İstanbul’da Ulusal Mimarlık Üslubunda Bir Eser: Beykoz Bozhane Köyü Camii

Yıl 2024, Cilt: 5 Sayı: 1, 23 - 48, 30.06.2024

Fatih Sarımeşe

https://doi.org/10.53352/tevilat.1469156

Öz

İstanbul’un Anadolu Yakası’nda Boğaziçi ve Karadeniz’in kesiştiği bölgede yer alan Beykoz İlçesi şehir merkezinden uzak önemli bir yerleşim merkezidir. Beykoz’da çok sayıda köy bulunmaktadır. Bu köylerden biri bölgenin kuzeyinde bulunan Bozhane Köyü’dür. Bozhane Köyü bünyesinde yer alan Osmanlı’nın son dönemine ait sivil mimarlık örnekleri, meydanda yer alan camisi ve mezarlığıyla tipik Anadolu köy özelliklerini yansıtmaktadır. Köy meydanında yer alan ve köyün ismiyle anılan Bozhane Köyü Camii Osmanlı’nın son döneminde inşa edilen bir köy camisi olup devrin Ulusal Mimarlık Üslubunu yansıtan önemli bir yapıdır. Milliyetçilik, Osmanlıcılık ve İslamcılık fikir anlayışlarının etkisiyle Selçuklu, erken Osmanlı ve klasik Osmanlı mimari üsluplarından esinlenerek ortaya çıkan Ulusal Mimarlık Üslubu İstanbul’da 1894 depremi sonrası yapılan inşaat faaliyetleri ve onarım çalışmalarıyla ortaya çıktığı söylenebilir. İttihat ve Terakki’nin yönetimi ele geçirdiği dönemde devletin resmî üslubu olmuş ve 1930’lu yıllara kadar inşa edilen ya da onarılan yapılarda tercih edilmiştir. Ulusal Mimarlık Üslubu İstanbul’un sadece merkezî bölgelerinde tercih edilmemiştir. 1909-1910 yıllarına tarihlendirilen Bozhane Köyü Camii İstanbul taşrasında bulunan Ulusal Mimarlık Üslubunda inşa edilmiş bir cami örneğidir. Ulusal Mimarlık Üslubu hakkında yapılan mimari çalışmalarda Bozhane Köyü Camii’ne yer verilmediği tespit edilmiştir. Bu çalışma ile Bozhane Köyü Camii’nin tarihçesi ve mimari özelliklerini literatüre kazandırılması amaçlanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Türk İslam Sanatları Tarihi, Beykoz, Bozhane Köyü, Cami, Osmanlı, Ulusal Mimarlık Üslubu

A Work in the National Architecture Style in Istanbul: Beykoz Bozhane Village Mosque

Öz

Beykoz District, which is located on the Anatolian Side of Istanbul, at the intersection of the Bosphorus and the Black Sea, is an important residential area far from the city center. There are many villages in Beykoz. One of these villages is Bozhane Village, located in the north of the region. The examples of civil architecture from the last period of the Ottoman Empire within Bozhane Village reflect typical Anatolian village characteristics with its mosque and cemetery located in the square. Bozhane Village Mosque, located in the village square and named after the village, is a village mosque built in the last period of the Ottoman Empire and it is an important building that reflects the National Architectural Style of the period. It can be said that the National Architectural Style, which emerged inspired by the Seljuk, early Ottoman and classical Ottoman architectural styles under the influence of nationalism, Ottomanism and Islamism, emerged with the construction activities and repair works carried out after the 1894 earthquake in Istanbul. It became the official style of the state during the period when the Committee of Union and Progress took over the government and it was preferred in buildings built or repaired until the 1930s. The National Architectural Style was not only preferred in the central regions of Istanbul. Bozhane Village Mosque, dated to 1909-1910, is an example of a mosque built in the National Architecture Style in the provinces of Istanbul. It has been determined that the Bozhane Village Mosque was not included in the architectural studies conducted about the National Architecture Period. With this study, it is aimed to introduce the history and architectural features of Bozhane Village Mosque to the literature.

Anahtar Kelimeler

Turkish Islamic Arts History, Beykoz, Bozhane Village, Mosque, Ottoman, National Architectural Style.

Kaynakça

• Ak, Mahmut vd. Cumhuriyet’in 100. Yılında Tarihi Yapılarıyla İstanbul Üniversitesi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yayınları 2023.
• Aslanoğlu, İnci. “Modernizmin Başlangıç Aşamasında 1926-1933 Yılları Arası Türk Mimarlığında Yaşanan Gelişmelerin Bir Değerlendirilmesi”, Prof. Doğan Kuban’a Armağan. 14-33. İstanbul: Eren Yayınları, 1996.
• Berk, Süleyman. Zeytinburnu’nun Tarihi Mezar Taşları Zamanı Aşan Taşlar. İstanbul: Zeytinburnu Belediyesi Yayınları, 2006.
• Biçici, H. Kamil. “Beykoz Camilerinde Yer Alan Bezemeli Duvar Saati Örnekleri”, SDÜ Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 3O (Aralık 2013) 155-175.
• BOA, Osmanlı Arşivi. Cevdet Zabtiye [C.ZB.]. No. 10, Gömlek No. 492.
• BOA, Osmanlı Arşivi. Dahiliye Mektubi Kalemi [DH.MKT], No. 1150, Gömlek No. 3.
• Ceylan, Mehmet Akif. “Beykoz ve Çevresinde Yer ve Yerleşme Adlarının Değerlendirilmesi”, Beykoz 2020 Sempozyumu Tebliğler Kitabı, 197-228. İstanbul: Beykoz Belediyesi, 2021.
• Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi 2. İstanbul: Kültür ve Turizm Bakanlığı ve Tarih Vakfı Ortak Yayınları, 1994.
• Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi 8. İstanbul: Kültür ve Turizm Bakanlığı ve Tarih Vakfı Ortak Yayınları, 1994.
• Ekim, Zeynep Emel. “Kandilli Camii ve Geçirdiği Dönemsel Özellikler”, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 43 (2020), 209-218.
• Fâtih Câmileri ve Diğer Târihî Eserler, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Fatih Şubesi Yayınları 1991.
• Galitekin, Ahmed Nezih. Beykoz Kitabeleri II. İstanbul: Beykoz Belediyesi Yayınları, 2017.
• Genim, M. Sinan. “Anadoluhisarı Camii”, Şehir ve Kültür Dergisi, 69, (2020), s. 14-17.
• Koçu, Reşad Ekrem. “Bozâne Köyü Camii”. İstanbul Ansiklopedisi, Ed. Reşad Ekrem Koçu-Mehmet Ali Akbay 6/3070-3071. İstanbul: Hüsnütabiat ve Ercan Matbaaları, 1963.
• Koçu, Reşad Ekrem. “Bozhane Köyü”. İstanbul Ansiklopedisi, Ed. Reşad Ekrem Koçu-Mehmet Ali Akbay 6/3065-3070. İstanbul: Hüsnütabiat ve Ercan Matbaaları, 1963.
• Osmanlı Mimarisi Usûl-i Mi’mârî-i Osmânî. yay. haz. İlhan Ovalıoğlu vd., İstanbul: Çamlıca Yayınları, 2015.
• Öz, Tahsin, İstanbul Camileri-II Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1997.
• Özcan, Azmi. “İttihad-ı İslâm”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 23/470-475. İstanbul: TDV Yayınları, 2001.
• Saner, Turgut. 19. Yüzyıl Osmanlı Mimarlığında Oryantalizm. İstanbul: Pera Turizm ve Ticaret Yayınları, 1998.
• Sarımeşe, Fatih. Ulusal Mimarlık Dönemi’nde İstanbul’da Yapılan Restorasyon ve Koruma Uygulamaları. İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2022.
• Sözen, Metin. Cumhuriyet Dönemi Türk Mimarlığı (1923-1983). Ankara: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 1984.
• Tanışık, İbrahim Hilmi, İstanbul Camileri-II. İstanbul: Üsküdar Belediyesi Yayınları, 2023.
• Uçar, Fuat. “Türk Düşüncesinde Osmanlıcılık Fikrinin Ortaya Çıkışı ve Türk Siyasal Hayatına Etkileri”, Karadeniz Sosyal Bilimler Dergisi, 10/18 (2018), 81-108.
• Yavuz, Yıldırım. İmparatorluktan Cumhuriyete Mimar Kemalettin 1870-1927 Ankara: TMMOB Mimarlar Odası ve Vakıflar Genel Müdürlüğü Ortak Yayınları, 2009.
• Yenigün, Sudi. İstanbul’un İncileri Sur Dışı Camileri, İstanbul: İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür A.Ş Yayınları, 2014.
• Kültür Envanteri Fotoğraf Arşivi. (Erişim: 1 Nisan 2024)
• https://kulturenvanteri.com/tr/yer/kandilli-camii/#17.1/41.074071/29.057991
• DİB, Diyanet İşleri Başkanlığı, “Kur’an-ı Kerim”. (Erişim: 15 Mart 2024)
• https://kuran.diyanet.gov.tr/tefsir/Bakara-suresi/151/144-ayet-tefsiri
• DİB, Diyanet İşleri Başkanlığı, “Kur’an-ı Kerim”. (Erişim: 15 Mart 2024)
• https://kuran.diyanet.gov.tr/tefsir/Nahl-suresi/1991/90-ayet-
• İstanbul Büyükşehir Belediyesi Şehir Haritası (Erişim: 10 Mart 2024)
• https://sehirharitasi.ibb.gov.tr/