmodernist Açılımlar. İstanbul: İletişim Yay., 2001.
• Ferry, Luc. Homo Esteticus: Demokrasi Çağında Beğeninin İcadı. Çev. Devrim Çetinkasap. İstanbul: Pinhan Yay., 2012.
• Foucault, Michel. “Özne ve İktidar”. Özne ve İktidar: Seçme Yazılar 2 içinde, çev. Işık Ergüden ve Osman Akınhay, 57-82. İstanbul: Ayrıntı Yay., 4. bs., 2014.
• Foucault, Michel. “Yazar Nedir”, Sonsuza Giden Dil: Seçme Yazılar 6 içinde, çev. Işık Ergüden, İstanbul: Ayrıntı Yay., 2. bs., 2014.
• Foucault, Michel. Hapishanenin Doğuşu: Gözetim Altında Tutmak ve Cezalandırmak. Çev. Mehmet Ali Kılıçbay. Ankara: İmge Kitabevi, 8. bs., 2019.
• Foucault, Michel. Power/Knowledge: Selected Interviews and Other Writings 1972-1977. Trans. C. Gordon and L. Marshall and J. Mepham and K. Sopper. New York: Pantheon Books, 1980.
• Frege, Gottlob. “Sense and Reference”. Trans. Max Black, The Philosophical Reiew Vol. 57, Issue 3, (1948): 209-230.
• Harvey, David. Postmodernliğin Durumu: Kültürel Değişimin Kökenleri. Çev. Sungur Savran. İstanbul: Metis Yay., 7. bs., 2014.
• Hatfield, Gary. “Rationalist Theories of Sense Perception and Mind-Body Relation”. In A Companion to Rationalism, ed. Alan Nelson, 31-60. United Kingdom: Blackwell Publishing, 2005.
• Heidegger, Martin. Nietzsche’nin Tanrı Öldü Sözü ve Dünya Resimleri Çağı. Çev. Levent Özşar. Bursa: Asa Kitabevi, 2001.
• Hopkins, David. Modern Sanattan Sonra. Çev. Firdevs Candil Erdoğan. İstanbul: Hayalperest Yay., 2018.
• Hume, David. A Treatise of Human Nature. Ed. D. F. Norton and M. J. Norton. Oxford: Clarendon Press, 2007.
• Hünler, Hakkı. Estetiğin Kısa Tarihi: Modern Kültür ve Sanat Üzerine Felsefi Bir Araştırma. Ankara: DoğuBatı Yay., 2011.
• Jameson, Fredric. The Cultural Turn: Selected Writings on the Postmodern 1983-1998. London&New York: Verso Pub., 1998.
• Kant, Immanuel. Kritik der Urteilskraft. Hamburg: Felix Meiner Verlag, 2006.
• Leibniz, G. W. New Essays on Human Understanding. Trans. Peter Remnant and Jonathan Bennett. New York: Cambridge University Press, 2nd edition, 1997.
• Lolordo, Antonia. “Early Modern Critiques of Rationalist Psychology”. In A Companion to Rationalism, Ed. Alan Nelson, 119-136. United Kingdom: Blackwell Publishing, 2005.
• Lyotard, Jean-François. Postmodern Durum. Çev. İsmet Birkan. Ankara: Bilgesu Yayıncılık, 2. bs., 2014.
• Polat, Nusret. Sınırları Aşındırmak: Modernizm ve Çağdaş Sanat Üzerine. İstanbul: Belge Yay., 2017.
• Rorty, Richard. Olumsallık, İroni ve Dayanışma. Çev. Mehmet Küçük ve Alev Türker. İstanbul: Ayrıntı Yay., 1995.
• Witham, Graham and Pooke, Grant. Çağdaş Sanatı Anlamak. Çev. Tufan Göbekçin. İstanbul: Hayalperest Yay., 2018.