Kesinlikten Müphemliğe: Ahlakın Sınırlarında Dolaşmak

Yıl 2025, Sayı: 8, 285 - 304, 30.09.2025

Emrullah Kılıç

https://doi.org/10.55709/tetkik.1680626

Öz

Ahlak üzerine konuşmak ya da yazmak, sınırların belirlenmesine dayanan karmaşık ve çok boyutlu bir eylemdir çünkü herhangi bir söylem ancak sınırları çizildiğinde anlam kazanabilir ve tutarlı hale gelir. Zihni belirli sınırlar içinde tutmak hem insan hem de nesnelerin tanımı açısından aşılması güç engeller oluşturabileceği gibi, eleştirel düşünmenin temel koşullarından biridir. Ahlaki bağlamda eleştirel düşünme, metafiziksel ve rasyonel aklın deneyimle bütünleşmesi ile nesnel ve öznel sınırların dengeli ve bütüncül değerlendirilmesi aracılığıyla mümkündür. Bu bağlamda, ahlaki alan, metafiziğin, aklın, duyguların, arzuların ve ödevlerin birlikte işlevsel olduğu dinamik ve sürekli bir durum olarak ele alınmalıdır. Bununla birlikte, günümüzde ahlaki hayatın doğası gereği değişim ve dönüşüme açık olduğu ancak bu süreçlerin karmaşıklığı ve sürekliliğinin göz önünde tutulması önem arz etmektedir. Bu çalışma, karşılaştırmalı yöntemle ahlaki düşünmenin doğasını hem teorik hem pratik boyutlarıyla inceleyerek rasyonalite, muğlaklık, kavramsal ayrımlar, ahlaki motivasyonlar ve kriz dinamikleri üzerinden kapsamlı bir analiz sunmayı amaçlamaktadır. Çalışmanın kapsamı, ahlakın sınırları ve bu sınırlar arasındaki karmaşık ilişkilerle sınırlı olup; eleştirel düşünme süreçleri ve ahlaki düzenin krizler karşısındaki sürekliliği üzerinde özellikle odaklanmaktadır. Çalışma iki temel bulguya ulaşmıştır: Birincisi, ahlaki düzenin karşıtlıklar arasındaki gerilimleri azaltarak ahenk ve organizasyon talebini karşılayabileceğidir. İkincisi ise kesinlik temelli ve mutlak bir ahlak inşasının günümüz koşullarında mümkün görünmediğidir. Kesinlik arayışından kaynaklanan güvenlik ihtiyacı, muğlaklığın sunduğu esneklik ve çoğulculukla dengelendiğinde, ahlaki yapı daha sağlam, işlevsel ve dinamik bir form kazanabilir. Böylece ahlak, katı sınırlar ve kesinlik arayışından ziyade, deneyimlerimizle de birlikte belirlenen bir yapıya dönüşerek, çağımızın etik krizlerine daha etkili yanıtlar verebilir. Sonuç olarak kesinlik ile muğlaklık arasındaki diyalektik denge, ahlaki duyarlılıkların gelişiminin temel unsurlarından biri olarak ortaya çıkmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Felsefe , Ahlak , Değer , Motivasyon , Kesinlik , Müphemlik

From Certainty to Ambiguity: Navigating the Boundaries of Ethics

Öz

Discussing or writing about ethics is a complex and multidimensional act predicated upon the delineation of boundaries; for any discourse acquires meaning and coherence only when its boundaries are defined. Constraining the mind within certain boundaries can create insurmountable obstacles in terms of the definition of both humans and objects, but it is also one of the fundamental conditions of critical thinking. Critical thinking in the moral context is made possible through the integration of metaphysical and rational thought with experience, alongside a balanced and holistic evaluation of the boundaries between the objective and the subjective. In this context, the moral realm should be considered as a dynamic and continuous state in which metaphysics, reason, emotions, desires, and duties function together. However, it is important to note that the nature of moral life today is open to change and transformation, but the complexity and continuity of these processes must be taken into account. This study aims to provide a comprehensive analysis of the nature of moral thinking in both its theoretical and practical dimensions using a comparative method, focusing on rationality, ambiguity, conceptual distinctions, moral motivations, and crisis dynamics. The scope of the study is limited to the boundaries of morality and the complex relationships between these boundaries, with a particular focus on critical thinking processes and the continuity of the moral order in the face of crises. The study has reached two main findings: First, the moral order can meet the demand for harmony and organization by reducing tensions between opposites. Second, it is not possible to construct a certainty-based and absolute morality under today's conditions. When the need for security arising from the search for certainty is balanced with the flexibility and pluralism offered by ambiguity, the moral structure can take on a more solid, functional, and dynamic form. Thus, rather than rigid boundaries and the pursuit of certainty, morality can become a structure determined by our experiences, providing more effective responses to the ethical crises of our time. In conclusion, the dialectical balance between certainty and ambiguity emerges as one of the fundamental elements in the development of moral sensibilities.

Anahtar Kelimeler

Philosophy , Morality , Value , Motivation , Certainty , Ambiguity

Kaynakça

• Bauer, Thomas. Müphemlik Kültürü ve İslam: Farklı Bir İslam Tarihi Okuması. çev. Tanıl Bora. İstanbul: İletişim Yayınları, 2019.
• Bauman, Zygmunt. Parçalanmış Hayat: Postmodern Ahlak Denemeleri. çev. İsmail Türkmen. İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 2001.
• Bauman, Zygmunt. Postmodern Etik. çev. Alev Türker. İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 2008.
• Direk, Zeynep. Başkalık Deneyimi. Ankara: Fol Kitap Yayınevi, 2021.
• Heidegger, Martin. “Metaphysics as History of Being”. The End of Philosophy. çev. Joan Stambaugh. United States of America: University of Chicago Press, 2003, 1-54.
• Kılıç, Emrullah. “İyi’nin Kuruculuğu ile Değer’in Rehberliği Arasında Ahlak”. Eskiyeni 43 (Mart 2021), 167-182. https://doi.org/10.37697/eskiyeni.848728 Kılıç, Emrullah. Metafiziksel İyi’den Değer’e: Ahlakın Yolculuğu. Ankara: İlem Yayınları, 2022.
• Larmore, Charles. Patterns of Moral Complexity, New York: Cambridge University Press, 1987. https://doi.org/10.1017/CBO9780511625107
• Larmore, Charles. The Morals of Modernity. New York: Cambridge University Press, 1996. https://doi.org/10.1017/CBO9780511625091
• MacIntyre, Alasdair. Erdem Peşinde. çev. Muttalip Özcan. İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 2001.
• Mackie, John Leslie. Ethics: Inventing Right and Wrong. New York: Penguin Books, 1977.
• Özlem, Doğan. Siyaset, Bilim ve Tarih Bilinci. İstanbul: İnkılap Yayınları, 1999.
• Pappas, Gregory Fernando. John Dewey’s Ethics: Democracy As Experience. USA: Indiana University Press, 2008.
• Perry, Ralph Barton. General Theory of Value. Cambridge, Massachusetts: Harvard University Press, 1950.
• Poole, Ross. Ahlak ve Modernlik. çev. Mehmet Küçük. İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 1993.
• Rescher, Nicholas. Rationality: A Philosophical Inquiry into the Nature and the Rationale of Reason. Oxford: Clarendon Press, 1988, 1-2.
• Stocker, Michael. “Modern Ahlak Kuramlarının Şizofrenisi.” Çağdaş Ahlak Felsefesi. ed. Sedat Yazıcı. çev. Sedat Yazıcı. İstanbul: İdeal Kültür Yayıncılık, 2020.
• Tatar, Burhanettin. “Din ve Ahlak İlişkisi”. İslam Ahlak Esasları ve Felsefesi. ed. Müfit Selim Saruhan. Ankara: Grafiker Yayınları, 2016.
• Tatar, Burhanettin. “Eleştirel Düşüncenin İmkânı Üzerine Notlar”. Süleyman Demirel Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 53 (Aralık 2024/2), 7-26. https://doi.org/10.59149/sduifd.1542032
• Tatar, Burhanettin. İslam Düşüncesine Giriş. İstanbul: Vadi Yayınları, 2016.
• Toulmin, Stephen. Kozmopolis: Modernitenin Gizli Gündemi. çev. Hüsamettin Arslan. İstanbul: Paradigma Yayınları, 2002.
• Türer, Celal. “Ahlâk Anlayışlarını Eleştirmenin İmkân ve Sınırları”, Muhafazakâr Düşünce, 5(19‐20), 2009, 59 (55-66).
• Türer, Celal. Ahlak: İyi ve Kötüye Dair Duyarlılık Arayışımız. Ankara: Eskiyeni Yayınları, 2024.
• Yılmaz, Feridun. Rasyonalite: İktisat Özelinde Bir Tartışma. İstanbul: Paradigma Yayınları, 2009.