Cevâhiru’l-Belâğa Kitabı Özelinde Me‘ânî İlmi Bağlamında Günümüz Belâgat Kitaplarındaki Örneklerde Benzerlik Olgusu

Yıl 2023, Sayı: 3, 161 - 178, 30.03.2023

Ahmet Gezek

https://doi.org/10.55709/tetkikdergisi.2023.3.46

Öz

Son yüzyıldır Arap ülkelerinde belâgat üzerine birçok çalışma yapılmış ve bu çalışmalar içerik ve örnek yönüyle klasik dönemde yazılan belâgat kitaplarına benzemiştir. Modern dönemdeki önemli belâgat kitaplarından biri olan Cevâhiru’l-belâğa, Mısırlı bilgin ve dilci Ahmed el-Hâşimî (öl. 1943) tarafından telif edilmiş ve çeşitli eğitim kurumlarında ders kitabı olarak okutulmuştur. Kitabında Ebû Ya‘kûb Sekkâkî (öl. 626/1229) ve Hatîb Kazvînî’nin (öl. 739/1338) kelâm ve felsefe ekolünü takip eden Hâşimî, belâgati me‘ânî, beyân ve bedîʻ olarak üç bölüme ayırmış ve son dönemdeki birçok belâgat müellifi de aynı şekilde belâgati tasnif etmiştir. Bu çalışmada Ahmed el-Hâşimî’nin Cevâhiru’l-belâğa kitabınının fesahat-belâgat kavramları ve me‘ânî bölümüyle ilgili örnekleri incelenmiş ve müellifin kullandığı âyetlerin ve Arap şiirlerinin, Sekkâkî ve Hatîb Kazvînî’nin örnekleriyle benzerliği üzerine mukayeseler yapılmıştır. Yapılan kıyaslamada, fesahat-belâgat kavramları ve me‘ânî ilmindeki bazı örneklerin günümüzde sadece Hâşimî tarafından değil, Abdülaziz ‘Atîk (öl. 1976), Ahmed Matlûb (öl. 2018) ve Fadl Hasan Abbâs (öl. 2011) gibi son dönem Arap belâgati müellifleri tarafından kullanıldığı tespit edilmiş ve Ahmed el-Hâşimî dışında aynı örnekleri kullanan bu müelliflere dipnot ile atıf yapılarak işaret edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Arap Dili ve Belâgati, Öğretim Metodu, Cevâhiru’l-Belâğa, Ahmed el-Hâşimî, Benzerlik Olgusu

The Phenomenon of Similarity in the Examples in Contemporary Rhetoric Books Regarding Jawāhir al-Balāgha Book in the Context of Ma‘ānī Science

Öz

In the last century, many studies on rhetoric have been carried out in Arab countries and these studies are similar to rhetoric books written in the classical period in terms of content and examples. Jawāhir al-Balāgha, one of the important rhetoric books in the modern period, was written by the Egyptian scholar and linguist Aḥmad al-Hāshimī (d. 1943) and was used as a textbook in various educational institutions. Hāshimī, who followed the theology and philosophy school of Abū Yaʿqūb al-Sakkākī (d. 626/1229) and Khaṭīb al-Qazwīnī (d. 739/1338) in his book, divided the science of rhetoric (balāgha) into three parts as ma‘ānī, bayān, and badī‘. Many recent rhetoric authors have also classified the science of rhetoric in the same way. In this study, the samples of Aḥmad al-Hāshimī’s Jawāhir al-Balāgha book related to the fasāḥa-balāgha Concepts and ilm al-ma‘ānī were examined and comparisons were made on the similarity of the Qur’anic verses and Arabic poems used by the author with the examples of Sakkākī and Khaṭīb al-Qazwīnī. In the comparison, it has been determined that some examples in the fasāḥa-balāgha Concepts and ilm al-ma‘ānī are used not only by Hāshimī but also by recent Arab rhetoric writers such as ʿAbdul‘azīz ʿAtīq (d. 1976), Aḥmad Maṭlūb (d. 2018) and Faḍl Ḥasan ʿAbbās (d. 2011). In addition, the authors who used the same examples, except for Aḥmad al-Hāshimī, are pointed out with footnotes.

Anahtar Kelimeler

Arabic Language and Rhetoric, Teaching Method, Aḥmad al-Hāshimī, Jawāhir al-Balāgha, Similarity Phenomenon

Kaynakça

• Abbâs, Fadl Hasan. el-Belâğa fünûnühâ ve efnânühâ: İlmü’l-me‘ânî. Ürdün: Dâru’l-Furkân li’t-tıbâ‘ati ve’n-neşri ve’t-tevzî‘, 4. Basım, 1997.
• Abdurrezzâk, Hasan İsmâ‘îl. en-Nazmü’l-belâğî beyne’n-nazariyyeti ve’t-tatbîk. Mısır: Dâru’t-Tıbâ‘ati’l-Muhammediyye, 1983.
• Abdülazîz b. İbrahim. ed-Delîl ilâ’l-mütûnü’l-‘ilmiyye. Riyad: Dâru’l-Asma‘î, 2000.
• ‘Atîk, Abdülaziz. fi’l-Belâgati’l-‘Arabiyye: ‘İlmü’l-me‘ânî. Beyrut: Dâru’n-Nahdati’l-‘Arabiyye, 2009.
• ‘Avnî, Hâmid. el-Minhâcü’l-vâdih li’l-belâğa. 5 cilt. Kahire: el-Mektebetü’l-Ezheriyye, ts.
• Cârim, Alî – Emîn, Mustafâ. el-Belâğatü’l-vâdiha: el-Beyân el-me‘ânî el-bedî‘. Mısır: Dâru’l-Me‘ârif, ts.
• Cüveynî, Mustafâ es-Sâvî. el-Belâğatü’l-‘Arabiyye: Te’sîl ve tecdîd. İskenderiye: Münşeâtü’l-Me‘ârif, 1985.
• Ebû Mûsâ, Muhammed. Hasâisu’t-terâkîb: Dirâse tahlîliyye limesâili ‘ilmi’l-me‘ânî. Ka-hire: Mektebetü Vehbe, 7. Basım, ts.
• Hâşimî, Ahmed. Cevâhiru’l-belâğa fi’l-me‘ânî ve’l-beyân ve’l-bedî‘. thk. Yûsuf es-Sûmîlî. Beyrut: el-Mektebetü’l-‘Asriyye, ts.
• Kâsim, Muhammed Ahmed – Dîb, Muhyiddîn. ‘Ulûmü’l-belâğa: el-Bedî‘ ve’l-beyân ve’l-me‘ânî. Lübnan: el-Müessesetü’l-Hadîse li’l-kitâb, 2003.
• Kazvînî, Celâlüddîn el-Hatîb. Telhîsu’l-miftâh. Pakistan: Mektebetü’l-Büşrâ, 2010.
• Kazvînî, Celâlüddîn el-Hatîb. el-Îzâh fî ‘ulûmi’l-belâğa. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘ilmiyye, 2003.
• Kur’ân-ı Kerîm Meâli. çev. Halil Altuntaş – Muzaffer Şahin. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 12. Basım, 2011.
• Kılıç, Hulusi. “Belâgat”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 5/380-383. İstanbul: TDV Yayınları, 1992.
• Kılıç, Hulusi. “Ahmed el-Hâşimî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 2/89. İstanbul: TDV Yayınları, 1989.
• Matlûb, Ahmed. Esâlîb belâğiyye: el-Fesâha, el-belâğa, el-me‘ânî. Kuveyt: Vekâletü’l-Matbû‘ât, 1980.
• Merâğî, Ahmed Mustafa. ‘Ulûmü’l-belâğa. 3. Basım. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘ilmiyye, 1993.
• Mersafî, Hasan. el-Vesîletü’l-edebiyye li’l-‘ulûmi’ş-şer‘iyye. Kahire: Mektebetü’s-Sekâfe ed-dîniyye, 2012.
• Meydânî, Abdurrahmân Hasen Habenneke. el-Belâgatü’l-‘Arabiyye: Üsüsühâ ve ‘ulûmühâ ve fünûnühâ. 2 cilt. Dimeşk: Dâru’l-Kalem – Beyrut: ed-Dâru’ş-Şâmiyye, 1996.
• Müeyyed-billâh el-‘Alevî, Yahyâ b. Hamza. et-Tırâz li esrâri’l-belâğa ve ‘ulûmi hakâi-ki’l-i‘câz. 3 Cilt. Beyrut: el-Mektebetü’l-‘Unsuriyye, 2002.
• Sekkâkî, Ebû Ya‘kûb. Miftâhu’l-‘ulûm. thk. Nü‘aym Zürzûr. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘ilmiyye, 1987.
• Suyûtî Celâlüddîn. ‘Ukûdü’l-cümân fî ‘ilmi’l-me‘ânî ve’l-beyân. thk. Abdulhamîd Duhâ. Kahire: Dâru’l-İmâm Müslim li’t-tıbâ‘ati ve’n-neşri ve’t-tevzî‘, 2012.
• ‘Ukâşe, Temâdur İbrâhîm. “el-Ehâdîsü’l-vâride fî kitâbi Cevâhiri’l-belâğa fi’l-me‘ânî ve’l-beyân ve’l-bedî‘. Mecelletü’l-‘Ulûmi’t-terbeviyye, ve’d-dirâsâti’l-insâniyye 8/19 (2021), 93-94.
• el-Belâğa. Uluslararası Medine Üniversitesi Komisyonu. Medine: Câmi‘atü’l-Medîneti’l-‘âlemiyye, ts.
• ‘Useymîn, Muhammed b. Sâlih. Dürûsu’l-belâğa, thk. Hafnî Nâsıf vd. Kuveyt: Mektebetü Ehli’l-Eser, 2004.
• Ziriklî , Muhammed Hayrüddîn b. Mahmûd. el-A‘lâm. 8 Cilt. 15. Basım. Beyrut: Dârü’l-İlm li’l-Melâyîn, 2002.