Comparison of The Illuminatıon Style of The Seljuk Period and The Mamluk Period

Yıl 2024, Cilt: 5 Sayı: 1, 159 - 184, 30.06.2024

Hüsna Kılıç , Nagihan Zan

https://doi.org/10.53352/tevilat.1483705

Öz

In addition to the political, religious and cultural development of the Turkish State, its artistic development continued in every period. Turks, who lived as a nomadic community, started to settle down and first developed in the field of architecture due to the need for shelter. Certain branches of art have been used in interior and exterior spaces to beautify architectural structures. The development of art, the formation of cultural infrastructure, and developments in the fields of science have been pioneers in the development of art throughout history. “Religion” is another element that determines, develops and directs art in societies. Depicting religious rituals and decorating holy books and places of worship can be seen in all beliefs. In Turks, religion's influence on art, especially book arts, started with the acceptance of Islam during the Karakhanid period. Desire to write and decorate the Holy Quran more beautifully; It is the most important factor in the development of book arts such as calligraphy, illumination and binding. Decorative arts showed a significant development in the Seljuk period after the Karakhanids. In both the decorations of the Seljuk Period (1040-1308) and the Mamluk Period (1250-1517); Geometric and rumi composition dominates. Although the same motifs were preferred in both periods, it becomes clear when examined that there is a stylistic difference. In this study; Examples of architectural structures from the Seljuk and Mamluk periods were given and the illuminations in selected manuscripts were examined and analyzed. The styles, compositions, motifs, colors and other elements used in the illuminations were evaluated comparatively and the similarities and differences between the two periods were revealed.

Anahtar Kelimeler

Traditional Art, Seljuk, Mamluk, Architecture, Illumination, Style.

Selçuklu Dönemi ve Memlük Dönemi Tezhip Üslubunun Karşılaştırılması

Öz

Devletlerin siyasi, dini ve kültürel gelişimlerinin yanında sanatsal gelişimleri de yüzyıllar boyunca devam etmiştir. Tarihi süreç içerisinde devletler, sanatsal açıdan birbirlerinden etkilenmiş, her yeni dönem bir önceki dönemin devamı niteliğinde şekil almıştır. Türk medeniyetinin de sanatsal ögeleri ileriye doğru akan tarihsel süreç içerisinde değişimlere ve gelişimlere uğramıştır. Türkler’in yerleşik hayata geçilmeye başlandığında ise mimari yapılar sanatsal gelişimin gözlemlendiği ögeler olmuşlardır. Bu bakımdan, sanatsal gelişimin ilk olarak dini mimaride ortaya çıktığı görülmektedir. Camii, medrese gibi mimari yapıları güzelleştirmek için iç ve dış mekanlarda sanatın belirli dallarının kullanılması bu gelişim safhasına verilebilecek örneklerdir. Türklerde dinin sanata, özellikle de kitap sanatlarının tümüne yön vermesi Karahanlılar Dönemi’nde İslamiyet’in kabulü ile başlamıştır. Kuran-ı Kerim’i daha güzel yazma ve süsleme isteği; hat, tezhip, cilt gibi kitap sanatlarının gelişmesinde başlıca rol oynamıştır. Tezyini sanatlar Karahanlılar’dan sonra Büyük Selçuklu Devleti döneminde çok önemli bir gelişim kaydetmiştir. Özellikle Selçuklu (1040-1308) ve Memlük Dönemi (1250-1517) tezyinatlarında geometrik ve rûmî kompozisyonun hâkim olduğu bilinmektedir. Her iki dönemin tezyinatında aynı motifler tercih edilmesine rağmen, eserler incelendiğinde üslup farklılıklarının olduğu anlaşılmaktadır. Bu çalışmada; Selçuklu ve Memlük dönemlerine ait mimari yapılara örnekler verilmiş ve kıyasın daha net anlaşılabilmesi için seçilen yazma eserlerdeki tezhiplerin analizleri yapılmıştır. Kullanılan üsluplar ve teknikler karşılaştırmalı olarak değerlendirilmiş ve iki dönem arasındaki benzerlik ve farklılıklar ortaya çıkarılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Geleneksel Sanatlar, Selçuklu, Memlük, Mimari, Tezhip, Üslup

Kaynakça

• Aslanapa, Oktay. Türk Sanatı. İstanbul: Remzi Yayınevi, 1984.
• Derman, F. Çiçek. “Tezhip Sanatında Üslûplar ve Sanatkârları”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 41/65-68. İstanbul: Diyanet Vakfı Yayınları, 2012.
• Esiner Özen, Mine. Türk Cilt Sanatı. İstanbul: İşaret Yayınları, 2. Basım, 2017.
• Güney, Gül. “Memlük Müzehhibi Ebu Bekir’e Atfedilen Tezyinat Üslubuna İlişkin
• Bir Değerlendirme”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi 6/28 (2013), 132-136.
• James, David. Qurans Of The Mamlûks. London: Alexandria Press, 1988.
• Kafalıer Dönmez, Asiye. Anadolu Selçuklu Döneminde Konya’da Yapıldığı Tespit Edilen Beş Yazma Eserin Tezhip Yönünden İncelenmesi ve Günümüz Anlayışı İle Yorumu. İstanbul: Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi, Güzel Sanatlar Enstitüsü, Sanatta Yeterlik Tezi, 2020.
• Kılıç, Hüsna. XVI. yüzyıl Osmanlı Mushaf Tezhiplerinde Kullanılan Rumi Motiflerinin İncelenmesi ve Günümüz Tezhip Anlayışı İle Yorumlanması. İstanbul: Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü, Sanatta Yeterlilik Tezi. 2021.
• Kopraman, Yaşar Kazım. Türk İslam Sanatları Tarihi. Ankara: 2019.
• Mesera, Gülbün. Türk Tezhip ve Minyatür Sanatı. İstanbul: Sandoz Bülteni, 16, 1987.
• Mülayim, Selçuk. Değişimin Tanıkları- Ortaçağ Türk Sanatında Süsleme ve İkonografi. İstanbul: Kanüs Yayınları, 1999.
• Öztürk, Münevver. Rumi (Tarihi, Çeşitleri ve Gelişimi). İstanbul: Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 1987.
• Şahin, Betül. Türk ve İslam Eserleri Müzesi’nde Bulunan Memlûk Cildleri, İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk İslam Sanatları Anabilim Dalı, Doktora Tezi, 2022.
• Tanındı, Zeren. “Başlangıcından Osmanlı’ya Tezhip Sanatı”. Hat ve Tezhip Sanatı. ed. Ali Rıza Özcan. 243-282. Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı, 2009.
• Tanındı, Zeren. “Kitap ve Tezhibi”. Osmanlı Uygarlığı 2, Ankara: 2004.
• Tanındı, Zeren. “Seçkin Bir Mevlevî’nin Tezhipli Kitapları”. Uğur Derman 65 Yaş Armağanı. İstanbul: Sabancı Üniversitesi Yayınları, 2003.
• Taşkale, Faruk. Tezhip Sanatının Kullanım Alanları. İstanbul: Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sanatta Yeterlik Tezi,1994.
• Temiz, Melike. Tezhip Sanatında Görülen Üslupların Tarihsel Süreç İçinde Tasnifi. İstanbul: Fatih Sultan Mehmet Vakıf Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• Temurçin, Nida Gamze. Memluk Dönemi Tezhip Sanatının İncelenerek Günümüz Tezhip Sanatında Yorumlanması. İstanbul: Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2021.
• https://tr.pinterest.com/pin/806566614527545026/
• ht://tr.wikipedia.org/wiki/Sultan_Hasan_Camii_ve_Medresesi#/media/Dosya:MosquMadrassa_of_Sultan_Hassan_3.jpg
• https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/ba/Mosque Madrassa_of_Sultan_Hassan_3.jpg/1200px-Mosque- Madrassa_of_Sultan_Hassan_3.jpg