Hume’un Tanrı Anlayışı: Epistemolojik Temel Üzerinden Bir İnceleme

Yıl 2024, Sayı: 21, 84 - 99, 03.06.2024

Özkan Yıldız

https://doi.org/10.55256/temasa.1406890

Öz

Bu çalışmada, Hume’un Tanrı anlayışının epistemolojik temelden hareketle incelenmesi amaçlanmıştır. Hume’un Tanrı anlayışı epistemolojisiyle doğrudan bir ilişki içerisindedir. Hume epistemolojisinde, fiziki dünyanın bilgisine sadece bize göründüğü haliyle sahip olabileceğimizi, duyularımızı aşan metafizik alanla ilgili hiçbir çıkarım yapamayacağımızı ileri sürmüştür. Bundan ötürü neden ile sonuç arasında zorunlu olduğu kabul edilen bağı hiçbir yöntemle bilinemez. Hume bu bağı epistemolojik açıdan alışkanlığa indirgemiştir. Hume’un nedensellik ilkesine yönelik bu agnostik tutumu, Tanrı anlayışını da şekillendirmiştir. Eğer duyulur dünyadaki olaylar arasındaki neden-sonuç ilişkisi tecrübe edilemiyorsa, görünenden hareketle görünmeyenle ilgili de hiçbir çıkarımda bulunamayız. En iyi ihtimalle, görünür evrendeki birtakım düzenliliklerden hareket ederek bir Tanrı’nın varlığına yönelik bir inanç beslenebilir. Bu çerçevede, evrenin düzenliliğiyle ilgili değerlendirmelerimiz Tanrı’nın varlığıyla ilgili samimi duygularımızın dile getirilmesinden başka bir şey değildir. Bu nedenle, bunlar felsefî incelemenin alanına giremezler. Hume’un buradaki itirazı Tanrı’nın varlığına yönelik bu inancın epistemolojik olarak temellendirilmeye çalışması üzerinedir. Bu doğrultuda Hume’un bilgi anlayışı temelde Tanrı’nın varlığının ya da yokluğunun bilinip bilinemeyeceğiyle ilgilidir. Hume, epistemolojisinde teizme ve ateizme aynı mesafede durmuştur. Fakat O, epistemolojik açıdan her ne kadar agnostik bir tavır almış olsa da pratik yaşamda ateizme daha yakındır. Çünkü Hume, bütün yaşamı boyunca din karşıtı bir hayat sürmüştür, agnostisizm temelli ateist bir hayatı benimsemiştir.

Anahtar Kelimeler

Epistemoloji, Nedensellik, Tanrı, Teizm, Ateizm, Agnostisizm

Hume’s Conception Of God: A Study On Epistemological Grounds

Öz

This study aims to analyze Hume’s conception of God from an epistemological perspective. Hume’s conception of God is directly related to his epistemology. In his epistemology, Hume argues that we can only have knowledge of the physical world as it appears to us and that we cannot make any inferences about the metaphysical realm that transcends our senses. Therefore, the metaphysical connection between cause and effect, which is accepted to be necessary, cannot be known by any method. Hume epistemologically reduced this connection to habit. Hume’s agnostic attitude towards the principle of causality also shaped his understanding of God. If the cause-and-effect relationship between events in the sensible world cannot be experienced, we cannot make any inferences about the invisible based on the visible. At best, one can have a belief in the existence of a God based on some regularities in the visible universe. In this framework, our evaluations of the regularities of the universe are nothing more than the expression of our sincere feelings about the existence of God. Therefore, they cannot fall within the realm of philosophical investigation. Hume’s objection here is that this belief in God’s existence is attempted to be epistemologically grounded. Accordingly, Hume’s conception of knowledge is basically concerned with whether God's existence or non-existence can be known. Hume kept the same distance from theism and atheism in his epistemology. However, although he took an agnostic attitude in terms of epistemology, he is closer to atheism in practical life. This is because Hume led an anti-religious life throughout his life and adopted an atheistic life based on agnosticism.

Anahtar Kelimeler

Epistemology, Causality, God, Theism, Atheism, Agnosticism

Kaynakça

• Akarsu, Bedia. Felsefe Terimleri Sözlüğü. İstanbul: İnkılâp Kitabevi Yayın Sanayi ve Ticaret AŞ., 2019.
• Aubrey, E. E. “Hume's Dialogues Concerning Natural Religion by Norman Kemp Smith and David Hume,” The Journal of Religion 16, 2, (1936): 232-234.
• Ayer, A. J. Düşüncenin Ustaları/Hume. Çeviren: Cemal Atila, İstanbul: Altın Kitaplar Yayınevi, 2002.
• Cevizci, Ahmet. Felsefe Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Paradigma Yayınları, 2000.
• Copleston, Frederick. Berkeley/Hume. Çeviren: Aziz Yardımlı, İstanbul: İdea Yayınevi, 1998.
• Çelebi, Emin. “David Hume’da Nedensellik Bağlamında Tanrı Problemi,” Felsefe Dünyası 52, (2010): 82-195.
• Garrett, Don. “Introduction” in Philosophy of David Hume, XXV-XL. New York: Macmillan division of St. Martin's Press, 2005.
• Hume, David. “Dinin Doğal Tarihi” Din Üstüne içinde, Çeviren: Mete Tunçay, 35-108. Ankara: İmge Kitabevi, 2019.
• Hume, David. “Doğal Din Üstüne Söyleşiler” Din Üstüne içinde, 109-266. Çeviren: Mete Tunçay, Ankara: İmge Kitabevi, 2019.
• Hume, David. A Treatise of Human Nature. Oxfford: Clarendon Press, 1965.
• Hume, David. Din Üstüne. Çeviren: Mete Tunçay, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1979.
• Hume, David. İnsan Doğası Üzerine Bir İnceleme. Çeviren: Ergün Baylan, Ankara: BilgeSu Yayınları, 2020.
• Hume, David. İnsan Zihni Üzerine Bir Araştırma. Çeviren: Selmin Evrim, İstanbul: MEB, 1986.
• Hume, David. İnsanın Anlama Yetisi Üzerine Bir Soruşturma. Çeviren: Oruç Aruoba, İstanbul: Say Yayınları, 2017.
• Hume, David. New Letters of David Hume. Oxford: Clarendon Press, 1954.
• Hume, David. Yaşamım, İntihar Üzerine, Ruhun Ölümsüzlüğü Üzerine. Çeviren: Mehmet Hazar Gönüllü, İstanbul: Ganzer Kitap, 2020.
• Kaya, Keha M. “Hume & Kant: Nedensellik Özgürlük İkileminde İnsanın Özgürlüğü,” Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi 50, (2013): 65-82.
• Kaya, Keha M. 18. Yüzyıl İngiliz Empirist Filozoflarında Dil ve Anlam Sorunları. Ankara: Pegem Yayıncılık, 2011.
• Kaya, Mustafa. “Hume’da Tanrı’nın Varlığı Aleyhine Bir Delil Olarak Kötülük,” Sosyal Bilimler Üzerine Araştırmalar 1, (2019): 6-30.
• Mossner, Campbell E. “Hume ve Söyleşiler’in Kalıtı” Din Üstüne içinde, Çeviren: Mete Tunçay, 111-145. Ankara: İmge Kitabevi, 2019.
• Neiman, Susan. Modern Düşüncede Kötülük. Çeviren: Ayhan Sarıgüney, İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 2006.
• Noxon, James. “Hume’s Agnosticism,” The Philosophical Review 73, 2, (1964): 248-261.
• O’Connor, David. Hume on Religion. London and New York: Routledge, 2001.
• Onur, Ferhat. “Hume ile Hesaplaşma: Philo, Tasarım Argümanına Karşı,” Posseible Düşünme Dergisi 11, (2017): 8-20.
• Öymen, Örsan K. Hume. Ankara: Say Yayınları, 2020.
• Priest, Stephen. The British Empricists. London/New York: Routledge, 2007.
• Root, H. E. “Dinin Doğal Tarihi Üstüne” Din Üstüne içinde, Çeviren: Mete Tunçay, 15-33. Ankara: İmge Kitabevi, 2019.
• Smith, Norman K. Philosophy of David Hume. New York: Macmillan division of St. Martin's Press 2005.
• Taslaman, Caner. Kuantum Teorisi Felsefe ve Tanrı. İstanbul: İstanbul Yayınevi, 2021.
• Taşkın, Ali. Hume Araştırmaları. İstanbul: Birey Yayıncılık, 2007.
• Tilley, Terrence, W. “Hume on God and Evil: Dialogues X and XI as Dramatic Conversation,” Journal of the American Academy of Religion 56, 4, (1988): 703-726.
• Tunçay, Mete. “Çevirenin Önsözü” Din Üstüne içinde, Çeviren: Mete Tunçay, 9-11. Ankara: İmge Kitabevi, 2019. Türkben, Yaşar. “David Hume’un Agnostisizmi,” Ekev Akademi Dergisi 47, (2011): 277-289.
• Tweyman, Stanley. “Hume’s Dialogues on Evil,” Hume Studies 13, 1, (1987): 74-85.
• Wolfe, Julian. “Hume on Evil,” Scottish Journal of Theology 34, 1, (1981): 63-70.