Çözümleyici Çizelge Yöntemi ile İbn Sina'da İktirânî Kıyas Denetlemesi

Yıl 2021, Sayı: 16, 152 - 170, 15.12.2021

Samet Büyükada

Öz

İbn Sina'nın mantığının önemli noktalarından birisi, onun kendisinden önceki mantık birikimini en iyi şekilde harmanlayarak ortaya yeni ve orijinal bir sistem üreten ayrıntılı bir kıyas kuramı sunmasıdır. İbn Sînâ’nın neredeyse bütün mantık eserlerinde bahsi geçen kıyas özellikle eş-Şifa külliyatının el-Kıyas kitabında ve İşârât ve’t Tenbîhât eserinde ayrıntıları ile anlatılmıştır. İbn Sînâ’ya göre kıyas iktirânî ve istisnaî olmak üzere ikiye ayrılmaktadır. İktirânî kıyaslar sonuç önermesinin ne kendisinin ne de çelişiğinin açık bir şekilde öncüllerde yer almadığı; istisnaî kıyaslar ise sonuç önermesinin kendisinin ya da çelişiğinin öncüllerin bir bölümünde açıkça yer aldığı kıyaslardır. İki kıyas türünün de onu meydana getiren önermelerin yüklemli ya da şartlı yapıda olmasına göre farklı türleri mevcuttur. Bizim burada yapmak istediğimiz İbn Sînâ’da yüklemli önermelerle kurulu iktirânî kıyasını modern mantıktaki geçerlilik denetleme yöntemlerinden birisi olan çözümleyici çizelge (ağaç yöntemi) ile denetlemektir. İncelememizde böylesi bir denetlemenin yapılabilmesi için kıyas içinde yer alan tümel önermelerde varlıksal getirim eklenmesinin şart olduğunu, aksi halde kıyasın üçüncü şeklinin ilk iki modunun geçersiz olduğunu göstereceğiz.

Anahtar Kelimeler

İbn Sînâ, İktirânî Kıyas, Çözümleyici Çizelge, Geçerlilik, Varlıksal Getirim.

Validity of Connective Syllogism of Avicenna by Method of Analytic Tableaux

Öz

One of the important cases of Ibn Sina's logic is that he presents a detailed theory of syllogism that produces a new and original system by elaborating his previous logical accumulation in the best way. The syllogism mentioned in almost all of Ibn Sînâ's works of logic is explained in detail in the book al-Qiyas of the corpus of as-Shifa and in the work of al-Isharat wat-Tanbihat (Remarks and Admonitions). According to Ibn Sînâ, qiyas is divided into two as iktirânî (connective) and istisnaî (repetitive). Iktirânî syllogism is defined as those in which neither the conclusion nor its contradictory is explicitly part of the premises; whereas istisnaî syllogism is defined as those in which either the conclusion or its contradictory is explicitly part of the premises. These two types of syllogism have different kinds according to the predicative or conditional nature of the propositions that make up it. What we want to do here is to check the iktiranî syllogism established with predicate propositions in Avicenna with the method of analytic tableaux (tree method), which is one of the validation methods in modern logic. In our study, we will show that in order to carry out such a control, it is necessary to add existential import to the universal propositions in the syllogism, otherwise the first two the modes of the third figure of syllogism are invalid.

Anahtar Kelimeler

Avicenna, Connective Syllogism, Tree Method, Validity, Existential Import.

Kaynakça

• Aristotle. Prior Analytics, çev. Gisela Striker. New York: Oxford University Press, 2009.
• Büyükada, Samet. “Aristoteles Mantığında Varlıksal Varsayma”, Beytülhikme 11 s.2, Haziran 2021.
• Chatti, Saloua. Arabic Logic from al-Fārābī to Averroes: A Study of the Early Arabic Categorical, Modal, and Hypothetical Syllogistics. Basel: Birkhäuser, 2020.
• Çelik, Muhammet. “Klasik Mantıkta Modal Kıyas Teorisi”. Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi, 2020.
• Grünberg, Teo “İbni Sina’daki Modalitelerin Modern Mantık Açısından İncelenmesi”, içinde Felsefe ve Felsefî Mantık Yazıları. İstanbul: YKY, 2003.
• Hodges, Wilfrid, ve Spencer Johnston, “Medieval Modalities and Modern Method: Avicenna and Buridan”, IfCoLog Journal of Logics and their Applications 4, sy 4, 2017.
• İbn Sînâ, İşaretler ve Tembihler. İstanbul: Litera Yayıncılık, 2015.
• İbn Sînâ, Yorum Üzerine Kitabu’ş - Şifa: El-İbâre, Kitabü’ş-Şifa, çev. Ömer Türker. İstanbul: Litera Yayıncılık, 2013.
• Movahed, Zia. “A Critical Examination of Ibn-Sina’s Theory of the Conditional Syllogism”, Sophia Perennis 1, sy 1, 2009.
• Özel, Aytekin. İbn Sina’nın Birleşmeli Kıyas Teorisi ve Sembolik Yorumu. Bursa: Emin Yayınları, 2009.
• Özlem, Doğan. Mantık. İstanbul: Notos Kitap, 2015.
• Rahman, Shahid ve Mohammad Saleh Zarepour, “On Descriptional Propositions in Ibn Sīnā: Elements for a Logical Analysis”, içinde Mathematics, Logic, and Their Philosophies: Essays in Honour of Mohammad Ardeshir, ed. Mojtaba Mojtahedi, Shahid Rahman, ve Mohammad Saleh Zarepour, Logic, Epistemology, and the Unity of Science (Cham: Springer International Publishing, 2021), 411-31, https://doi.org/10.1007/978-3-030-53654-1_16.
• Street, Tony. “An Outline of Avicenna's Syllogistic”, Archiv für Geschichte der Philosophie 84, sy 2 (05 Eylül 2002), https://doi.org/10.1515/agph.2002.007.
• Strobino, Riccardo. “Ibn Sina’s Logic”, içinde The Stanford Encyclopedia of Philosophy, ed. Edward N. Zalta, Fall 2018 (Metaphysics Research Lab, Stanford University, 2018), https://plato.stanford.edu/archives/ fall2018/entries/ibn-sina-logic/.
• Thom, Paul. Medieval Modal Systems: Problems and Concepts. Routledge, 2017.