RECONSIDERATION OF THE CASE OF TERMINATION OF THE COMMERCIAL AGENCY AGREEMENT BY THE CLIENT DUE TO THE FAULT OF THE COMMERCIAL AGENCY*

Yıl 2024, Cilt: 10 Sayı: 2, 215 - 230, 31.12.2024

Sümeyye Erkalan Coşkunsu

Öz

Commercial agencies enable the merchant to offer its goods and/or services to a wider customer base than merchant could reach on his/her own. Sometimes agencies make a contract directly on behalf of their client, and sometimes they act as intermediaries for their client to make a contract. Thanks to these activitiesof the agency, merchants can engage in commercial activities that will appeal to a wider customer base. This increasing customer base adds economic value to the merchant’s commercial enterprise. However, if the agency contract is terminated, the agency’s right to remuneration for the transactions carried out on behalf of the client during the agency contract will cease, and the client will continue to benefit from the customer network he/she has gained for the client. The legislator has enabled goodwill indemnity in favor of the agency in return for this benefit. However, Article 122 of the Turkish Commercial Code provides an exception for the justified termination of the contract by the principal due to the agent’s fault. In this study, an attempt has been made to evaluate the provision of “if the contract is terminated by the client for justified reasons due to the fault of the commercial agency”, which the legislator has foreseen as one of the situations that terminate the commercial agency contract in the relevant provision.

Anahtar Kelimeler

goodwill indemnity, equity, customer circle, commercial agency

ACENTELİK SÖZLEŞMESİNİN ACENTENİN KUSURU SEBEBİYLE MÜVEKKİL TARAFINDAN FESHİ HALİNİN YENİDEN DÜŞÜNÜLMESİ

Öz

Acenteler, tacirin tek başına ulaşabileceğinden daha fazla müşteri çevresine ürettiği mal ve/veya hizmeti sunabilmesine imkân tanır. Acenteler kimi zaman doğrudan müvekkili adına sözleşme yaparken kimi zaman ise müvekkilinin sözleşme yapmasına aracı olurlar. Acentenin bu faaliyetleri sayesinde tacirler daha geniş bir müşteri çevresine hitap edecek ticari faaliyette bulunurlar. Artan bu müşteri çevresi, tacirin ticari işletmesine ekonomik değer kazandırır. Ne var ki acentelik sözleşmesinin sona ermesi halinde, sözleşmenin devamı sırasında acentenin müvekkil için yaptığı işlemler bakımından elde ettiği ücret hakkı artık son bulacak ve fakat müvekkile kazandırdığı müşteri çevresi sayesinde müvekkil menfaat elde etmeye devam edecektir. Kanun koyucu bu menfaatin bir karşılığı olarak acente lehine denkleştirme isteminde bulunabilmeyi düzenlemiştir. Ancak 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu’nun 122. Maddesinin 3. fıkrasında, sözleşmenin acentenin kusuru sebebiyle müvekkil tarafından haklı sebeple feshi durumu için bir istisna getirilmiştir. Bu çalışmada; kanun koyucunun ilgili hükümde acentelik sözleşmesini sona erdiren hallerden birisi olarak öngördüğü “acentenin kusuru sebebiyle sözleşme müvekkil tarafından haklı sebeplerle feshedilmişse” hükmü üzerine değerlendirmelerde bulunulmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

acente, denkleştirme istemi, hakkaniyet, müşteri çevresi

Kaynakça

• Akın İ, ‘Acentenin Denkleştirme Hakkı ve Alman Hukukundaki Yeni Gelişmeler’, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi [2013] 3 (62) 613.
• Akıncı O, ‘Bir Malvarlığı veya Ticari İşletmenin Devrinin Hüküm ve Sonuçları’ (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi Ankara Üniversitesi 1988).
• Akkanat H ve Çekin MS, ‘Denkleştirme Bedeli (Portföy Tazminatı) Önceden Ödenebilir mi?’ Prof. Dr. Hasan Erman’a Armağan (D&R İstanbul 2015) 29.
• Altınok- Ormancı P, ‘Tek Satıcılık Sözleşmesinde Müşteri Tazminatı İsviçre Federal Mahkemesinin 22 Mayıs 2008 Tarihli Kararı (ATF 134 III 497 vd.) Üzerine Düşünceler’ Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi (2009) 58 (3) 451.
• Arkan S, Ticari İşletme Hukuku (Banka ve Ticaret Hukuku Araştırmaları Enstitüsü 2024).
• Ayan Ö, Acentenin Denkleştirme Talep Etme Hakkı (Seçkin Yayıncılık Ankara 2008).
• Ayhan R, Özdamar M, Çağlar H, Ticari İşletme Hukuku (Yetkin Yayınevi Ankara 2024).
• Ayiter N, Mamelek Kavramı Üzerinde İnceleme (Sevinç Matbaası Ankara 1968).
• Badak Aybar Z, ‘6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu’nda Denkleştirme İstemi’ [2013] İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 24 (2) 167.
• Bahadır Z, ‘Sözleşmenin Devri ve Sözleşmeye Katılma’ GÜHFD (2013) 3 (17) 1.
• Bahtiyar M, Ayli A, Şua M F. ve Karamanlıoğlu A, Ticari İşletme Hukuku (Beta, İstanbul, 2022).
• Bilgili F, Demirkapı E Ticaret Hukuku Bilgisi (Dora Yayıncılık Bursa 2020).
• Bilgişin Ş M, Ticaret Hukuku Prensipleri, Birinci Kitap: Ticaret ve Tüccar (Ulus Kitabevi Ankara 1936).
• Bozkurt T, Ticari İşletme Hukuku (Yetkin Yayınları, Ankara, 2024).
• Darı A, ‘Acentenin Denkleştirme Talep Hakkının Hesaplanması ve Yargıtay Kararı Değerlendirmesi’ Hasan Kalyoncu Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi [2019]18 (9), 373.
• Doğanay M Z, ‘Acentelik ve Dağıtım Sözleşmelerinde Denkleştirme Alacağının Hesaplanması’ [2021] SÜHFD, 29 (3) 2267.
• Eren F, Borçlar Hukuku Genel Hükümler (Yetkin Yayınevi Ankara 2019).
• Ertabak Ü, Portföy Tazminatı (Türk Ticaret Kanunu Madde 122) Üzerine Düşünceler, (Ertabak Yayıncılık İstanbul 2022).
• Gökyayla Demir C, Milletlerarası Özel Hukukta Tek Satıcılık Sözleşmeleri (On İki Levha Yayıncılık İstanbul 2013). Hazıroğlu E C, ‘Yapısal Değişiklikler ve Kurucu Menfaatleri’ Batider (2016) 4(32) 173.
• Helvacı M, Kendigelen A, Kaya A, Nomer Ertan F N, Ülgen H, Ticari İşletme Hukuku (On İki Levha Yayıncılık İstanbul 2015).
• İmregün O, Ticaret Hukukunun Genel İlkeleri (Filiz Kitabevi İstanbul 2004).
• Kanışlı E ‘Türk Ticaret Kanunu’na Göre Acentenin Denkleştirme Talebi’ [2014] Legal Hukuk Dergisi 138 (12), 111.
• Karaege Ö, Acentenin Ücret Hakkı (Adalet Yayınevi Ankara 2024).
• Karasu R, ‘Türk Ticaret Kanunu ve Türk Ticaret Kanunu Tasarısına Göre Acentanın Denkleştirme Talebi’ [2008] Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 57 (4) 283.
• Karayalçın Y, Ticaret Hukuku, I. Giriş- Ticari İşletme (Güzel İstanbul Matbaası İstanbul 1968).
• Kaşak F E, Sözleşme Özgürlüğünün Sınırı Olarak Kanunun Emredici Hükümlerine Aykırılık (On İki Levha Yayıncılık İstanbul 2018).
• Kaya A, Türk Ticaret Kanunu Şerhi, Birinci Kitap (Ticari İşletme) Yedinci Kısım (Acentelik) (Beta Basım İstanbul 2016).
• Kaya Mİ, Acentelik Hukuku (2. Bs. Adalet Yayınevi Ankara 2022).
• Kayıhan Ş, Ticari İşletme Hukuku (7. Bs. Seçkin Yayıncılık Ankara 2021).
• Kendigelen A, Uzel N ‘Türk Ticaret Kanunu’na Göre Ticaret Şirketlerinde Tür Değiştirme- Genel Değerlendirme’ Feyzi Necmettin Feyzioğlu’na Armağan (On İki Levha Yayıncılık İstanbul 2020).
• Kendigelen A, Yeni Türk Ticaret Kanunu Değişiklikler Yenilikler ve İlk Tespitler (On İki Levha Yayıncılık İstanbul 2016).
• Kocayusufpaşaoğlu N, Borçlar Hukuku Genel Bölüm (Filiz Kitabevi İstanbul 2017).
• Koç M, Türk ve Avrupa Birliği Hukuku’nda Acentenin Denkleştirme İstemi (Seçkin Yayıncılık Ankara 2020).
• Meral N, ‘Türk Borçlar Kanunu ve Ole Lando İlkelerinde Sözleşmenin Devri’ İnHFD (2014) 1(5) 327.
• Moroğlu E, 6102 sayılı Ticaret Kanunu Değerlendirme ve Öneriler (On İki Levha Yayıncılık İstanbul 2016). Oğuzman K, Öz T. Borçlar Hukuku Genel Hükümler (Vedat Kitapçılık İstanbul 2020).
• Özsunay E, Ticari İşletmede Kiracılık Hakkının Korunması, TTK m.11/2 Hakkında Bir Araştırma (Banka ve Ticaret Hukuku Araştırma Enstitüsü Ankara 1962).
• Poroy R, Yasaman H, Ticari İşletme Hukuku (Seçkin Yayıncılık Ankara 2024).
• Poroy R, Tekinalp Ü, Çamoğlu E (Editörler) Ortaklıklar Hukuku I (15. Bs. Vedat Kitapçılık İstanbul 2021).
• Sarıöz Büyükalp A. İ, ‘Denkleştirme Talebinin Hukuki Niteliği ve Kanunlar İhtilafı Hukuku Bağlamında Değerlendirilmesi’, Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi [2019] 2 (21), 523. Serozan R, Sözleşmeden Dönme (Vedat Kitapçılık İstanbul 2007).
• Serozan R, Borçlar Hukuku Genel Bölüm: İfa, İfa Engelleri, Haksız Zenginleşme (Filiz Kitabevi İstanbul 2019).
• Şener O H, Ticaret Hukukunun Genel İlkelerine İlişkin Emsal Yargıtay Kararlarının Değerlendirilmesi (Seçkin Yayıncılık, Ankara, 2022).
• Tandoğan H, ‘Tek Satıcılık Sözleşmesi’ [1982] Banka ve Ticaret Hukuku Dergisi, 11 (4) 1.
• Tekin U, Acentenin Ücret Hakkı (Banka ve Ticaret Hukuku Araştırma Enstitüsü Ankara 2018).
• Uzunallı S, ‘Sözleşmeyi Fesheden Acentenin Denkleştirme İstemine Hak Kazanması’ Ticaret ve Fikri Mülkiyet Hukuku Dergisi (2019) 1(5) 115.
• Ülgen H, Helvacı M, Kaya A, Nomer Ertan F, Ticari İşletme Hukuku (Vedat Kitapçılık, İstanbul, 2022).
• Ünal A C, ‘Acentenin Denkleştirme Talep Hakkı’ Başkent Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi [2024] 1 (10) 4.
• Valery J, ‘Maison de Commerce et Fonds de Commerce’ [1902] 16 Annales Dr Com & Indus Francais, Etranger & Int’l.
• Yasaman ‘Şirketlerin Birleşme ve Bölünmeleri’ Bilgi Toplumunda Hukuk, Ünal Tekinalp’e Armağan (Beta İstanbul 2003) I.
• Yıldız B, ‘Acentenin Denkleştirme İstemine İlişkin Yargı Kararları Hakkında Bazı Değerlendirmeler’ [2022] İnHFD 13 (2) 534.
• Yılmaz H, Acentenin Denkleştirme İstemi (On İki Levha Yayıncılık İstanbul 2020).
• Yılmaz İ, Denkleştirme İsteminde Hakkaniyet Koşulu ve Yargıtay Kararları Doğrultusunda İncelenmesi (Seçkin Yayıncılık Ankara 2023).