Temel Hadis Kaynaklarındaki Askalânlı Râviler

Yıl 2025, Sayı: 8, 405 - 442, 30.09.2025

Halil İbrahim Doğan

https://doi.org/10.55709/tetkik.1681282

Öz

Filistin’in önemli şehirlerinden Askalân, Hz. Ömer’in hilâfeti döneminde 19/640 yılında İslâm topraklarına katılmış ve hicrî ilk asırlarda İslâm Devleti’nin sınır hattında stratejik bir merkez konumunda olmuştur. Sahâbe, tâbiîn ve daha sonraki tabakalardan bazı kimseler, Askalân’a gelerek murâbıtlık yapmıştır. Ayrıca önde gelen birçok muhaddis, hadis tahammül etmek için bu şehre rihle yapmıştır. Bu nedenle hadis ilmi bağlamında Askalân’ın rivayet tarihi açısından incelenmesi önem arz etmektedir. Bu çalışmada Hz. Peygamber ile sahâbe ve tâbiînden gelen rivayetleri nakleden Askalânlı râviler konu edilmektedir. Oysa Filistin’in Askalân şehrinden olan ya da burada ikamet eden râvilerin kimlikleri, güvenilirlik durumları ve hadis kitaplarındaki rivayet sayıları incelenmemiştir. Bu araştırmada Askalânlı râvilerin, hadis kitaplarındaki rivayetlerin senedlerinde aktif rol oynadığı ve bazı önemli muhaddislerin hocaları olarak eserlerinde yer aldığı iddia edilmektedir. Bu problemi çözümlemek için nitel araştırma yöntemlerinden doküman metodu kullanılarak hadis kitaplarında ve rical literatüründe tarama yapılarak Askalânlı râvilerin fihristi çıkarılmış; bu râvilerin biyografik bilgileri, rivayet sayıları ve durumları analiz edilmiştir. Askalânlı râvilere dair bir araştırmanın tespit edilememesi nedeniyle önemli bir boşluğu dolduracağı düşünülen makaledeki amaç, Askalân’ın hadis rivayetinde mühim bir yeri olduğunu belirlemektir. Çalışmada hicrî ilk beş asırda tasnif edilen temel hadis kaynakları esas alınmış; Askalânlı râvilerin biyografilerinde ise tabakât, terâcim, tarih, ensâb türü çeşitli kitaplara ve gerektiğinde başka eserlere de müracaat edilmiştir. Çalışmanın sonucunda şehre birkaç sahâbî ile tâbiîn râvinin geldiği ve onların da az sayıda hadis sahibi oldukları belirlenmiştir. Askalân’a gelme amaçlarının da hadis rivayet etmek yerine daha ziyade murâbıtlık yapmak olduğu görülmüştür. Şehrin hadis rivayet tarihinde aslen Askalânlı değil de Horasân, Hicâz gibi diğer bölgelerden gelerek Askalân’a yerleşen râvilerin daha fazla rol aldığı tespit edilmiştir. Aslen Askalânlı/Askalânî nisbeli râvilerin rivayetlerinin az ve cerh-ta‘dîl açısından eleştirildiği; memleketi farklı ama Askalân’da yaşayan râvilerin rivayetlerinin fazla ve çoğunlukla güvenilir kabul edildiği sonucuna ulaşılmıştır. Hatta bazı rivayetlerde Askalânlı aile isnadlarının olduğu, aynı aileden hadis rivayet eden birden fazla kimsenin bulunduğu saptanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Hadis , Filistin , Askalân , Râvi , Rivayet

Asqalānian Rāwis in Major Hadith Sources

Öz

Asqalān, one of the important cities of Palestine, was incorporated into the Islamic territories during the caliphate of ʿUmar in 19/640. In the early centuries of the Hijrī calendar, it served as a strategic frontier center of the Islamic State. Some of the Companions, Successors, and later generations came to Asqalān to establish a military presence. Additionally, many prominent hadīth scholars traveled to the city for the collection of hadīths. However, their identities, reliability assessments, and the frequency of transmitters originating from or residing in Asqalān have not been systematically examined. For this reason, examining Asqalān's role in the history of hadīth transmission is of great importance within the context of hadīth studies. This study investigates Asqalānian narrators in hadīth works who transmitted narrations from the Prophet Muhammad, his companions, and their followers. This research argues that narrators from Asqalān played an active role in the chains of transmission in canonical hadīth collections and were cited as teachers by prominent hadīth scholars. Employing a qualitative research method—specifically, the document method— the study surveys hadīth collections and biographical (rijāl) literature, resulting in the compilation of an index of narrators from Asqalān. Their biographical data, the quantity of their narrations, and their critical assessments were then analyzed. Since no prior research on Asqalānian narrators has been identified, this artcile seeks to fill an important gap by clarifying Asqalān’s role in hadīth transmission. The study relies on major hadīth sources compiled in the first five centuries of the Hijra; while also appealing to the biographical, historical, genealogical, and other relevant works where necessary. The findings demonstrate that a few Companions and their Successors resided in the city and transmitted only a small number of hadīths. It was also observed that their purpose in coming to Asqalān was not primarily to narrate hadīths but rather to engage in military service. The history of hadīth narration in Asqalan was shaped more significantly narrators who were not native to the city but who migrated there from regions such as Khorasān and Hijāz. In conclusion, the narrations of narrators native to Asqalān were few in number and criticized in terms of al-jarh wa al-ta'dīl, while the narrations of narrators who migrated to Asqalān were numerous and generally considered reliable. Notably, it has been determined that some isnads include Asqalān family chains, with multiple members of the same family transmitting hadīths.

Anahtar Kelimeler

Hadīth , Palestine , Asqalānian , Rāwī , Narration

Kaynakça

• Abdurrezzâk b. Hemmâm, es-San‘ânî. el-Musannef -Ma‘mer b. Râşid’in el-Câmi‘i ile birlikte-. thk. Habîburrahman el-A‘zamî. 12 Cilt. Beyrut: el-Mektebetü’l-İslâmiyye, 1983.
• Ahmed b. Hanbel. el-Müsned. thk. Şuayb el-Arnaût vd. 52 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1996.
• Akgün, Hüseyin. Hadis Rivâyet Coğrafyası -Hicrî İlk 150 Yıl-. İstanbul: MÜ İlâhiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 2019.
• Alî b. el-Ca‘d, el-Cevherî. el-Müsned. thk. Âmir Ahmed Haydâr. Beyrut: Müessesetü Nâdir, 1990.
• Ârif, Ârif. el-Mûcez fî târîhi Askalân. Filistin: Vizâratu’s-Sekâfe, 2021.
• Beyhakî, Ahmed b. el-Hüseyin. el-Câmi‘ li-şu‘abi’l-îmân. thk. Abdulalî Abdulhumeyd Hâmid. 14 Cilt. Riyad: Mektebetü’r-Rüşd, 2003.
• Beyhakî, Ahmed b. el-Hüseyin. el-Kırâ’e halfe’l-imâm. thk. M. Saîd b. Besyûnî Zağlûl. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1984.
• Beyhakî, Ahmed b. el-Hüseyin. Kitâbu’l-Âdâb. thk. Ebû Abdullah es-Saîd el-Mendûh. Beyrut: Müessesetü’l-Kütübi’s-Sekâfiyye, 1988.
• Beyhakî, Ahmed b. el-Hüseyin. Kitâbu’s-Süneni’l-kebîr. thk. Abdullah b. Abdulmuhsin et-Türkî. 25 Cilt. Riyad: Dâru Âlemi’l-Kütüb, 2013.
• Bezzâr, Ebû Bekir. el-Müsned (el-Bahru’z-zehhâr). thk. Mahfûzurrahmân Zeynullah vd. 18 Cilt. Beyrut-Medine: Müessesetü’l-Ulûmi’l-Kur’ân-Mektebetü’l-Ulûm ve’l-Hikem, 1988.
• Buhârî, Muhammed b. İsmâîl. el-Câmi‘u’s-sahîh. thk. Şuayb el-Arnaût vd. 5 Cilt. Beyrut: er-Risâletü’l-Âlemiyye, 2011.
• Buhârî, Muhammed b. İsmâîl. el-Edebü’l-müfred. thk. Muhammed Nâsırüddîn el-Elbânî. Beyrut: Dâru’s-Sıddîk, 2000.
• Buhârî, Muhammed b. İsmâîl. et-Târîhu’l-kebîr. thk. Muhammed b. Sâlih ed-Dubâsî. 11 Cilt. Riyad: en-Nâşiru’l-Mütemeyyin, 2019.
• Cemmâîlî, Ebû Muhammed. el-Kemâl fî esmâ’i’r-ricâl. thk. Şâdî b. Muhammed b. Sâlim. 10 Cilt. Kuveyt: Şirketü Garrâs, 2016.
• Dârekutnî, Ebü’l-Hasen. es-Sünen. thk. Şuayb el-Arnaût vd. 6 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2004.
• Deylemî, Şîrûye b. Şehredâr. el-Firdevs bi-me’sûri’l-hitâb. 5 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1986.
• Ebû Avâne, el-İsferâyînî. el-Müsnedu’s-sahîhu’l-muharrec ‘alâ Sahîh-i Müslim. thk. Abbâs b. Safâhân. 20 Cilt. Medine: el-Câmiatu’l-İslâmiyye, 2014.
• Ebû Dâvûd, es-Sicistânî. es-Sünen. thk. Şuayb el-Arnaût-Muhammed Kâmil Karâbellî. 6 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2009.
• Ebû Nuaym, el-İsfahânî. Hilyetu’l-evliyâ’ ve tabakâtu’l-asfiyâ’. 10 Cilt. Kahire-Beyrut: Mektebetü’l-Hânicî-Dâru’l-Fikr, 1996.
• Ebû Saîd, İbnü’l-A‘râbî. Kitâbu’l-Mu‘cem. thk. Abdulmuhsin b. İbrâhîm b. Ahmed el-Hüseynî. 3 Cilt. Riyad: Dâru İbni’l-Cevzî, 1997.
• Ebû Ya‘lâ, el-Mevsılî. el-Müsned. thk. Hüseyn Selîm Esed ed-Dârânî. 16 Cilt. Dımaşk: Dâru’l-Me’mûn, 1990.
• Fayda, Mustafa. “Askalân”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 3/487-488. İstanbul: TDV Yayınları, 1991.
• Hâkim en-Neysâbûrî, Ebû Abdullah. el-Müstedrek ‘ale’s-Sahîhayn. thk. Âdil Mürşid vd. 9 Cilt. Beyrut: Dâru’r-Risâleti’l-Âlemiyye, 2018.
• Hatîb el-Bağdâdî, Ebû Bekir. el-Kifâye fî ‘ilmi’r-rivâye. thk. Hasen Abdulmun‘im Şilbî. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle Nâşirûn, 2013.
• Hatîb el-Bağdâdî, Ebû Bekir. Kitâbu’l-Müttefik ve’l-müfterik. thk. Muhammed Sâdık Aydın el-Hâmidî. 3 Cilt. Dımaşk: Dâru’l-Kâdirî, 1997.
• Hatîb el-Bağdâdî, Ebû Bekir. Târîhu medîneti’s-Selâm (Târîhu Bağdâd). thk. Beşşâr Avvâd Marûf. 17 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 2001.
• Heysemî, Ebü’l-Hasen. Mecma‘u’z-zevâ’id ve menba‘u’l-fevâ’id. thk. Hüseyn Selîm Esed ed-Dârânî. 23 Cilt. Cidde: Dâru’l-Minhâc, 2015.
• Iclî, Ebü’l-Hasen. Târîhu’s-sikât. thk. Abdulmu‘tî Emîn Kal‘acî. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1984.
• İbn Abdulberr, en-Nemerî. Câmi‘u beyâni’l-‘ilm ve fazlihî. thk. Ebü’l-Eşbâl ez-Züheyrî. 2 Cilt. Riyad: Dâru İbni’l-Cevzî, 1994.
• İbn Abdulberr, en-Nemerî. el-İstî‘âb fî ma‘rifeti’l-ashâb. thk. Abdullah b. Abdulmuhsin et-Türkî. 9 Cilt. Kahire: Merkezü Hicr, 2019.
• İbn Abdulberr, en-Nemerî. et-Temhîd. thk. Beşşâr Avvâd Marûf vd. 17 Cilt. Londra: Müessesetü’l-Furkân, 2017.
• İbn Abdulhâdî, Şemseddîn. Tabakâtu ‘ulemâ’i’l-hadîs. thk. Ekrem el-Bûşî-İbrâhîm ez-Zeybek. 4 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1996.
• İbn Adî, el-Cürcânî. el-Kâmil fî du‘afâ’i’r-ricâl. thk. Mâzin es-Sersâvî. 10 Cilt. Beyrut: Mektebetü’r-Rüşd, 2012.
• İbn Asâkir, Ebü’l-Kâsım. Târîhu medîneti Dımaşk. thk. Ömer b. Garâme el-Amravî. 80 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1997.
• İbn Ebû Âsım, Ebû Bekir eş-Şeybânî. el-Âhâd ve’l-mesânî. thk. Bâsim Faysal Ahmed el-Cevâbire. 6 Cilt. Riyad: Dâru’r-Râye, 1991.
• İbn Ebû Hâtim, Ebû Muhammed er-Râzî. Beyânu hata’i’l-Buhârî. thk. ‘Abdurrahman b. Yahyâ el-Mu‘allimî. Haydarâbâd: Matbaatu Meclisi Dâireti’l-Maârifi’l-Osmâniyye, 1380.
• İbn Ebû Hâtim, Ebû Muhammed er-Râzî. Kitâbu’l-Cerh ve’t-ta‘dîl. thk. Abdurrahman b. Yahyâ el-Mu‘allimî. 9 Cilt. Haydarâbâd: Matbaatu Meclisi Dâireti’l-Maârifi’l-Osmâniyye, 1941.
• İbn Ebû Hâtim, Ebû Muhammed er-Râzî. Tefsîru’l-Kur’âni’l-‘Azîm. thk. Esad Muhammed et-Tayyib. 13 Cilt. Riyad: Mektebetü Nizâr Mustafâ el-Bâz, 2006.
• İbn Ebû Şeybe, Ebû Bekir. el-Musannef. thk. Sad b. Nâsır b. Abdulazîz eş-Şesirî. 25 Cilt. Riyad: Dâru Künûzi İşbilîyâ, 2015.
• İbn Hacer, el-Askalânî. el-Garâibü’l-mültekata min Müsnedi’l-firdevs. thk. İrfân Süfyân vd. 8 Cilt. Dubai: Dâru’l-Birr, 2016.
• İbn Hacer, el-Askalânî. Fethu’l-bârî bi-şerhi Sahîhi’l-Buhârî. thk. Şuayb el-Arnaût vd. 25 Cilt. Beyrut: er-Risâletü’l-Âlemiyye, 2013.
• İbn Hacer, el-Askalânî. İthâfu’l-mehere bi-fevâidi’l-mübtekire min etrâfi’l-‘aşere. thk. Züheyr b. Nâsır el-Nâsır. 19 Cilt. Medine: Merkezi Hıdmeti’s-Sünne ve’s-Sîreti’n-Nebeviyye, 1994.
• İbn Hacer, el-Askalânî. Lisânu’l-mîzân. thk. Abdulfettâh Ebû Gudde. 10 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Beşâiri’l-İslâmiyye, 2002.
• İbn Hacer, el-Askalânî. Takrîbu’t-Tehzîb. thk. Muhammed Avvâme. Suriye: Dâru’r-Reşîd, 1986.
• İbn Hacer, el-Askalânî. Tehzîbu’t-Tehzîb. thk. Âmir Alî Avd vd. 15 Cilt. Dubai: Cemiyyetü Dâru’l-Birr, 2021.
• İbn Halfûn, Ebû Bekir. el-Mu‘lîm bi-şüyûhi’l-Buhârî ve Müslim. thk. Ebû Abdurrahman Âdil b. Sad. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts.
• İbn Hibbân, el-Büstî. el-İhsân fî takrîbi Sahîhi İbn Hibbân bi-tertîbi İbn Balabân. thk. Şuayb el-Arnaût. 18 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1988.
• İbn Hibbân, el-Büstî. Kitâbu’l-Mecrûhîn mine’l-muhaddisîn. thk. Hamdî Abdulmecîd es-Selefî. 2 Cilt. Riyad: Dâru’s-Sumay‘î, 2000.
• İbn Hibbân, el-Büstî. Kitâbu’s-Sikât. thk. Muhammed Abdurreşîd. 10 Cilt. Haydarabad: Matbaatu Meclisi Dâireti’l-Maârifi’l-Osmâniyye, ts.
• İbn Kayyim el-Cevziyye, Ebû Abdullah. el-Menâru’l-münîf fi’s-sahîh ve’d-da‘îf. thk. Abdulfettâh Ebû Gudde. Halep: Mektebetü Matbaatu’l-İslâmiyye, 1970.
• İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ’. Müsnedü’l-Fârûk. thk. Abdulmu‘tî Emîn Kal‘acî. 2 Cilt. Mansura: Dâru’l-Vefâ’, 1991.
• İbn Kuteybe, Ebû Muhammed. Garîbu’l-hadîs. thk. Abdullah el-Cebûrî. 3 Cilt. Bağdat: Matbaatu’l-Ânî, 1397.
• İbn Kutlûboğâ, es-Sûdûnî. es-Sikât mimmen lem yeka‘ fi’l-Kütübi’s-sitte. thk. Şâdî b. Muhammed b. Sâlim. 9 Cilt. San‘a: Merkezü’n-Numân, 2011.
• İbn Mâce, el-Kazvînî. es-Sünen. thk. Şuayb el-Arnaût vd. 5 Cilt. Beyrut: Dâru’r-Risâleti’l-Âlemiyye, 2009.
• İbn Mende, Ebû Abdullah. Fethü’l-bâb fi’l-künâ ve’l-elkâb. thk. Ebû Kuteybe Nazar Muhammed el-Fâryâbî. Riyad: Mektebetü’l-Kevser, 1996.
• İbn Nukta, Ebû Bekir. Tekmiletü’l-İkmâl. thk. Abdulkayyûm Abdurabbinnebî-Muhammed Sâlih. 4 Cilt. Mekke: Câmiatu Ümmi’l-Kurâ, 1989.
• İbn Sa‘d, Ebû Abdullah. Kitâbu’t-Tabakâti’l-kebîr. thk. Alî Muhammed Ömer. 11 Cilt. Kahire: Mektebetü’l-Hânicî, 2001.
• İbnü’l-Adîm, el-Halebî. Buğyetü’t-taleb fî târîhi Halep. thk. Süheyl Zekkâr. 12 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1988.
• İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec. Kitâbu’d-Du‘afâ’ ve’l-metrûkîn. thk. Ebü’l-Fidâ’ Abdullah el-Kâdî. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1986.
• İbnü’l-Cezerî, Ebü’l-Hayr. Gâyetü’n-Nihâye fî tabakâti’l-kurrâ’. thk. Gotthelf Bergsträsser. 3 Cilt. Kahire: Mektebetü İbn Teymiyye, 1932.
• İbnü’l-Esîr, İzzeddîn. Üsdü’l-ğâbe fî ma‘rifeti’s-sahâbe. 7 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1994.
• İbnü’l-Fakîh, el-Hemedânî. Kitâbu’l-Buldân. thk. Yûsuf el-Hâdî. Beyrut: Âlemü’l-Kütüb, 1996.
• İbnü’l-Faradî, el-Kurtubî. Târîhu ‘ulemâ’i’l-Endelüs. thk. İzzet Attâr el-Hüseynî. 2 Cilt. Kahire: Mektebetü’l-Hânicî, 1988.
• İbnü’l-Kayserânî, Ebü’l-Fazl. el-Ensâbü’l-müttefika fi’l-hatti’l-mütemâsile fi’n-nakt ve’z-zabt. thk. Kemâl Yûsuf el-Hût. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1411.
• İbnü’l-Mukrî, el-İsfahânî. el-Mu‘cem. thk. Âdil b. Sad. Riyad: Mektebetü’r-Rüşd, 1998.
• İsmâîlî, Ebû Bekir. el-Mu‘cem. thk. Ziyâd Muhammed Mansûr. 3 Cilt. Medine: Mektebetü Ulûm ve’l-Hikem, 1410.
• Kâ‘bî, Ebü’l-Kâsım. Kabûlu’l-ahbâr ve ma‘rifetu’r-ricâl. thk. Ebû Amr el-Hüseynî. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2000.
• Kastallânî, Ahmed b. Muhammed. İrşâdu’s-sârî li-şerhi Sahîhi’l-Buhârî. 22 Cilt. Beyrut: Dâru İbn Hazm, 2021.
• Kudâî, Ebû Abdullah. Müsnedü’ş-Şihâb. thk. Hamdî Abdulmecîd es-Selefî. 2 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1985.
• Kuzudişli, Bekir. Aile İsnâdları. İstanbul: MÜ İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 2021.
• Küçükosman, Hasan. “Şehirlerin Fazileti Üzerine Bir İnceleme: Askalân Örneği”. Dergiabant 13/1 (2025), 140-159. https://doi.org/10.33931/dergiabant.1629685
• Mâlik b. Enes, el-Yemenî. el-Muvatta’. thk. Muhammed Fuâd Abdulbâkî. 2 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-‘Arabiyye, 1995.
• Mansûrî, Ebü’t-Tayyib. İrşâdu’l-kâsî ve’d-dânî ilâ terâcimi şüyûhi’t-Taberânî. Riyad-Şârika: Dâru’l-Keyân-Mektebetü İbn Teymiyye, 2006.
• Marûf - Arnaût, Beşşâr Avvâd - Şuayb. Tahrîru Takrîbi’t-Tehzîb. 4 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1997.
• Mizzî, Yûsuf b. Abdurrahman. Tehzîbu’l-Kemâl fî esmâ’i’r-ricâl. thk. Beşşâr Avvâd Marûf. 35 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1988.
• Moğultây b. Kılıç, el-Bekcerî. İkmâlu Tehzîbu’l-Kemâl fî esmâ’i’r-ricâl. thk. Âdil b. Muhammed-Üsâme b. İbrâhîm. 12 Cilt. Kahire: el-Fârûku’l-Hadîsiyye, 2001.
• Müslim, Müslim b. el-Haccâc el-Kuşeyrî. es-Sahîh. thk. Muhammed Fuâd Abdulbâkî. 5 Cilt. Kahire: Dâru’l-Hadîs, 1991.
• Nesâî, Ahmed b. Şu‘ayb. Kitâbu’s-Süneni’l-kebîr. thk. Hasen Abdulmun‘im Şilbî. 12 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2001.
• Saîd b. Mansûr, el-Horasânî. es-Sünen. thk. Sad b. Abdullah b. Abdulazîz. 8 Cilt. Riyad: Dâru’s-Sumay‘î, 1997.
• Saîd b. Mansûr, el-Horasânî. es-Sünen (Tekmiletü’t-Tefsîr). 3 Cilt. Riyad: Dâru’l-Ulûke, 2012.
• Saîd b. Mansûr, el-Horasânî. Kitâbu’s-Sünen. thk. Habîburrahman el-A‘zamî. 2 Cilt. Bombay: ed-Dâru’s-Selefiyye, 1982.
• Sem‘ânî, Abdulkerîm b. Muhammed. el-Ensâb. thk. Abdullah Ömer el-Bârûdî. 5 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Cinân, 1988.
• Sezgin, Fuad. Arap İslâm Bilimleri Tarihi. 17 Cilt. İstanbul: İslam Bilim Tarihi Araştırmaları Vakfı Yayınları, 2015.
• Sübkî, Tâcüddîn. Tabakâtu’ş-şâfi‘iyyeti’l-kübrâ. thk. Abdulfettâh Muhammed el-Hulv-Mahmûd Muhammed et-Tanâhî. 10 Cilt. Kahire: Dâru İhyâi’l-Kütübi’l-Arabîyye, 1964.
• Taberânî, Ebü’l-Kâsım. el-Mu‘cemu’l-evsat. thk. Târık b. Avdullah b. Muhammed-Abdulmuhsin b. İbrâhîm el-Hüseynî. 10 Cilt. Kahire: Dâru’l-Harameyn, 1995.
• Taberânî, Ebü’l-Kâsım. el-Mu‘cemu’l-kebîr. thk. Hamdî Abdulmecîd es-Selefî. 25 Cilt. Kahire: Mektebetü İbn Teymiyye, 1983.
• Taberânî, Ebü’l-Kâsım. el-Mu‘cemu’s-sagîr. thk. Muhammed Şekûr Mahmûd el-Hâc. 2 Cilt. Beyrut: el-Mektebetü’l-İslâmiyye, 1985.
• Taberânî, Ebü’l-Kâsım. Müsnedü’ş-Şâmiyyîn. thk. Hamdî Abdulmecîd es-Selefî. 4 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1984.
• Tahâvî, Ebû Cafer. Şerhu Me‘âni’l-âsâr. thk. Latîfu’r-Rahman el-Behrâicî el-Kâsimî. 10 Cilt. Beyrut: Dâru İbn Hazm, 2021.
• Tatlı, Mustafa. Tâbiîn Döneminde Hadis Rivayeti. Ankara: TDV Yayınları, 2023.
• Tayâlisî, Ebû Dâvûd. el-Müsned. thk. Muhammed b. Abdulmuhsin et-Türkî. 4 Cilt. Kahire: Dâru Hicr, 1999.
• Temmâm er-Râzî, Ebü’l-Kâsım. el-Fevâid. thk. Hamdî Abdulmecîd es-Selefî. 2 Cilt. Riyad: Mektebetü’r-Rüşd, 1412.
• Tirmizî, Ebû Îsâ. el-Câmi‘u’l-kebîr (es-Sünen). thk. Şuayb el-Arnaût vd. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’r-Risâleti’l-Âlemiyye, 2009.
• Ukaylî, Ebû Cafer. ed-Du‘afâ’. thk. Ebû Yahyâ el-Haddâd vd. 4 Cilt. Kahire: Dâru’t-Tesîl, 2014.
• Yahyâ b. Maîn, el-Mürrî. et-Târîh (Ebü’l-Fazl ed-Dûrî Rivayeti). thk. Ahmed Muhammed Nûrseyf. 4 Cilt. Mekke: Merkezü’l-Bahsi’l-İlim ve İhyâi’t-Türâsi’l-İslâmiyye, 1979.
• Yakûbî, Ebü’l-Hüdâ. el-Medhal ilâ Sahîhi’l-Buhârî. Londra: Dârû Tevkîât, 2019.
• Yâkût el-Hamevî, Ebû Abdullah. Mu‘cemu’l-buldân. 7 Cilt. Beyrut: Dâru Sâdır, 1995.
• Yerkazan, Hasan. “İbnü’s-Salâh’a Nispet Edilen Müsnedü’l-Hâfız Osmân b. es-Salâh el-Eserî fîmâ verede mine’l-ehâdîs fî Fazli’l-İskenderiyye ve ‘Askalân İsimli Eser Üzerine Bir Değerlendirme”. Eskiyeni 43 (2021), 55-76. https://doi.org/10.37697/eskiyeni.838001
• Yılmaz, Hayati. “Reyhâne bnt. Şem‘ûn”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 35/41-42. İstanbul: TDV Yayınları, 2008.
• Yiğit, İsmail. “Ribât”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 35/76-79. İstanbul: TDV Yayınları, 2008.
• Yücel, Ahmet. Hadis İlminde Tenkit Terimleri. İstanbul: MÜ İlâhiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 2015.
• Yücel, Ahmet. Hadis Tarihi. İstanbul: MÜ İlâhiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 2021.
• Zehebî, Muhammed b. Ahmed. el-Muğnî fi’d-du‘afâ’. thk. Nûreddîn Itr. 2 Cilt. Katar: İdâretu İhyâi’t-Türâsi’l-İslâmiyye, 1987.
• Zehebî, Muhammed b. Ahmed. Kitâbu Tezkireti’l-huffâz. thk. Zekeriyyâ Umeyrât. 5 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1998.
• Zehebî, Muhammed b. Ahmed. Mîzânu’l-i‘tidâl fî nakdi’r-ricâl. thk. Alî Muhammed el-Becâvî. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Ma‘rife, 1964.
• Zehebî, Muhammed b. Ahmed. Siyeru a‘lâmi’n-nübelâ’. thk. Şuayb el-Arnaût vd. 25 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1984.
• Zehebî, Muhammed b. Ahmed. Târîhu’l-İslâm ve vefayâtu’l-meşâhîr ve’l-a‘lâm. thk. Ömer Abdusselâm Tedmürî. 52 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-Arabî, 1994.