FİKRİ HAK, TELİF HAKKI VE FİKRİ MÜLKİYET KAVRAMLARI ÜZERİNE BİR İNCELEME

Yıl 2025, Cilt: 11 Sayı: 1, 151 - 172, 30.06.2025

Büşra Gül Karaca

https://doi.org/10.55027/tfm.1565927

Öz

Türk hukukunda fikri ürünler üzerindeki hakları ifade etmek için birden çok kavram kullanılmaktadır. Bu kavramlar arasında özellikle “fikri hak”, “telif hakkı” ve “fikri mülkiyet” kavramları ön plana çıkmaktadır. “Fikri hak” kavramı, doktrinde genellikle geniş ve dar olmak üzere iki farklı anlamda kullanılmaktadır. Geniş anlamda fikri hak kavramı ile hem fikir ve sanat eserleri üzerindeki haklar hem de sınai haklar kastedilirken; dar anlamda fikri hak kavramı ile yalnızca fikir ve sanat eserleri üzerindeki haklar kastedilmektedir. “Telif hakkı” kavramı da fikir ve sanat eserleri üzerindeki hakları ifade etmek için yaygın olarak kullanılan kavramlardan biridir. “Fikri mülkiyet” kavramı ise hem fikir ve sanat eserleri üzerindeki hakları hem de sınai hakları kapsayan bir çatı kavram olarak kullanılmaktadır. Bununla birlikte aynı olguları ifade etmek üzere farklı kavramların kullanılıyor olması, gerek mevzuatta gerekse öğreti ve uygulamada kavram birliğinin sağlanamamasına yol açmaktadır. Bu çalışmada fikri hak, telif hakkı ve fikri mülkiyet kavramları üzerine terminolojik bir inceleme yapılmış ve kavram sorununa dikkat çekilmeye çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Fikri Hak , Telif Hakkı , Fikri Mülkiyet , Kavram Birliği , Kavram Sorunu

AN EXAMINATION OF THE CONCEPTS OF INTELLECTUAL RIGHT, COPYRIGHT, AND INTELLECTUAL PROPERTY

Öz

In Turkish law, several concepts are used to express the rights on intellectual products. Among these concepts, the concepts of “fikri hak” (intellectual right), “telif hakkı” (copyright) and “fikri mülkiyet” (intellectual property) come to the fore. The concept of “intellectual right” is generally used in two different senses in the doctrine, namely broad and narrow. In the broad sense, the concept of intellectual rights refers to both the rights on intellectual and artistic works and industrial rights, while in the narrow sense, the concept of intellectual rights refers only to the rights on intellectual and artistic works. The concept of “copyright” is also one of the concepts commonly used to express the rights on intellectual and artistic works. The concept of “intellectual property” is used as an umbrella concept covering both the rights on intellectual and artistic works and industrial rights. However, the fact that different concepts are used to express the same facts leads to a lack of conceptual unity in both legislation, doctrine and practice. In this study, a terminological examination has been made on the concepts of intellectual right, copyright and intellectual property and an attempt has been made to draw attention to the concept problem.

Anahtar Kelimeler

Intellectual Right , Copyright , Intellectual Property , The Problem of Concept , Unity of Concept

Kaynakça

• Akça, K, ‘Anayasa Mahkemesi Kararlarında Mülkiyet Hakkı’ (2015) 6 (3) İnönü Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 543-596.
• Akipek İ, ‘John Locke'un Mülkiyet Hakkındaki Fikirleri’ (1954) 11 (1) Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 514-524. Arbek Ö, Fikir ve Sanat Eserlerine İlişkin Lisans Sözleşmesi (Yetkin Yayınları 2005).
• Arslanlı H, Fikri Hukuk Dersleri II, Fikir ve Sanat Eserleri (İstanbul Üniversitesi Yayınları 1954).
• Ateş M, Fikri Hukukta Eser (Turhan Kitabevi 2007).
• Ateş M, Fikri Hukukta Eser Sahipliği (Adalet Yayınevi 2012).
• Attas D, ‘Lockean Justifications of Intellectual Property’ iç Axel Gosseries, Alain Marciano ve Alain Strowel (Editörler) Intellectual Property and Theories of Justice (Palgrave Macmillan 2008) 29-56.
• Ayan M, Eşya Hukuku (10. Baskı, Adalet Yayınevi 2020).
• Ayiter N, Hukukta Fikir ve Sanat Ürünleri (2. Baskı, S Yayınları 1981).
• Başpınar V, Mülkiyet Hakkını İhlal Eden Müdahaleler (Yetkin Yayınları 2009).
• Bouche N, Intellectual Property Law in France (4. Baskı, Wolters Kluwer 2020).
• Bowker R. R, Copyright: Its Law and Its Literature, (Office of the Publishers’ Weekly 1886).
• Bozbel S, Fikir ve Sanat Eserleri Hukuku (XII Levha Yayınları 2012).
• Bozbel S, Fikri Mülkiyet Hukuku (XII Levha Yayınları 2015).
• Cohen J. E, ‘Copyright as Property in the Post-Industrial Economy: A Research Agenda’ (2011) (2) Wisconsin Law Review 141-165.
• Çakmak D, ‘Osmanlı Telif Hukuku İle İlgili Mevzuat’ (2007) (21) Türkiyat Araştırmaları Dergisi 191-234.
• Çakmak D, Osmanlı İmparatorluğu'nun Kapitalistleşme Tecrübesi ve Telif Haklarının Gelişimi (Libra Yayınları 2014).
• Dülger M, ‘Homo Commoditus: Sahip Olmak, Genetik Metalar ve Fikri Mülkiyet’, (2014) 72 (1) İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası 507-529.
• Ercan C, ‘Fikri Hak Kavramı ve Eser Sahibinin Manevi Haklarının Genel Anlamda Kişilik Hakkıyla İlişkisi’ (2021) (46) TAAD 377-412.
• Erel Ş. N, Türk Fikir ve Sanat Hukuku (3. Baskı, Yetkin Yayınları 2009).
• Eren, F, Mülkiyet Hukuku (7. Baskı, Yetkin Yayınları 2023).
• Ertaş Ş, ‘Mülkiyet Hakkının Yeni Boyutu ve Bu Hakka Getirilen Daraltımların Anayasa ve İnsan Haklarına Uygunluğu’ iç Lale Sirmen, Çiğdem Kırca ve Vedat Buz (Editörler) Türk Medeni Kanununun Yürürlüğe Girişinin 80. Yılı Münasebetiyle Düzenlenen Sempozyum (Ankara Üniversitesi Yayınları 2006) 135-150.
• Gamm O. F, ‘Zur Lehre vom geistigen Eigentum’ (1982) 94 UFITA 73-78.
• Gemalmaz H. B, ‘Anayasa Mahkemesi Bireysel Başvuru Usulünde Mülkiyet Hakkının Uygulanabilirliği Meselesi I: AYM Kararlarının Mülkiyet Hakkının Mevcudiyetinin Dayanağı Olarak Uluslararası Hukuka Açıklık Açısından Eleştirel Değerlendirilmesi’ (2015) 31 (1) Anayasa Yargısı 379-401.
• Gieseke L, Vom Privileg zum Urheberrecht (1. Baskı, Nomos Verlagsgesellschaft 1995).
• Goldstein P, Copyright’s Highway: From Gutenberg to the Celestial Jukebox (Stanford University Press 2003).
• Gökyayla E, ‘Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu’nda Yapılan Değişikliklerin Değerlendirilmesi’ (2005) 7 (1) Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 1-28.
• Gökyayla E, Telif Hakkı ve Telif Hakkının Devri Sözleşmesi (2. Baskı, Yetkin Yayınları 2001).
• Götting H. P, ‘Der Begriff des Geistigen Eigentums’ (2006) GRUR 353-358.
• Grün C, Die Zeitliche Schranke des Urheberrechts, (Verlag Stampfli 1979).
• Gülerci A. F, ‘Anayasa ve Özel Hukuk İlişkileri Bağlamında Ticari Nitelikli Mülkiyet Hakkının Korunması’ (2022) 12 (1) Akdeniz Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 239-289.
• Güriz A, Teorik Açıdan Mülkiyet Sorunu (AÜHF Yayınları 1969).
• Hirsch E, ‘Eser Sahipliği: Fikri ve Sınai Hakların Mahiyeti Hakkında Yeni Bir Görüş’ (1943) 3 (1) Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 330-342.
• Hirsch E. E, ‘Memleketimizde Mer'i Olan Telif Hakkı Kanununun Tahlili’ (1940) 6 (2-3) İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 346-500.
• Hirsch E. E, Hukuki Bakımdan Fikrî Sây (Fikrî Haklar) C. II (İktisadi Yürüyüş Matbaası ve Neşriyat Yurdu 1943).
• Hirsch E. E, Hukuki Bakımdan Fikrî Sây (Sınaî Haklar) C. I (çev. V. Çernis) (Kenan Basımevi 1942).
• Hirsch, E. E, Fikrî ve Sınaî Haklar (Ar Basımevi 1948).
• Hubmann H, ‘Die Idee vom geistigen Eigentum, die Rechtsprechung des Bundesverfassungsgerichts und die Urheberrechtsnovelle von 1985’ (1988) (1) ZUM 4-13.
• Jänich V, Geistiges Eigentum: eine Komplementärerscheinung zum Sacheigentum? (Mohr Siebeck 2002). Kamina P, ‘Author's Right as Property: Old and New Theories’ (2001) 48 (3) Journal of the Copyright Society of the U.S.A. 383-448.
• Kazancı İçtihat Bankası, https://kazanci.com.tr/, E.T: 07.12.2024. Kılıçoğlu A. M, Sınai Haklarla Karşılaştırmalı Fikri Haklar (7. Baskı, Turhan Kitabevi 2021).
• Kohler J, ‘Das Immaterialgüterrecht und seine Gegner’ (1993) (123) UFITA 81-97.
• Kohler J, ‘Die Idee des geistigen Eigentums’ (1894) 82 (2) Archiv für die civilistische Praxis 141-242.
• Lange M, ‘Kritik der Grundbegriffe vom geistigen Eigentum’ (1991) 117 UFITA 169-248.
• Litman J, ‘What We Don’t See When We See Copyright as Property’ (2018) 77 (3) Cambridge Law Journal 536-558.
• Max-Planck-Institut für Innovation und Wettbewerb, https://www.ip.mpg.de/de/das-institut.html, E. T. 01.12.2024.
• McGuire M. R, ‘Intellectual property rights:“property” or “right”? The application of the transfer rules to intellectual property’ iç Wolfgang Faber ve Brigitta Lurger (Editörler) Rules for the Transfer of Movables: A Candidate for European Harmonisation or National Reforms (Sellier European Law Publishers 2008) 217-237.
• Mossoff A, ‘Is Copyright Property?’ (2005) 42 (1) San Diego Law Review 29-44.
• Möller M, ‘Urheberrecht oder Copyright?’ (1990) (2) ZUM 65-70.
• Nomer H. N ve Ergüne M. S, Eşya Hukuku (10. Baskı, Oniki Levha Yayınları 2023).
• Oğuzman K ve Barlas N, Medeni Hukuk (25. Baskı, Vedat Kitapçılık 2019).
• Oğuzman K, Seliçi Ö ve Oktay-Özdemir S, Eşya Hukuku (21. Baskı, Filiz Kitabevi 2018).
• Ohly A, ‘Geistiges Eigentum?’ (2003) 58 (11) Juristen Zeitung 545-554.
• Özlük B, ‘Mülkiyet ve Zilyetlik Üzerine Düşünceler’ (2019) 27 (1) Selçuk Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 139-166. Öztan F, Fikir ve Sanat Eserleri Hukuku (Turhan Kitabevi 2008).
• Öztrak İ, Fikir ve Sanat Eserleri Üzerindeki Haklar (AÜSBF Yayınları 1971).
• Peukert A, Urheberrecht und verwandte Schutzrechte (19. Baskı, C.H. Beck 2023).
• Polater S, ‘Sınai Mülkiyet Haklarına İlişkin Kanun Hükmünde Kararnamelerin Anayasa’ya Uygunluğu Sorunu’ (2016) 14 (160) Legal Hukuk Dergisi 1861-1902.
• Rigamonti C. P, Geistiges Eigentum als Begriff und Theorie des Urheberrechts (Nomos Verlagsgesellschaft 2001). Roeber G, ‘Urheberrecht oder Geistiges Eigentum’ (1956) 21 (1-2) UFITA 150-196.
• Schack H, Urherber-und Urhebervertragsrecht (10. Baskı, Mohr Siebeck 2021).
• Schmidt-Szalewski J, ‘Die theoretischen Grundlagen des französischen Urheberrechts im 19. und 20. Jahrhundert’ (1993) GRUR International 187-194.
• Schwartmann R ve Hentsch C. H, ‘Die verfassungsrechtlichen Grenzen der Urheberrechtsdebatte’ (2012) ZUM 759-771.
• Seifert F, ‘Geistiges Eigentum-ein unverzichtbarer Begriff’ iç Willi Erdmann, Wolfgang Gloy ve Rolf Herber (Editörler), Festschrift für Henning Piper (C. H. Beck 1996) 769-786.
• Serozan R, ‘Mülkiyet Hakkının Özü, İşlevi ve Sınırları’ iç Prof. Dr. Ümit Doğanay’ın Anısına Armağan I, (Fakülteler Matbaası 1982) 239-254.
• Sirmen L, Eşya Hukuku (10. Baskı, Yetkin Yayınları 2022).
• Söllner A, ‘Zum verfassungsrechtlichen Schutz geistigen Eigentums’ iç Ulrich Loewenheim ve Thomas Raiser (Editörler) Festschrift für Fritz Traub zum 65. Geburtstag (Deutscher Fachverlag 1994) 367-374.
• Spitz B, Guide to Copyright in France: Business, Internet and Litigation (Wolters Kluwer 2015).
• Stengel D, ‘Intellectual property in philosophy’ (2004) 90 (1) Archiv Für Rechts-Und Sozialphilosophie/Archives for Philosophy of Law and Social Philosophy 20-50.
• Suluk C, Karasu R ve Nal T, Fikri Mülkiyet Hukuku (7. Baskı, Seçkin Yayınları 2023).
• Şimşek S, ‘Mülkiyet Hakkının Kapsamı, Sınırlandırma Nedenleri ve Şartları Açısından 1982 Anayasası ve Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi: Karşılaştırmalı Bir Analiz-I’ (2010) (91) TBB Dergisi 181-228.
• Tatar D. B, Mülkiyet ve Fikrî Mülkiyetin Felsefi Temelleri (Astana Yayınları 2014).
• Tekinalp Ü, Fikri Mülkiyet Hukuku (5. Baskı, Vedat Kitapçılık 2012).
• Türk Dil Kurumu Sözlükleri, https://sozluk.gov.tr/. E.T: 28.11.2024.
• Ünal M, ‘Ferdi (Özel) Mülkiyetin Tarihi, Dini ve Beşeri Kökenleri’ iç Prof. Dr. Fikret Eren’e Armağan (Yetkin Yayınları 2006) 901-930.
• Yayla Y, ‘Fikri Mülkiyet Hakları ve Mülkiyete İlişkin Teorik Yaklaşımlar’ (2020) 4 (2) Fiscaoeconomia 287-310.
• Yüksel M, ‘Fikri Mülkiyete İlişkin Felsefi Tartışmalar’ (2001) 4 (1) Türkiye Barolar Birliği Dergisi 177-198.
• Yünlü L, ‘Fikri Mülkiyet Hakkı’, (2011) 23 (1-2) Milletlerarası Hukuk ve Milletlerarası Özel Hukuk Bülteni 891-917.
• Zemer L, ‘The Dialectic Effect of Intellectual Property Constitutionalism’ (2020) 52 (2) George Washington International Law Review 163-218.
• Zevkliler A, ‘Mülkiyetin Yapısı ve Mülkiyetten Doğan Ödevler’ iç Bülent Nuri Esen’e Armağan (1977) 563-605.