Mâtürîdî’de Vahyin, Bireyi ve Toplumu İnşası

Yıl 2022, , 363 - 381, 31.12.2022

Osman Nuri Demir

https://doi.org/10.53352/tevilat.1216044

Öz

Yetkin bir mütekellim olmasının yanında hacimli bir tefsir eseri de bulunan İmam Mâtürîdî’nin (ö. 333/944) bireyin ve toplumun temel meseleleriyle yakından ilgilendiği düşünülmektedir. Mâtürîdî bireyin ve toplumun inşasının en baştan sağlam bir zemin üzerine kurgulanmasını hedeflemiştir. O, öncelikle “küçük âlem” şeklinde isimlendirdiği insanın bireysel hayatını şekillendirecek olan ve doğuştan ona yüklenen fıtrata dair özellikleri ve bunlarla uyum halindeki dinî ve ahlâkî ilkeleri tespit etmiştir. Bunu yaparken de insanın içinde yaşadığı toplumu, sosyo-kültürel ve ekonomik durumu dikkate almıştır. Sonrasında ise bireysel ve toplumsal bilincin oluşturulması adına ferde, topluma ve vahye yüklenen anlamlar üzerinde durmuştur. Vahyin kurucu ve aklı destekleyici bir unsur olduğunu kabul eden Mâtürîdî Hazreti Muhammed’e kadar uzanan peygamberlik çizgisinin bütünüyle bu misyonu icra ettiğini düşünmektedir. Ayrıca vahyin bireysel ve toplumsal hayatta akılla bilinmesi mümkün olmayan meselelerde dayanılması gereken yegâne unsur olduğuna işaret etmektedir. Bu yönüyle Mâtürîdî’ye göre vahiy insanoğlu için Allah’ın bir lütfudur. Çünkü vahiy insanları Allah’a itaate teşvik eden ve buna muvaffak olmalarını sağlayan aslî faktördür. Vahye muhatap olan ve onu insanlara tebliğ etmekle görevlendirilen Peygamberimiz de bu sebeple olsa gerek rahmet olarak nitelendirilmiştir. Makale boyunca Mâtürîdî’nin görüşleri merkeze alınarak vahyin, bireyin ve toplumun inşasındaki rolü tartışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Kelâm, Vahiy, Mâtürîdî, Toplum, Birey, İnşa.

The Construction of the Individual and Society of Revelation in Māturīdī

Öz

It is thought that Imam Māturīdī (d. 333/944), who has a voluminous work of tafsir as well as being a competent mutakallim, is closely interested in the basic issues of the individual and society. Māturīdī aimed to build the individual and society on a solid ground from the very beginning. First of all, he determined the characteristics of the nature that will shape the individual life of the human being, which he named as the "small world", and the religious and moral principles that are in harmony with them. While doing this, he took into account the society, socio-cultural and economic situation in which people live. Afterwards, he focused on the meanings attributed to the individual, society and revelation in order to create individual and social consciousness. Māturīdī, who accepts that the revelation is a founding and supporting element of reason, thinks that the line of prophethood that goes back to the Prophet Muhammad completely fulfills this mission. It also points out that revelation is the only element that should be relied upon in matters that cannot be known by reason in individual and social life. In this respect, according to Māturīdī, revelation is a gift of Allah for human beings. Because revelation is the primary factor that encourages people to obey Allah and enable them to achieve this. Our Prophet, who was the addressee of revelation and was assigned to convey it to people, was also described as a mercy for this reason. Throughout the article, the role of revelation in the construction of the individual and society will be discussed by focusing on Māturīdī's views.

Anahtar Kelimeler

Kālām, Māturīdī, Revelation, Society, Person, Construction.

Kaynakça

• Alper, Hülya. “İmam Mâturîdî’de Akıl-Vahiy İlişkisi: Aklın Önceliği ve Vahyin Gerekliliği”. Milel ve Nihal İnanç, Kültür ve Mitoloji Araştırmaları Dergisi 7/2 (2010), 7-29.
• Alper, Hülya. İmam Matüridi’de Akıl-Vahiy İlişkisi. İstanbul: İz Yayıncılık, 2017.
• Alper, Hülya. “Mâtürîdî’nin Akıl ve Vahiy Algısı”. Mâtürîdî’nin Düşünce Dünyası. ed. Şaban Ali Düzgün. Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 2011.
• Aygün, Fatma. Mâtürîdî’ye Göre Allah’ın Varlığını Aklen Bilmenin İmkânı. İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2015.
• Câhız, Ebû Osmân Amr b. Bahr b. Mahbûb. Ḥucecü’n-nübüvve (Resâilü’l-Câḥıẓ İçinde). nşr. Abdusselam Hârûn. 4 Cilt. Kâhire: Mektebetü’l-hâncî, 1384/1964.
• Ceric, Mustafa. “Mâtürîdî’nin Dini Epistemolojisi”. Din Felsefesi Açısından Mâtürîdî Gelen-Ek-i Klasik ve Çağdaş Metinler Seçkisi. ed. Recep Alpyağıl. İstanbul: İz Yayıncılık, 2016.
• Demir, Osman Nuri. Mâtürîdî’de İnsan Tasavvuru. Ankara: TDV Yayınları, 2020.
• Ebü’l-Muîn en-Nesefî, Ebü’l-Muîn Meymûn b. Muhammed b. Muhammed b. Mu‘temid en-Nesefî. Tebṣıratü’l-edille. nşr. Hüseyin Atay Şaban Ali Düzgün. 2 Cilt. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2003.
• Gazzâlî, Hüccetü’l-İslâm Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed b. Muhammed b. Ahmed el-Gazzâlî et-Tûsî. el-İktisâd fi’l-İ’tikâd (İtikadda Orta Yol). çev. Osman Demi̇r. İstanbul: Klasik Yayınları, 2020.
• İbn Manzûr, Muhammed b. Mükerrem. Lisânü’l-ʿArab. nşr. Abdullah Ali el-Kebîr. 6 Cilt. Kahire: Dârü’l-Maârif, ts. Kādî Abdülcebbâr, Ebü’l-Hasen Kādı’l-kudât Abdülcebbâr b. Ahmed b. Abdilcebbâr el-Hemedânî. Şerḥu’l-Uṣûli’l-ḫamse. nşr. Abdülkerim Osman. 2 Cilt. Kâhire: Mektebetü Vehbe, 1416.
• Mâtürîdî, Ebû Mansûr Muhammed b. Muhammed b. Mahmûd el-Mâtürîdî es-Semerkandî. Kitâbü’t-Tevḥîd. nşr. Muhammed Aruçi Bekir Topaloğlu. Ankara: İSAM Yayınları, 2005.
• Mâtürîdî, Ebû Mansûr Muhammed b. Muhammed b. Mahmûd el-Mâtürîdî es-Semerkandî. Te’vîlâtü’l-Ḳur’ân. nşr. Komisyon, İlmî Kontrol: Bekir Topaloğlu. 18 Cilt. İstanbul: Mizan Yayınevi, 2005.
• Nu‘mân b. Sâbit b. Zûtâ b. Mâh Ebû Hanîfe. el-ʿÂlim ve’l-müteʿallim (İmâm-ı A’zam’ın Beş Eseri İçinde). nşr. Mustafa Öz. İstanbul: İFAV Yayınları, 7. Basım, 2011.
• Râzî, Ebû ʿAbdullâh Muḥammed b. ʿOmer b. el-Ḥasan b. el-Ḥuseyn et-Teymî er-Râzî.el-Mulakkeb bi Faḥruddîn. Mefâtîḥu’l-ġayb et-tefsîru’l-kebîr. Beyrut: Dâru İḥyaʾ et-Turâs̱ el-ʿArabî, 1420.
• Sâbûnî, Ebû Muhammed Nûruddîn Ahmed b. Mahmûd b. Ebî Bekr es-Sâbûnî el-Buhârî. nşr. Muhammed Aruçi. el-Kifâye fi’l-hidâye. İstanbul - Beyrut: İsam - Dâru İbn Hazm, 1435/2014.
• Tehânevî, Muhammed Ali b. Ali. Keşşâfü ıṣṭılâḥâti’l-fünûn ve’l-‘ulûm. nşr. Ali Dahrûc - Abdullah Hâlidî. 2 Cilt. Beyrut: Mektebetü Lübnan, 1996.
• Yavuz, Yusuf Şevki. “Kur’ân ve Sünnette Vahiy”. Vahiy ve Peygamberlik. ed. Yusuf Şevki Yavuz. 199-247. İstanbul: Kuramer, 2018.