According to Ishrāqī Political Philosophy the Ruler of the World: Theosoph

Yıl 2025, Cilt: 9 Sayı: 3, 1102 - 1120, 30.09.2025

Buşra Arslan Meçin

https://doi.org/10.32711/tiad.1695137

Öz

The subject of this study is Suhrawardi’s political thoughts on governance. The aim of the study is to try to establish the governance model that Suhrawardi constructed with his understanding of wisdom within the framework of the philosophy of illumination (ishraq). In this study, the understanding of wisdom that Suhrawardi developed in line with his thoughts will be examined with a comparative and interpretative method. Suhrawardi, with his illumination wisdom that he established by combining reason, revelation, gnosticism and ancient wisdom, on the one hand tried to unite the two traditions of the East and the West that remained from Zoroaster and Plato, and on the other hand, aimed to revive universal, holistic and eternal wisdom by presenting a wisdom that was nourished by religious teachings. According to him, this saving knowledge that can be reached through revelation, gnos and witnessing should be built on rational and philosophical knowledge. This approach of Suhrawardi was also reflected in his understanding of politics and paved the way for the administration to be carried out by a wise man equipped with divine wisdom. Accordingly, Suhrawardi argued that the ruler of the world could be a theosophist who had become competent in the universal teachings of reason, revelation, gnosticism and ancient wisdom. Although Plato's theory of the "wise ruler" was at the basis of Suhrawardi's understanding of administration, he associated ideal administration with divine light and brought world politics to a more sacred and universal area. For this reason, his political administration gained legitimacy with the administration of the wise man who had attained the knowledge of the truth. In the study, it was concluded that Suhrawardi, unlike classical political theories, made possible an original political conception based on metaphysics based on both philosophical and religious foundations by focusing on the wise ruler model.

Anahtar Kelimeler

Illuminationism , Suhrawardi , Politics , Wisdom , Keykhusraw , Hurra

İşrâkî Siyaset Felsefesine Göre Âlemin Hükümdarı: Teosof

Öz

Bu çalışmanın konusu Sühreverdî’nin yönetime dair siyasi düşünceleridir. Çalışmanın amacı Sühreverdî’nin hikmet anlayışıyla kurguladığı yönetim modelini işrâk felsefesi çerçevesinde temellendirmeye çalışmaktır. Çalışmada Sühreverdî’nin düşünceleri doğrultusunda geliştirdiği hikmet anlayışı, karşılaştırmalı ve yorumlamacı bir yöntemle incelenecektir. Akıl, vahiy, irfan ve antik hikmeti birleştirmek suretiyle kurduğu işrâk hikmetiyle Sühreverdî, bir taraftan Zerdüşt ve Platon gibi doğu ve batının iki geleneğini birleştirmeye çalışırken diğer taraftan dinî öğretilerden beslenen bir hikmeti ortaya koyarak evrensel, bütüncül ve ezelî hikmeti yeniden diriltmeyi amaçlamıştır. Ona göre vahiy, keşf ve şuhûdla ulaşılabilen bu kurtarıcı bilgi, aklî ve felsefî bilgi üzerinde inşa edilmelidir. Sühreverdî’nin bu yaklaşımı onun siyaset anlayışına da yansımış ve yönetimin ilahî hikmetle donanmış hakîm-i müteellih tarafından icra edilmesine zemin hazırlamıştır. Buna göre Sühreverdî, âlemin hükümdarının akıl, vahiy, gnostisizm ve antik hikmetin evrensel öğretilerinde yetkin hale gelmiş olan bir teosof olabileceğini ileri sürmüştür. Sühreverdî’nin yönetim anlayışının temelinde her ne kadar Platon’un “bilge yönetici” teorisi yer alsa da o ideal yöneticiliği ilahî nurla ilişkilendirerek dünya siyasetini daha kutsal ve evrensel bir alana taşımıştır. Bu nedenle onun siyasi yönetimi hakikat bilgisine erişmiş ârifin yönetimiyle meşruiyet kazanmıştır. Çalışmada, Sühreverdî’nin klasik siyasi kuramlardan farklı olarak müteellih yönetici modelini merkeze alarak hem felsefî hem dinî temellere dayanan metafizik temelli özgün bir siyaset tasavvuruna imkân kazandırdığı sonucuna varılmıştır.

Anahtar Kelimeler

İşrâkîlik , Sühreverdî , Siyaset , Hikmet , Keyhüsrev , Hurra

Kaynakça

• Bekiryazıcı, Eyüp. Şihabuddin Sühreverdî’nin Hikmet-i İşrâk Anlayışı. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, 2000.
• Câbirî, Muhammed Âbid el-. Arap-İslam Kültürünün Akıl Yapısı: Arap-İslam Kültüründeki Bilgi Sistemlerinin Eleştirel Bir Analizi. çev. Burhan Köroğlu vd. İstanbul: Kitabevi, 2001.
• Câbirî, Muhammed Âbid el-. Fesefî Mirasımız ve Biz. çev. A. Said Aykut. İstanbul: Kitabevi yay., 2003.
• Cihan, Ahmet Kamil. “Sühreverdî’nin Nur ve İnsan Düşüncesi”. Doğudan Batı’ya Düşüncenin Seriveni. ed. Bayram Ali Çetinkaya - Eyüp Bekiryazıcı. 975-990. İstanbul: İnsan yay., 2015.
• Cîlî, Abdulkerim. el-İnsanü’l Kâmil. ed. Ebu Abdurrahman b. Uveyda Muhammed. Beyrut: Dâru’l-Kitâbü’l İlmiyye, 1. Basım, 1418.
• Corbin, Henry. İslam-i İran: Çeşmendâze-yi Felsefî ve Manevî. çev. Seyyid Ziyauddin Dehşir. Tahran: İntişârât-i Sofya, 1. Basım, 1391.
• Corbin, Henry. İslam-i İran: Çeşmendâze-yi Felsefî ve Manevî. çev. Seyyid Ziyauddin Dehşir. Tahran: İntişârât-i Sofya, 1. Basım, 1391.
• Corbin, Henry. Tanrı’nın Yüzü İnsanın Yüzü. çev. Kübra Gürkan - Burag Garen Beşiktaşlıyan. İstanbul: Pinhan yay., 2016.
• Demirli, Ekrem. İslam Metafiziğinde Tanrı ve İnsan. İstanbul: Kabalcı yay., 2012.
• Dinani, Gulam Huseyin İbrahim. İşrakîliğe Giriş: Sühreverdî Felsefesinde Akıl ve Sezgi. çev. Tahir Uluç. İstanbul: Ketebe yay., 2022.
• Farabî. El Medinetü’l Fazıla. çev. Nafiz Danışman. Ankara: Meb yay., 2001.
• Dinkerd. çev. Muhsin Nazari Farisan. Tahran: İntişarat-i Fravahar, 1397.
• Guenon, Rene. Âlemin Hükümdarı: Dinlerde Merkez Sembolizmi. çev. İsmail Taşpınar. İstanbul: İnsan yay., 2014.
• Gürkan, Salime Leyla - Çift, Salih. “Sekîne”. TDV İslam Ansiklopedisi. 329-332. İstanbul: TDV, 2009.
• Hakîm, Suad el-. İbnü’l Arabî Sözlüğü. çev. Ekrem Demirli. İstanbul: Kabalcı yay., 1. Basım, 2005.
• Hamidiyan, Said. Deramedi ber Endişe ve Hüner-i Firdevsi. Tahran: İntişarat-i Merkez, 1372.
• İbn Sînâ. İşaretler ve Tembihler. çev. Muhittin Macit vd. İstanbul: Litera yay., 2013.
• İbn Sînâ. Metafizik. çev. Ekrem Demirli - Ömer Türker. İstanbul: Vakıflar Genel Müdürlüğü Yay., 2011.
• İbnü’l-Arabî, Muhyiddin. Fusûsü’l-hikem. Kahire: Dâru’l İhyai’l Kutubi’l Arabî, 1. Basım, 1946.
• Izutsu, Toshihiko. İbn Arabî’nin Fusûs’undaki Anahtar-Kavramlar. çev. Ahmed Yüksel Özemre. İstanbul: Kaknüs Yayınları, 1. basım., 1998.
• Kayserî, Dâvûd. Mukaddemât (Fusûsu’l-hikem’e Giriş). çev. Turan Koç, Mehmet Çetinkaya. İstanbul: İnsan yay., 1. Basım, 2011.
• Kohler, Kaufman - Blau, Ludwig. “Shekinah”. The Jewish Encyclopaedia. 11/258-260. New York and London: Funk and Wagnalls Company, 1905.
• Kutluer, İlhan. “Sühreverdî, Maktûl”. TDV İslam Ansiklopedisi. 38/36-40. İstanbul: TDV, 2010.
• Meçin, Mehmet Mekin. “Zerdüştîlik ve İşrakîlik’te İnsan-ı Kâmil Örneği: Keyhüsrev”. Yakın Doğu Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 8/2 (2022), 258-274.
• Platon. Devlet. çev. Sabahattin Eyüboğlu - M. Ali Cimcoz. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yay., 1999.
• Avesta: Yeştha. çev. İbrahim Purdavud. Tahran: İntişârât-i Nigah, 1394.
• Avesta: Kohenterin Gencine-i Mektûb-i İran-i Bastân. çev. Haşim Rezi. Tahran: İntişarat-i Behcet, 1388.
• Saliba, Cemil - Derebendî, Menuçehr Sanei. Ferheng-i Felsefi. Tahran: İntişârât-i Hikmet, 1. Basım, 1366.
• Seccadî, Seyyid Muhammed Halid. Ferheng-i Istılahât-i Âsâr-i Şeyh-i İşrâk. Tahran: Encümen-i Asar ve Mefahir-i Ferhengi, 1380.
• Seccadî, Seyyid Muhammed Halid. Ferheng-i Istılahât-i Âsâr-i Şeyh-i İşrâk. Tahran: Encümen-i Asar ve Mefahir-i Ferhengi, 1380.
• Sühreverdî. “Akl-ı Surh”. Mecmua-yi Musannefât. Tahran: İntişârât-i Muessese-i Mutalaat ve Tahkikat-i Ferhengi, 2. Basım, 1375.
• Sühreverdî. “el-Meşari’ ve’l-Mutârahât”. Mecmua-yi Musannefât. Tahran: İntişârât-i Muessese-i Mutalaat ve Tahkikat-i Ferhengi, 2. Basım, 1375.
• Sühreverdî. “Elvâh-ı İmadî”. Mecmua-yi Musannefât. Tahran: İntişârât-i Muessese-i Mutalaat ve Tahkikat-i Ferhengi, 2. Basım, 1375.
• Sühreverdî. “Hikmetü’l-işrâk”. Mecmua-yi Musannefât. Tahran: İntişârât-i Muessese-i Mutalaat ve Tahkikat-i Ferhengi, 2. Basım, 1373.
• Sühreverdî. İşrak Felsefesi. çev. Tahir Uluç. İstanbul: İz yay., 2. Basım, 2012.
• Sühreverdî. “Kıssatü’l-ğurbeti’l-ğarbiyye”. Mecmua-yi Musannefât. Tahran: İntişârât-i Muessese-i Mutalaat ve Tahkikat-i Ferhengi, 2. Basım, 1375.
• Sühreverdî. Mecmua-yi Musannefât-i Şeyh-i İşrâk. ed. Henry Corbin vd. Tahran: İntişârât-i Muessese-i Mutâlaât ve Tahkikât-i Ferhengî, 2. Basım, 1375.
• Sühreverdî. “Pertevnâme”. Mecmua-yi Musannefât. Tahran: İntişârât-i Muessese-i Mutalaat ve Tahkikat-i Ferhengi, 2. Basım, 1375.
• Sühreverdî. “Yezdanşinaht”. Mecmua-yi Musannefât. Tahran: İntişârât-i Muessese-i Mutalaat ve Tahkikat-i Ferhengi, 2. Basım, 1375.
• Sühreverdî, Şihâbüddîn. “el Meşari’ ve’l-Mutârahât”. Mecmua-yi Mecmua-yi Musannefât-i Şeyh-i İşrâk. ed. Henry Corbin vd. 1/193-506. Tahran: İntişârât-i Muessese-i Mutalaat ve Tahkikat-i Ferhengi, 2. Basım, 1375.
• Sühreverdî, Şihâbüddîn. Resâil-i Şeyh-i İşrâk. ed. Henry Corbin vd. Tahran: Müessese-yi Mutâlaât ve Tahkikât-i Ferhengi, 1375.
• Şehrezûrî, Şemseddin Muhammed. Hikmetü’l-İşrâk: Hikmetü’l İşrâk Şerhi. çev. Tahir Uluç. İstanbul: Ketebe yay., 2021.
• Şehrezûrî, Şemseddin Muhammed. Nüzhetü’l-Ervâh ve Ravzetü’l-Efrâh (Tarihü’l Hukemâ). ed. Taki Danişpejuh, Muhammed Surur Mevlayi. çev. Maksud Ali Tebrizî. Tahran: İntişârât-i İlmi ve Ferhengi, 3. Basım, 1389.
• Şehrezûrî, Şemseddin Muhammed. Şerhu Hikmeti’l-işrâk. ed. Hüseyin Ziyai Tarabbeti,. Tahran: İntişârât-i Muessese-i Mutalaat ve Tahkikat-i Ferhengi, 1. Basım, 1373.
• Şirazî, Kutbeddin. Şerhu Hikmeti’l-işrâk. ed. Abdullah Nuranî, Mehdi Muhakkik. Tahran: Encümen-i Asar ve Mefahir-i Ferhengi, 1. Basım, 1383.
• Yiğit, Fevzi. “İbn Arabî’de Ontolojik Açıdan İnsan”. Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 30/40 (2016), 207-234.